De gemiddelde Zuid-Soedanees lijkt sceptisch te staan tegenover de VN-missie. De meesten hebben geen idee wat die duizenden VN’ers nou eigenlijk doen en snappen niet dat de blauwhelmen niet ingrepen toen bij stammentwisten in de provincie Jonglei honderden doden vielen. ‘Hoewel de bescherming van burgers binnen ons mandaat valt, geldt dit pas als het Zuid-Soedanese leger verzuimt om op te treden,’ verweert luitenant-kolonel Bart van de Bosch, hoofd van de Nederlandse missie, zich. Hij noemt het ‘een grote winst’ dat de VN de SPLA heeft weten over te halen zelf militairen naar het gebied te sturen en dat er mensen zijn opgepakt.
Niet ingrijpen
Volgens Amnesty International werd bij een recente ontwapeningscampagne, waarop UNMISS had aangedrongen, door de SPLA en de politie veel geweld gebruikt, gemarteld en werden vrouwen verkracht. De mensenrechtenorganisatie verwijt het UNMISS dat ze niet ingreep. Volgens Van den Bosch heeft UNMISS de SPLA echter zover gekregen om schuldigen van deze schendingen te arresteren: ‘Dat is iets nieuws, dat de SPLA haar eigen mensen oppakt.’ De grote vraag is nu of die verdachten ook daadwerkelijk worden berecht. ‘Daar dringt UNMISS wel op aan,’ zegt Van den Bosch, die naast hoofd van de Nederlandse missie ook juridisch adviseur van de VN-militairen is.
Te weinig tolken
Een beperkt mandaat, bureaucratie, slecht opgeleide VN-collega’s, Zuid-Soedanese counterparts die het liefst pottenkijkers weren; de UNMISS-missie is op zijn zachtst gezegd een uitdaging. En dan zijn er ook nog tal van praktische problemen, sommigen triviaal, anderen ernstiger. Zo blijken op een aantal locaties de leefcontainers, het sanitair en de auto’s in erbarmelijke staat. Verder zijn er vaak veel te weinig tolken aanwezig, zodat communicatie met de Zuid-Soedanezen onmogelijk is.
Weigeren te vliegen
Ernstiger is het dat de VN nauwelijks over helikopters beschikt. Gevechtshelikopters zijn er helemaal niet, waardoor gebieden waar wordt gevochten, zoals onlangs in Jonglei, onbereikbaar zijn. De civiele helikopterpiloten die passagiers vervoeren, weigeren immers te vliegen in conflictzones. Ook aan transporthelikopters, onontbeerlijk in een uitgestrekt land zonder wegen, is een groot gebrek. Er vliegt er precies eentje rond. ‘Hierdoor lukt het ons nauwelijks om in het regenseizoen onze mensen te bevoorraden,’ zegt stafofficier Wilco van den Berg.
Malaria
Het gebrek aan helikopters heeft nog een consequentie: van de beloften van Defensie en de VN dat bij ziekte binnen een uur hulp zou komen, het zogenaamde golden hour, blijft in de praktijk weinig over. Dat bleek toen in Aweil een Australische collega aan malaria overleed. ‘Oké, die Australiër had de malaria veel te lang laten doorsudderen en slikte geen anti-malariatabletten,’ zegt Maarten Persenaire. ‘Maar de Keniaanse verpleger – een dokter hebben we hier niet – moest ik smeken om naar de container van de Australiër te komen die daar inmiddels lag te ijlen. Met een helikopter is hij naar de grotere plaats Wau gebracht maar van daaruit kon hij niet verder, omdat we geen helikopters hebben die ’s nachts mogen vliegen. De volgende dag is hij in een ziekenhuis in Oeganda overleden.’
Plaatselijke stammen
Ernstig is ook dat de beveiliging van de VN-compounds niet altijd is gegarandeerd. In Aweil zitten weliswaar gewapende Keniaanse militairen bij de hoofdpoort, maar die zien niet dat kinderen de hekken openknippen om mango’s te plukken, toiletpapier te stelen en in de kantoren in te breken. Zuid-Soedanese beveiligers verkopen volgens Persenaire VN-pasjes aan de lokale bevolking, die zo gebruik kunnen maken van douches en toiletten in het kamp. ‘Ik vermoed dat de Afrikaanse kampdirectie er niet hard tegen durft op te treden, bang voor problemen met de plaatselijke stammen.’ In Nimule blijkt gewapende beveiliging helemaal te ontbreken. ‘Terwijl dit door Defensie wel aan ons was beloofd,’ zegt Meryam Ouarghi, die deze kwestie meermalen aan de orde heeft gesteld.
Helikopters
Het ministerie van Defensie laat weten dat ‘de veiligheid primair een verantwoordelijkheid is van UNMISS’. Ook de onverwachte plaatsing van zeven van de Nederlandse politietrainers vlak bij de betwiste grens met Soedan in het noorden valt buiten haar competentie: ‘De VN is plaatsingsautoriteit.’ Secretaris generaal Ban Ki-Moon toonde zich in een recente brief aan de Veiligheidsraad ondanks alle moeilijkheden toch tevreden over UNMISS. Hij adviseerde de Veiligheidsraad het mandaat te verlengen tot juli 2013, wat inmiddels is gebeurd. Wel deed hij opnieuw een beroep op lidstaten meer helikopters te sturen, om ook degene die op de meest afgelegen plaatsen zitten te kunnen bereiken. Nederland heeft opnieuw dertig mensen naar Zuid-Soedan gestuurd.
Deze reportage is geschreven in samenwerking met Harm-Ede Botje en is eerder gepubliceerd in Vrij Nederland.
