Praten met Pelle Sandstrak is alsof er een stoomwals over je heen dendert. Een Zweedse ADHD-versie van Wilfried de Jong, een onophoudelijke spraakwaterval. Als hij een van mijn oude exemplaren van dagblad De Pers ziet liggen, herinnert Sanstrak zich de gelijknamige punkband, die Oslo in de jaren tachtig onveilig maakte. ‘Nogal deprimerende muziek. Van de vier leden zijn er drie dood. Een paar overleden door aids, een derde aan een overdosis en de vierde heeft nu een Hugo Boss-winkel op het vliegveld.
Sandstrak kijkt er opgewekt bij, maar de band herinnert hem wel aan de zwartste tijd van zijn leven. De Zweed zwierf dakloos door de Noorse hoofdstad, overdekt door schurft en andere huidziekten, overnachtend in een Chrysler-karkas en vluchtend voor drugshandelaren die nog geld van hem tegoed hadden. Niemand (hijzelf ook niet) begreep, dat hij aan het syndroom van Gilles de la Tourette leed. Die ziekte zou pas na zijn jeugd in de medische handboeken worden opgenomen.
Jammerverhaal
Die inktzwarte periode is terug te vinden in Sandstraks autobiografie Mr. Tourette en ik (budgetpaperback, uitgeverij De Geus): ‘ik heb de dood in de ogen gekeken. Maar daar wil ik de lezers niet te veel mee lastigvallen. Dit moest een boek worden waardoor mensen de ziekte Gilles de la Tourette beter begrijpen. Geen paniek, ik doe niet aan clichématige jammerverhalen waarin de auteur in de goot belandt en toch zijn ziekte overwint. Sowieso moet er flink gelachen kunnen worden. Want Tourette levert gewoon absurde situaties op.’ Sandstrak treedt niet voor niets op als stand-up comedian. Zijn ervaringen als rondreizend artiest heeft hij verwerkt in het deze week verschenen Mr. Tourette on tour, waarin hij 3 gebroken vingers, 1 hersenschudding en de ontmoeting met een eenzame stokvisproducent beschrijft. Absurditeit vloeit over in liefde en tragiek.
Vliegtuigtorpedo
Op zijn elfde ontwikkelt Sandstrak de eerste dwanggedachten. Elk kind heeft af en toe milde dwangstoornissen (niet op de tegelrandjes lopen), maar bij de jonge Pelle gaan ze snel zijn leven beheersen. Als er een vliegtuig overvliegt, bekruipt hem de angst dat zijn hersenen uit zijn schedel zullen vliegen om het vliegtuig te torpederen. Pelle kan deze ramp vermijden als hij een ingewikkeld ritueel met zijn schoenen uitvoert. Het aantal rituelen overheerst al snel zijn bestaan, zodat hij geen wiskundeproefwerken meer kan doen (de x en y hebben gevaarlijke weerhaken). Het zal nog lang duren voor de diagnose Gilles de la Tourette wordt gesteld. Tot die tijd zwerft Sandstrak langs verschillende baantjes en studies, voor hij in de gevangenis op de radio een Noorse professor over de ziekte hoort vertellen. Die zal hem na tien jaar therapie van zijn dwangneurosen afhelpen.
James Dean
‘Die wiskundeproefwerken waren heel pijnlijk. Ik begreep de theorie, maar kon geen examen doen, terwijl ik wel de antwoorden wist. Ik voelde me een complete idioot, een debiel op papier. Het enige voordeel was dat ik een reputatie kreeg als stoere jongen die niets om school geeft en alleen ijshockey serieus neemt. De meisjes vonden het fantastisch. Als ik rare dingen riep naar de leraar, was ik hun held, een rebel als James Dean. Tja, ik heb te vroeg gepiekt…’
Een brede lach breekt weer door. Van de met Tourette geassocieerde tics en scheldwoorden valt bij Sandstrak niets te merken. ‘Ik heb net een half uur zitten mediteren. Als het moet heb ik alles onder controle.’ Dankzij medicijnen? ‘Nee, vreselijk. Het vlakt je hele gevoelsleven af. Ik ben juist blij met Tourette, het geeft me zoveel energie. Van de zomer had ik een serieus ongeluk. Ik was gaan kajakken en deed stoer door naakt in een stroom te springen. Ik was even de waterval vergeten. Ik werd wakker op de intensive care. Het eerste wat ik vroeg was of ik nog Tourette had. Ik was toch niet normaal geworden? Tourette is mijn beste vriend, een gratis tweelingbroer.’
Pelle Sandstrak: Mr Tourette on tour (vanaf deze week in de winkels), uitg. De Geus
Pelle Sandstrak: Mr Tourette en ik (budgetpaperback, heruitgave), uitg. De Geus
Woensdag 19 juni geeft Sandstrak een lezing in boekhandel Blokker in Heemstede. Aanvang 20.00 uur, toegang gratis
