Een belangrijke waarschuwing vooraf: dit verhaal is gekleurd. Door mijn eigen ervaringen, onze vriendschappen, het Spaanse leven dat ik om me heen zie veranderen. Maar daarom is het niet minder waar. Spanje staat op een kruispunt. De limiet is bereikt, de wanhoop wordt steeds groter, het zicht op een welvarende toekomst meer en meer troebel. Mijn verdriet en woede daarover zit in dit verhaal. Dat is gebaseerd op feiten, maar ook gekleurd door mijn blik.
Het IMF (Internationaal Monetair Fonds) heeft Spanje een crisis-recept voorgeschreven, gebaseerd op Duitse grondslag. De melodie is bekend: meer bezuinigingen, hogere lasten. In de hoop dat de economie daardoor aantrekt. Spanje heeft tot nu toe een bail-out, zoals Griekenland en Cyprus, weten te voorkomen. Maar staat onder strenge curatele van het IMF, de Europese Unie en de Europese bank – de zogenaamde Trojka. Het recept is dan ook geen verzoek…
Naar de hel
Het 10 punten voorstel heeft in Spanje veel kwaad bloed gezet. Tijdens de traditionele San Juan feesten, waarin ´boze geesten´ richting hel worden gestuurd, gingen gisteravond opvallend veel papieren Angela Merkel-poppen in vlammen op. De Spanjaarden zijn na zes jaren van continue economische en sociale neergang de Duitse overheersing, zoals zij dat ervaren, meer dan zat. ,,Het lijkt erop dat Europa ons wil ombouwen tot een derde wereld-land”, aldus commentaren in de kranten. ,,Het is niets meer of minder dan de introductie van een nieuwe vorm van slavernij. In het voordeel van een steeds machtere en rijkere bovenklasse.”
Afknijpen
Het recept lijkt op voorhand inderdaad weinig succesvol. De voorgestelde mix van economische en sociale ingrediënten is niet gericht op groei, maar op nog verder afknijpen van de gewone Spanjaard. Die al hard worstelt en nauwelijks boven komt.
Met als eerste element een nieuwe hervorming van de arbeidsmarkt. Voor zover daar nog rek in zit. Amper een jaar geleden werden door de Spaanse premier Mariano Rajoy alle rechten voor werknemers al in één keer van tafel geveegd. Vaste contracten zijn sindsdien zo goed als uitgebannen, het ontslagrecht is versoepeld en het minimumloon (rond de 500 euro) verder verlaagd. Maar die maatregelen gaan het IMF nog niet ver genoeg. Het fonds hamert op het (omlaag) bijstellen van CAO´s en verlagen van ontslagvergoedingen. Met daar tegenover lagere kosten voor werkgevers om de ruim vijf miljoen werklozen in dienst te nemen.
Probleem blijft: in welke sector? Alleen het toerisme is nog een groeimarkt, net als de export – op kleinere schaal. Spanje moet het vooral hebben van de binnenlandse markt en die krijgt – met nog meer bezuinigingen en lastenverzwaringen op komst – alleen maar klappen.
Significant
Ingrediënt nummer twee komt in de praktijk ook slechts neer op korten. Het fonds mikt op twee elementen in een poging meer banen te creëren. Een ´significante´ daling van lonen met daar tegenover de belofte van het bedrijfsleven voor meer arbeidsplaatsen. Ondernemers dragen in ruil daarvoor minder sociale lasten af. Het geld dat de schatkist daardoor mist loopt, moet echter wel gecompenseerd worden. Door het verhogen van indirecte belastingen. Dus opnieuw: lagere inkomsten, hogere lasten, een daling van de koopkracht… Waar moet dat herstel en die groei toch vandaan komen?
Ik zie gezinnen, met werkende ouders, die alleen de basis op kunnen brengen: wonen en eten. Excursies zijn geschrapt van het school-menu, sporten voor kinderen is een luxe artikel geworden (ondanks alle subsidies), brood met brood als beleg een gangbare lunch. Klagen doen Spanjaarden niet buiten de deur, het leven gaat door, ´we zijn gezond´. En trots. En hebben tijd voor elkaar, ook bij die ene kop koffie van een euro. Soms besluipt mij een stille bewondering daarvoor.
Mega-probleem
Het recept wordt steeds interessanter. Bestanddeel nummer vier heeft betrekking op hervorming van de schulden van bedrijven en personen. Een mega-probleem in Spanje. Met name projectontwikkelaars zijn steeds opnieuw geherfinancierd, terwijl al lang duidelijk was dat ze hun leningen nooit af konden betalen. Particulieren kregen hypotheken verstrekt die ze zelfs met een vaste baan nauwelijks op konden brengen. Laat staan in de huidige economische situatie.
Het idee van het IMF is dat de banken geld gaan pompen in de goed draaiende bedrijven. Terwijl de financiële sector blij is als ze zelf het hoofd boven water kan houden. De redding eerder dit jaar heeft daar nauwelijks verandering in gebracht. Banken stellen intern orde op zaken, maar de Europese miljarden belanden niet bij de Spanjaarden zelf. In Spanje is het MKB bijvoorbeeld één van de motoren van de economie en juist de kleine ondernemers krijgen al jaren letterlijk geen enkel krediet bij de banken. Dat remt de groei en bevordert de opkomst van buitenlandse (lees: Chinese) ondernemers met eigen kapitaal.
Pensionados
Een ander bestanddeel dat het IMF ´toejuicht´ is het verlagen van de pensioenen, ´om het systeem in stand te houden´. Een klap in het gezicht van de Spaanse pensionados, die door premier Rajoy steeds is beloofd dat de uitkeringen in stand zouden blijven. En een hard gelag voor de honderdduizenden families, die samen zijn gaan wonen om te overleven van het pensioen van opa en oma. Want na een korte WW-uitkering en twee jaar bijstand is er geen vangnet meer. Bijna een half miljoen (!) Spaanse gezinnen heeft geen enkel inkomen.
Verborgen werkloosheid
Het recept is pas echt compleet, meent het IMF, als de overheidsdiensten sterk afgeslankt worden. Onder het mom van ´effectiviteit´ en ´elkaar versterken´ moet er gesneden worden in het apparaat. Op alle niveau´s, van regio/deelstaat, via provincie, naar gemeente.
Op zich geen slecht voorstel, want het afschaffen van de autonome deelstaten levert op jaarbasis al een bezuiniging op van 50 miljard euro. Met het beperken van het aantal ambtenaren komt echter een ander, structureel probleem in Spanje aan de oppervlakte: de verborgen werkloosheid. Met het kunstmatig creëeren van projecten en cursussen, gefinancierd door de overheid, worden mensen van de werklozen-lijst weggehouden. Zo brengen in ons dorp dagelijks 20 man koffie drinkend de dag door op een bouwplaats voor een nieuwe begraafplaats. Ze worden betaald om op het werk te zijn, maar kunnen niets doen omdat de gemeente geen geld heeft voor materialen.
En dat alles terwijl de troika het mes stevig op de keel zet van Spanje. Want de optie voor een bail-out blijft open.
Het maakt me boos. Omdat het voorbij gaat aan het grootste talent van de Spanjaarden: genieten van het leven, in het hier en nu. Misschien wel de belangrijkste reden waarom ik me hier zo thuis voel. Want veel meer is er niet.
