VILNIUS – The Talk of the Town, dat is deze dagen maar één ding in de Litouwse hoofdstad Vilnius: die verdomde kerncentrale in Wit-Rusland. Het buurland heeft namelijk al tijden het voornemen om in Ostrovets een nieuwe nucleaire energieopwekker te bouwen, welke in 2020 zou moeten verrijzen.
Dat Wit-Rusland minder afhankelijk wil zijn van Russisch gas en graag deels zelfvoorzienend wil zijn, daar gaat het Litouwen niet om. Ostrovets is echter een grensstadje, en ligt zelfs maar op veertig kilometer van Vilnius. En daarmee is een diplomatieke rel geboren. Want Wit-Rusland zou met de bouw van deze kerncentrale op een steenworp afstand van Litouwen de Conventie van Espoo tarten, zo heeft de Verenigde Naties al in april geoordeeld.
Gezondheid
In 1991, toevallig in de periode dat de Sovjet-Unie uiteenviel, kwamen er internationale milieuafspraken. Het Verdrag van Espoo (Finland) ging vervolgens in 1997 van kracht. Ook bijna alle voormalige Sovjet-republieken hebben het verdrag in de loop der jaren aangenomen en/of geratificeerd. Dat geldt overigens niet voor Rusland.
Litouwen vindt dat Wit-Rusland zich met de locatie voor de kerncentrale niet aan de regels houdt. En dat het land het commentaar van de Verenigde Naties aan de laars lapt. "De gezondheid en de veiligheid van het Litouwse volk is in gevaar. We willen dat Wit-Rusland deze unilaterale actie stopt", zo vertelde minister-president Algirdas Butkevicius gisteren op de landelijke radio. "Op deze manier kan een kerncentrale niet gebouwd worden."
Voorzitter
Dat Butkevicius zich juist deze dagen zo uitspreekt en zelfs een oproep op de publieke omroep doet, is niet geheel onverwacht. Litouwen is sinds juli voorzitter van de Europese Unie – voor het komende half jaar – en heeft energieveiligheid in met name Centraal- en Oost-Europa bovenaan de agenda staan voor 2013. Bovendien zetelt het ENSEC COE (Energy Security Centre of Excellence) van de NAVO sinds vorig jaar in Vilnius.
Litouwen hoopt internationale organisaties aan haar zijde te krijgen om tegen de Wit-Russische keuze voor Ostrovets te ageren. Butkevicius benadrukt dat ook de Europese Unie gebaat is bij een goede naleving van de conventie, nu aan de grens twee in Rusland (door Rosatom) gebouwde reactors zullen verschijnen. Eerder ageerde Litouwen ook al tegen de komst van een kerncentrale in Kaliningrad – een project dat onlangs voor onbepaalde tijd is stilgezet.
Hypocriet
In Vilnius zelf is men de ontploffing van Tsjernobyl, eind april 1986, nog niet vergeten. Weliswaar stond deze kernreactor in Oekraïne, maar wel nabij de Wit-Russische grens. Door de stand van de wind zijn grote hoeveelheden radioactieve stoffen in Wit-Rusland terechtgekomen. Studente Zivile zegt daarom haar premier te volgen in zijn kritiek op Minsk. "Als je kijkt wat er in het verleden is gebeurt, dan begrijp ik niet dat Wit-Rusland nu zelf een kerncentrale vlakbij de grens met een ander land gaat neerzetten; je brengt er ook anderen mee in gevaar."
Terwijl de Litouwse minister-president Wit-Rusland oproept om met antwoorden te komen, geeft Minsk vooral aan dat het juist Litouwen is dat de afgelopen maanden passief optreedt en zelfs zeer uitgebreide uitleg en interpretatie van de Conventie van Espoo negeert.
Wit-Rusland beschouwt de kritieken uit Litouwen bovendien als hypocriet, omdat het land zelf ook bezig is met de komst van een moderne kerncentrale aan de grens met Letland én Wit-Rusland. In 2009 werd een oude Sovjet-kerncentrale gesloten en deze zou vervangen worden door een nieuwe in Visaginas, een bosrijk natuurgebied in het uiterste noordoosten van Litouwen. Omdat de bevolking zich vorig jaar in een referendum echter uitsprak tegen de komst van de centrale is het onduidelijk of deze zal verrijzen. Ook Polen, Estland en Letland zouden meeprofiteren van de in Litouwen opgewekte kernenergie.
Tegenstander
Saillant detail in deze kwestie is dat premier Butkevicius leider is van de Sociaal-Democratische Partij, die eind 2012 de verkiezingen won. De SDP heeft in essentie geen problemen met kernenergie, maar heeft herhaaldelijk aangegeven – ook als voormalig oppositiepartij – tegen de komst van de kerncentrale in Visaginas te zijn. Daarmee vertegenwoordigt Butkevicius echter een ander standpunt dan president Dalia Grybauskaité. Afkomstig uit de conservatieve hoek is zij wel voorstander van Visaginas.
Litouwen voorzitter van de EU? Letland als nieuwste lid van de Eurozone? In september staat het kanaal van Geert Jan Hahn in teken van de Baltische Staten. Dit artikel is een voorproef daarop. Abonneer je nu!
