BUKAVU – Driftig blaast een Congolese verkeersagent op zijn roze plastic fluitje. Hij probeert tevergeefs orde te scheppen in de chaos van toeterende minibusjes, witte VN-auto’s en gammele vrachtwagens op het belangrijkste kruispunt in de Oost-Congolese stad Bukavu. Maar hoe druk hij ook blaast: geen van de chauffeurs slaat acht op de agent. Net als de honderden straatverkopers met op het hoofd teiltjes bananen, kartonnetjes met eieren en emmers vol frisdrankflesjes staren de automobilisten verbijsterd naar boven.
Want daar, op het dak van een stenen gebouw aan de drukke kruising, staat een kleine, blanke man te zingen met zijn band. Naast hem staat Innocent Balume, een Congolese zanger – pas zestien jaar oud, maar hier al een superster. Vrolijk spelen ze een paar nummers voor het stomverbaasde publiek. ,,Ze keken alsof er een ruimteschip was geland’’, grinnikt Roel van Velzen een paar uur later. ,,Waarschijnlijk vroegen ze zich af wat hun ster met vijf blanken op een dak deed.’’
Vijf miljoen doden in 19 jaar
Van Velzen is in Oost-Congo voor MasterPeace, een initiatief van de Nederlandse festivalorganisator Ilco van der Linde. Hij zette eerder het Bevrijdingsfestival en het succesvolle Dance4Life op. Met MasterPeace, zijn nieuwe project, wil Van der Linde een wereldwijd netwerk opzetten van mensen die via muziek, kunst en evenementen mensen tot elkaar kunnen brengen. Een betere bestemming dan Oost-Congo hadden ze nauwelijks kunnen kiezen: al negentien jaar lang woedt er een gruwelijke burgeroorlog, die aan vijf miljoen mensen het leven heeft gekost en tientallen miljoenen mensen op de vlucht heeft doen slaan.
,,Wat kun je doen, behalve geld doneren?’’, zegt Van Velzen in een gammele rood-witte bus waarmee hij en zijn band over de hobbelige wegen van Oost-Congo rijden. Het antwoord kreeg hij eerder dit jaar van Van der Linde, die hij tijdens Bevrijdingspop tegen het lijf liep. Het initiatief spreekt hem aan, zegt hij. ,,Vooral omdat ze werken met lokale muzikanten en kunstenaars. En omdat ze niet beweren de waarheid in pacht te hebben.’’ Van zijn reis wordt ook een reportage door Veronica gemaakt, die Nederlandse tv-kijkers op 21 september moet wijzen op de gruwelijkheden van het conflict dat zo weinig aandacht krijgt maar ook de verhalen vertelt van Congolezen die geloven in een betere toekomst.
Vermoord worden vanwege je liedje
Een paar optredens geven: het mag een druppel op een gloeiende plaat lijken, maar het is tenminste íets, vindt Van Velzen. Tijdens de trip raakt hij diep onder de indruk van de verhalen die Congolezen hem vertellen. Amper anderhalf uur in het land ontmoet hij al een jonge zanger, die in een liedje zingt over hoe rebellen zijn dorp binnenvielen. Als Van Velzen hem vraagt of zo’n tekst hem niet in gevaar kan brengen, antwoordt de jongen droog: ,,Ja, ik kan worden vermoord. Maar mijn liedje zal altijd blijven bestaan.’’
Niet veel later bezoekt Van Velzen een school, waar hij een 17-jarig meisje ontmoet. Op haar dertiende, vertelt ze, werd ze door rebellen verkracht. Ze werd zwanger en kreeg een kind. Mede dankzij financiële steun van MasterPeace wordt ze nu opgeleid tot naaister. ,,In de toekomst wil ik een eigen naaiatelier’’, zegt ze. Na het gesprek geven Van Velzen en zijn band een optreden bij de school, waar hij het nummer ‘Three little birds’ van Bob Marley aan haar opdraagt. Als hij het zinnetje ‘Everything is gonna be alright’ zingt, kijkt hij haar indringend aan. ,,Ze keek een beetje glazig voor zich uit’’, zegt hij later over het moment. ,,Ze zag misschien wel al die beelden weer langskomen. Maar ik vind het ongelooflijk hoe zo’n meisje na al die ellende toch nog hoop en toekomstplannen heeft.’’
Continue ruzie in mijn hoofd
De grote vraag is natuurlijk: wat voor nut heeft het dat een Nederlandse zanger een paar optredens geeft in een door oorlog verscheurd land? ,,Het is dubbel’’, erkent Van Velzen. ,,Maar ik geloof toch dat we mensen hier even kunnen aanraken. Dat we de mensen die hier vechten voor vrede, een steuntje in de rug kunnen geven. Misschien komt het ook wel doordat ik nu vader ben: dat verandert iets in je. Ik wil niet langer onverschillig zijn.’’
Hij vertelt hoe hij eerder deze week langs de weg kinderen in de brandende zon rotsblokken zag uithakken. Hij besloot te stoppen. ,,Ze wilden geld, net als iedereen hier. Toen we zeiden dat we muziek kwamen brengen, waren ze niet erg enthousiast. Maar toen ik een liedje in het Swahili begon te zingen dat ik hier heb geleerd, ontdooiden ze toch.’’ Natuurlijk: muziek is geen eerste levensbehoefte voor de straatarme kinderen. ,,Maar geld geven voelt ook niet goed. Wat dat betreft heb ik hier continu ruzie in m’n hoofd.’’
Anoniem rondlopen
Een paar uur later verzamelen zich honderden kinderen in voddige t-shirts, vrouwen in kleurige jurken en mannen in versleten overhemden en pantalons op een stoffig plein in een buitenwijk van Bukavu. Ondanks de aanwezigheid van de blanke zanger en zijn groep gaat verreweg de meeste aandacht uit naar Innocent B., de Congolese superster met wie hij gaat optreden. Iedereen wil met hem op de foto. ,,Als blanke ben ik een bezienswaardigheid, en iedereen wil geld van me. Maar toch is het wel heerlijk om hier zo anoniem rond te lopen.’’
Als Van Velzen ‘Could you be loved’ van Bob Marley inzet, joelen de Afrikanen die duidelijk verbaasd zijn dat een westerling een liedje van hun Jamaicaanse held kan zingen. Samen met Innocent B. zingt de Nederlander vervolgens ‘The Way you Make me Feel’ van Michael Jackson, de held van de Congolese zanger. Van Velzen’s bekendste hit ‘Baby get Higher’ zingt Innocent B. moeiteloos mee. ‘Vanaf het begin was er chemie tussen ons’, glundert de kleine sing-songwriter.
‘Ga alsjeblieft niet dansen’
Technisch heeft het optreden wel flinke uitdagingen. Zo vallen meermalen de speakers uit en kijkt de Nederlander verbijsterd naar een technicus die tijdens een nummer vlak naast hem twee elektriciteitskabels letterlijk weer aan elkaar knoopt. De zanger laat zich echter niet uit het veld slaan en schakelt bij elke ‘onbedoelde stilte’ succesvol het publiek in. Innocent B. die met zijn elastieken benen moeiteloos de moonwalk uitvoert, verleidt ook Van Velzen uiteindelijk tot een dansje. Het publiek ligt in een deuk.
In de rood-witte bus terug naar het hotel grappen de bandleden nog even verder over de danskwaliteiten van Van Velzen. Die grinnikt dat hij nog was gewaarschuwd. ,,Mijn vrouw zei bij mijn vertrek: veel plezier, doe voorzichtig. En nog één ding: ga alsjeblieft niet dansen.”
Op 21 september 2013 om 21.00 uur is de reis van Roel van Velzen naar Oost-Congo te zien in het tv-programma ‘Music above Fighting’ op Veronica.
Een ingekorte versie van dit artikel verscheen eerder in het Algemeen Dagblad.
