De Salar de Uyuni is een adembenemende zoutvlakte in het zuidwesten van Bolivia. Op de onherbergzame 12.000 vierkante meter zout is geen leven te bekennen, afgezien van wat cactussen en toeristen.
Die laatsten benutten de grote leegte van de Salar door met het perspectief te spelen: je kunt er foto’s maken waarop je boven de horizon uit lijkt te springen of wordt aangevallen door een meegebrachte speelgoeddinosaurus.
Energiegigant
Verstopt onder de Salar zit een grote voorraad van de grondstof die de foto’s mogelijk maakt: lithium. Dit metaal is cruciaal voor het maken van de batterijen in digitale fotocamera’s, mobiele telefoons, tabletcomputers en laptops. De volgende grote markt voor lithium zou wel eens de elektrische auto kunnen zijn. Het arme Bolivia droomt er nu van een energiegigant te worden. Maar die droom is nog ver van de werkelijkheid.
Een eerste stap is al wel gezet. Vijf jaar geleden besloot president Evo Morales dat Bolivia zijn lithiumvoorraad zou industrialiseren. In het zuiden van de Salar staat een proefinstallatie van het Boliviaanse staatsmijnbedrijf COMIBOL.
Bolivia droomt er van een energiegigant te worden
Vorig jaar heb ik een bezoek gebracht aan die proefinstallatie. Raúl Martinez mag een rondleiding geven in het laboratorium, maar mag geen uitleg geven. Slechts twee mensen zijn er rond het middaguur aan het werk „de rest is aan het lunchen”. Hoeveel mensen er normaal werken, mag Martinez ook niet prijsgeven. „Het zijn er verscheidenen.”
De voorzichtigheid van Martinez heeft te maken met meer dan alleen het bewaren van bedrijfsgeheimen. Bolivia kent een lange geschiedenis van rijkdommen die door buitenlanders zijn afgenomen. Halverwege de zestiende eeuw ontdekten de Spanjaarden dat de berg bij het dorpje Potosí zilver bevatte. Het duurde niet lang voordat Potosí uitgroeide tot een van de belangrijkste koloniale bezittingen van Spanje: in 1611 had de stad ongeveer evenveel inwoners als Londen.
Tragische cyclus van de Boliviaanse economie
Maar van deze rijkdom is in het huidige Potosí bijna niets over, zegt Rolando Telleria. Hij staat aan het hoofd van de faculteit politicologie aan de Universiteit Mayor de San Simon in Cochabamba. „Dat is de tragische cyclus van de Boliviaanse economie: een grondstof wordt ontdekt, geëxporteerd, de prijs stort in en net als de economie lijkt te bezwijken komt er als ware het een wonder weer een nieuw product tevoorschijn.” Na het zilver kwamen goud, tin, zink, olie, gas en nu wellicht lithium.
Volgens schattingen bevat de Salar de Uyuni meer dan de helft van ‘s werelds lithium. Maar de exploitatie daarvan moet anders worden aangepakt, zegt Telleria. „We moeten niet alleen ruwe natuurlijke hulpbronnen exporteren, maar er waarde aan toevoegen.” In het geval van lithium: het bouwen en verkopen van batterijen.
Kennis
Wat Bolivia echter mist is de kennis. Daarom heeft COMIBOL begin juli vorig jaar een joint venture opgericht met enkele Zuid-Koreaanse bedrijven. Het nieuwe bedrijf gaat anodes en cathodes maken voor batterijen. De Zuid-Koreanen leveren de kennis, de Bolivianen de lithium.
De lithiumvoorraad van Bolivia is interessant voor het Aziatische land, dat zowel mobiele apparaten als auto’s produceert. „Beide landen hebben elkaar nodig”, zegt Youn Koan Kim, energie- en handelsattaché op de Zuid-Koreaanse ambassade in La Paz.
Nederland en Bolivia
Ook Nederland gaat samenwerken met Bolivia, zo maakte het ministerie van Buitenlandse Zaken in augustus bekend. "Nederland gaat Bolivia kennis en expertise leveren om de grote hoeveelheden lithium in het Zuid-Amerikaanse land te exploiteren en toe te passen in producten", aldus het ministerie in een persbericht. "In eerste instantie is de samenwerking gericht op de industrialisatie van lithium-batterijen. Betrokken partijen zijn, naast de Nederlandse overheid, de TU Delft, DaVinci Laboratory Solutions, Boon Consultancy en BTI-Energy Innovators."
Nederland gaat Bolivia kennis en expertise leveren – Ministerie van Buitenlandse Zaken
Vooralsnog is het Bolivia niet gelukt om op industriële schaal lithium uit de Salar te halen. De voorspelling die president Morales in het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker deed, is dan ook niet uitgekomen. Volgens de auteur van het artikel ‘Lithium Dreams’ zei Morales dat Bolivia al in 2010 lithiumbatterijen zou produceren. Ook zei Morales – in november 2009 – dat Bolivia binnen „vijf tot zes jaar” elektrische auto’s zou produceren.
Twijfel aan de haalbaarheid
„Belachelijk”, noemt politicoloog Miguel Centellas die laatste uitspraak. „We hébben geen auto-industrie. Ik denk dat steeds minder mensen nog geloven in dergelijke claims van de regering.”
Ook de Amerikaan Jim Shultz twijfelt aan de haalbaarheid van een elektrische auto-industrie in Bolivia. „Als je naar de grootste stad gaat in de buurt van de Salar, naar het beste hotel, dan mag je van geluk spreken als je een kwartier heet water hebt. Er zit een grote sprong tussen de droom waarin Bolivia plotseling een geïndustrialiseerd land wordt dankzij deze nationale hulpbron en de realiteit”, aldus Shultz, hoofd van de denktank Democracy Center.
Shultz is mede-auteur van een rapport over of Bolivia met lithium eindelijk de ‘grondstoffenvloek’ kan verslaan. De conclusie was: „misschien”, maar „er zijn veel dingen die mis kunnen gaan”.
Sinds dat rapport in mei 2010 verscheen, zijn er nauwelijks ontwikkelingen geweest die een aanpassing eisen van die conclusie, vertelt Shultz vorig jaar in zijn kantoor in Cochabamba. „We zijn nog ver verwijderd van de productie van lithium voor batterijen en nog verder weg van de productie van batterijen. Het feit dat er weinig is veranderd in de afgelopen jaren, zegt ook iets.”
We zijn veel tijd aan het verliezen – oud-president van Bolivia
Oud-president Eduardo Rodríguez Veltzé ziet in lithium een mogelijkheid om de grote armoede van het Boliviaanse volk te bestrijden. „Meer dan 50 procent van de Bolivianen leeft in armoede”, zegt Rodríguez in een gesprek. Maar Bolivia moet wel opschieten. „We zijn veel tijd aan het verliezen.”
'Geen vertraging'
Volgens het staatsmijnbedrijf COMIBOL gaat alles echter gewoon volgens het schema. „Er is geen vertraging”, zegt Teddy Franz Aguirre herhaaldelijk. Hij is hoofdadviseur bij het agentschap Evaporiticos, onderdeel van COMIBOL.
In het zuiden van de Salar de Uyuni laat Aguirre’s collega Raúl Martinez zien hoe het lithium wordt gescheiden van de andere mineralen. Dat gebeurt in grote ‘zwembaden’ die doen denken aan garnalenboerderijen. Het mijnbedrijf maakt gebruik van de natuurlijke verdamping door de zon, die extra fel is dankzij de grote hoogte van de Salar: 3,6 kilometer boven zeeniveau.
Overigens mag Martinez alleen de zwembaden laten zien waar kalium wordt gescheiden. „De Salar bevat acht verschillende mineralen die we willen winnen, niet alleen lithium”, aldus Martinez.
Maar volgens critici laat COMIBOL zich afleiden door het winnen van kalium. „Het lijkt erop dat de regering niet echt geïnteresseerd is in de ontwikkeling van lithium”, zei de Boliviaanse lithiumexpert Juan Carlos Zuleta in 2011 tegen The Guardian.
Concurrentie
Hoewel Bolivia de grootste voorraad aan lithium ter wereld lijkt te hebben, is het niet alleen. Buurlanden als Chili en Argentinië exploiteren het metaal al enige tijd en ook China, Brazilië en de Verenigde Staten hebben lithiumvoorraden.
Daarnaast is onzeker of tegen de tijd dat Bolivia zijn lithiumproductie heeft geïndustrialiseerd, de vraag naar het metaal nog zo groot zal zijn. „Het is alsof je in een leeg zwembad springt in de hoop dat er water in zit voordat je de bodem bereikt”, zegt Jim Shultz. Hij wijst erop dat sommige problemen met lithium nog niet zijn opgelost. Er is een flink aantal gevallen bekend van apparaten met lithiumbatterijen die spontaan in de brand zijn gevlogen.
Teddy Aguirre van Evaporiticos is echter overtuigd van de blijvende vraag naar lithium. We weten dat deze apparaten lithium nodig hebben”, zegt hij terwijl hij zijn mobiele telefoon tevoorschijn haalt.
Mobieltjes
Want hoewel iPads en laptops voor de meeste inwoners van Bolivia te duur zijn en er nauwelijks behoefte is aan elektrische auto’s in het land dat rijk is aan olie en gas, heeft vrijwel iedere Boliviaan een mobieltje.
Over de gevolgen voor de lokale bevolking rondom de Salar de Uyuni, die er het graan quinoa kweekt en lama’s houdt, maken de auteurs van het rapport van het Democracy Center zich enige zorgen. „De potentiële en tragische ironie van Bolivia’s lithium is dat in het voorzien van de rijke wereld van groene energie, het ecosysteem dat dat mogelijk maakt, onherstelbaar beschadigd kan raken.” Mede-auteur Shultz licht toe: „Er is veel water nodig voor de lithiumindustrie. En wat als het water vervuild raakt, wat betekent dat voor de lokale bevolking?”
Geen probleem, zegt Aguirre van Evaporiticos. „We zitten in de buurt van twee rivieren, de Rio Grande en de Rio Colorado. We hebben genoeg water.” En de milieurisico’s? „Ach, die zijn minimaal.”
Een versie van dit artikel is vorig jaar gepubliceerd in NRC Handelsblad
