Ja, hij was erbij. Oud-SS'er Siert Bruins, oorlogsmisdadiger uit Vlagtwedde en inmiddels 92 jaar oud, was erbij – als lid van de gevreesde Sicherheitsdienst – toen in de nacht van 21 op 22 september 1944, op een fabrieksterrein bij Appingedam, de 36-jarige verzetsstrijder Aldert Klaas Dijkema werd doodgeschoten. Maar hij was niet degene die de dodelijke kogels afvuurde, beweert Bruins. Dat was zijn, inmiddels overleden, superieur: SS-Oberscharführer August Neuhäuser, een Duitser.
Opmerkelijk
Zeventig jaar na de executie in Appingedam, staat Bruins in de Duitse stad Hagen, in de deelstaat Noordrijn-Westfalen, voor de rechter wegens de moord op landbouwer Dijkema.
Het is in allerlei opzichten een opmerkelijk proces. Allereerst omdat Siert Bruins zich zolang aan vervolging voor het doodschieten van Dijkema heeft kunnen onttrekken. Weliswaar werd hij in 1978 opgepakt voor medeplichtigheid aan de moord op de joodse broers Lazarus en Meijer Sleuterberg in Delfzijl en in 1980 veroordeeld tot zeven jaar cel – waarvan hij er vijf uitzat – maar de vele jaren daarvoor en ook daarna heeft Bruins, genationaliseerd tot Duitser, een ongestoord leven kunnen leiden. Als Siegfried Bruns, handelaar in tuinaccessoires.
Executie
Bruins ontkwam in 1980 aan vervolging voor de executie van verzetsman Dijkema omdat het liquideren van een 'vijandelijke strijder' in Duitsland niet gold als moord, maar als doodslag. En die daad was inmiddels verjaard. In deze interpretatie kwam in 2010 verandering met het proces tegen een andere Nederlandse oorlogsmisdadiger, Heinrich Boere.
Boere, die drie verzetsmensen liquideerde, werd tot levenslang veroordeeld omdat hij zich schuldig zou hebben gemaakt aan 'heimtückische Tötung' (verraderlijke, boosaardige doding). En die gevallen verjaren in Duitsland, op grond van een speciale wet, niet. Met Boeres veroordeling lag ook de weg open voor een nieuw proces tegen Siert Bruins, die volgens de aanklager eveneens schuldig zou zijn aan 'heimtückische Tötung'.
Symbolisch
Het proces is bovendien opmerkelijk omdat het een symbolische afsluiting is van de speurtocht naar en de vervolging van Nederlandse oorlogsmisdadigers in Duitsland. Bruins is – voor zover bekend – de laatste nog in leven zijnde en niet gevangen zittende Nederlandse oorlogmisdadiger. Het ziet er naar uit dat hij ook de laatste, naar Duitsland uitgeweken Nederlandse collaborateur zal zijn die nog voor de rechter verschijnt.
Ook veranderde de Duitse samenleving de afgelopen jaren ingrijpend en is de publieke opinie een andere dan die in 1978, toen Siert Bruins voor het eerst werd aangehouden.
Kegelclub
Destijds protesteerden inwoners van het dorp Breckerfeld, waar de Groninger zich schuilhield, tegen diens arrestatie. Leden van Bruins' kegelclub noemden hem een 'keurige en graag geziene ingezetene' voor wie zij zelfs een petitie op touw zetten. Het Duitse Openbaar Ministerie deed in die jaren – op z'n zachtst gezegd – weinig moeite om oorlogsmisdadigers achter de tralies te krijgen. Dat is nu wel anders, zegt historicus en Nazi-jager dr. Stephan Stracke, die een rol speelde in het heropenen van het dossier tegen Bruins. 'Het OM vindt de nalatigheden van destijds ronduit pijnlijk,' aldus Stracke. 'En oud-Nazi's hebben onder de bevolking lang niet meer de steun die zij toen hadden.'
Eerbetoon
Stracke verwacht van het proces tegen Bruins 'genoegdoening' voor de familie Dijkema. En hij ziet een mogelijke veroordeling als een verlaat 'eerbetoon aan de verzetsstrijders'.
Bruins, die in de oorlog wegens zijn wreedheid bekend stond als het 'Beest van Appingedam', zegt zich weinig zorgen te maken. Volgens zijn advocaat, Klaus-Peter Kniffka, is er geen overtuigend bewijs en gaat zijn cliënt bij een veroordeling sowieso in hoger beroep. Omdat de ziekelijke en bejaarde verdachte niet meer dan drie uur per dag aanwezig zou kunnen zijn, kan het proces wel eens lang gaan duren. Kniffka wil laten onderzoeken of zijn cliënt, die hartklachten heeft, überhaupt wel in staat is om een eventuele celstraf uit te zitten.
Loslippig
Tegenover Duitse journalisten heeft Bruins gezegd dat de SS'er August Neuhäuser de executie uitvoerde en niet hij – daarmee aangevend dat hij wel degelijk ter plekke was. Om dit soort loslippigheid te voorkomen hebben Bruins en Kniffka besloten dat de verdachte tijdens het proces zal zwijgen.
'Ga maar even pissen,' zou Bruins tegen Aldert Klaas Dijkema hebben gezegd, op dat fabrieksterrein bij Appingedam. Daarop volgden de schoten: vier kogels in rug en achterhoofd. Volgens Bruins probeerde Dijkema te vluchten, waarop Neuhäuser schoot. Maar aan die verklaring hecht het OM geen betekenis.
Arm
Siert Bruins komt uit een arm NSB-gezin, dat in de ban raakte van Hitler en het nationaal-socialisme. Net als zijn broer Derk meldt Siert zich in 1940 bij de Waffen-SS. De broers vechten aan het Oostfront, waar Siert ziek wordt. Hij wordt afgekeurd en in Delfzijl aangesteld bij de Sicherheitsdienst, de SD, met de opdracht op onderduikers en verzetsstrijders te jagen. Hij bouwt door zijn brute optreden een beruchte reputatie op.
Führererlass
In 1949 wordt Bruins bij verstek ter dood veroordeeld, een straf die later wordt omgezet in levenslang. Hij vlucht naar West-Duitsland, waar hij op basis van het zegeheten 'Führererlass' uit 1943 – dat buitenlanders in Duitse krijgsdienst het Duitse staatsburgerschap verleent – als Duitser door het leven gaat. Dat staatsburgerschap kwam Bruins goed uit: Duitsland levert namelijk geen burgers uit met de Duitse nationaliteit. Ook op Nederlandse verzoeken om Bruins – en andere Nederlandse oorlogsmisdadigers – over te dragen werd door de Duitsers telkens afwijzend geantwoord.
Het Simon Wiesenthal Center, dat zich ondermeer bezighoudt met de opsporing van oud-Nazi's, is verheugd dat het proces tegen Siert Bruins doorgaat. 'Dit is prachtig nieuws,' zei Efraim Zuroff, hoofd 'Nazi-jager' van het centrum. 'Het laat zien dat het nog altijd mogelijk is om Nazi-misdadigers voor het gerecht te brengen.'
Zie ook Arnold Karskens over Siert Bruins.
