Wie is Angela Merkel? En wat wil ze nou eigenlijk?
Al acht jaar is Angela Merkel (CDU) bondskanselier van Duitsland. Veel wijst erop dat de 59-jarige gepromoveerde natuurkundige uit de voormalige DDR ook na de Bondsdagverkiezingen van 22 september leiding zal geven aan het belangrijkste land van Europa. Merkel is immers razend populair onder de kiezers.
Mutti
De kanselier wordt, hoewel kinderloos, liefkozend ‘Mutti’ genoemd, nadat ze eerder al ‘Angie’ was gedoopt. Juist omdat zij zo normaal en glamourloos schijnt, is Merkel zelfs onder jongeren ‘cult’. Ze rijdt in een VW Golf, houdt van aardappelen, bakt kruimeltaart voor haar man, de chemicus Joachim Sauer, ze luistert naar Wagner en haar zomerhuis bevindt zich niet aan de Cote d’Azur maar in haar landelijke Heimat, de Uckermark.
Raadsel
Al deze details zijn – allang – bekend. Maar hoewel zij dagelijks in het nieuws is en uitgebreid wordt geanalyseerd en becommentarieerd, blijft Angela Merkel een raadsel. Merkel-watchers, van wie een aantal dikke boeken schreef over de Oost-Duitse domineesdochter, bekennen: ook wij kennen haar werkelijke drijfveren niet.
Wendbaar
Is de bondskanselier wellicht een ‘Frau ohne Eigenschaften’, vlees noch vis? De redactie van Zeit Online stelde de vraag aan tien Merkel-volgers. Zij komen vanzelfsprekend tot verschillende conclusies, maar leidraad is: Merkels ‘socialisatie’ in het communistische Oost-Duitsland, waar zij de eerste 35 jaar van haar leven doorbracht – totdat de DDR implodeerde – is bepalend geweest en maakt haar voor veel West-Duitsers moeilijk te ontcijferen. Merkels wendbaarheid, haar talent om telkens andere en soms tegenstrijdige standpunten in te nemen, afhankelijk uit welke richting de wind waait, zou het resultaat zijn van het opgroeien in een dictatoriale omgeving, waar je je moet plooien naar de eisen van de macht om maatschappelijk op te kunnen klimmen.
Teflon-Kanzlerin
Merkel deed dit, bijvoorbeeld via haar activiteiten voor de FDJ, de jongerenorganisatie van de communistische eenheidspartij SED, waarvoor zij ‘agitatie en propaganda’ zou hebben bedreven. De jonge Merkel, geboren in Hamburg in een Lutheraans domineesgezin dat in 1954 verhuisde naar het Oosten, laveerde, zoals zoveel anderen in die tijd, tussen aangepast gedrag in het openbaar en pogingen om in de eigen kring zoveel mogelijk individuele vrijheid te veroveren.
Angela Merkel maakte zichzelf, kortom, ongrijpbaar. Die onder het communisme aangeleerde reflex, vertoont zij nog altijd. Zo maakt Merkel zich populaire thema’s van de linkse oppositie eigen, zoals een stop op de stijging van de huren of de invoering van een algemeen minimumloon, alsof zij die mening er altijd al op nahield. Dit gedrag leverde Merkel de bijnaam ‘Teflon-Kanzlerin’ op: een vrouw langs wie alles afglijdt. Met haar kun je alle kanten op.
Opportunistisch
Dit irriteert critici, die voorbij het goedige imago van Mutti Merkel kijken en antwoord willen op de vraag: wat zijn nou precies haar diepste overtuigingen? Commentatoren als de Ierse Judy Dempsey of de Duitser Stephan Hebel, die over Merkel recentelijk boeken publiceerden, geven een weinig vleiend antwoord. Dempsey omschrijft Merkel als een opportunistische politica, die op belangrijke dossiers geen ideeën heeft: ze formuleert geen visie voor Europa, ze verwaarloost het bondgenootschap met de Verenigde Staten, haar gezinspolitiek is dubbelzinnig, ze spreekt zich niet uit over immigratie, enzovoorts. ‘Het lijkt Merkel vooral te doen om het kanselierschap.’ Volgens de Ierse is Merkel als bondskanselier een gemiste kans. Ze aarzelt waar ze de richting moet wijzen, ze is pragmatisch als ze principieel moet zijn, ze handelt uit tactische overwegingen wanneer ze strategisch moet denken. Dempsey: ‘Gezien haar macht regeert Merkel al jaren ver onder haar mogelijkheden.’
‘Gezien haar macht regeert Angela Merkel al jaren ver onder haar mogelijkheden’ (Auteur Judy Dempsey)
Ramp
Journalist Stephan Hebel omschrijft Merkels regeerperiode zelfs als een ramp voor Duitsland en Europa. ‘Mutter Blamage’ is de titel van Hebels boek, waarin hij Angela Merkel neerzet als een harde neoliberaal, die haar oren laat hangen naar de grote ondernemingen en met haar ‘bezuinigingsfetisjisme’ niet alleen in de Bondsrepubliek, maar ook in Zuid-Europese crisislanden verantwoordelijk is voor een toenemende kloof tussen arm en rijk. Hierdoor zou zij de reputatie van Duitsland internationaal schaden.
Export
Dit is ook de analyse van Merkels voornaamste uitdager Peer Steinbrück (SPD). Ja, het gaat Duitsland economisch goed, vooral dankzij de brommende export. Maar tegelijkertijd is er veel achterstallig onderhoud: in de infrastructuur, het onderwijs, de zorg, de pensioenen, aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Hier heeft Merkels regering veel te weinig oog voor gehad, vindt de SPD-kandidaat.
Ego
Recent kwam het tot confrontaties tussen Merkel en Steinbrück, eerst in het veel besproken ‘TV-Duell’ en daarna in de Bondsdag. Op die momenten is het moeilijk voorstelbaar dat Angela Merkel ooit door vriend en vijand werd onderschat. Politieke tegenstanders zagen haar nauwelijks staan toen Merkel begin jaren ’90 de politiek inging. Maar tegenwoordig zet Merkel, die zich eerder ontdeed van haar mentor Helmut Kohl en van een hele rij ‘kroonprinsen’, achteloos haar tegenstrevers in de hoek, als waren ze lastige kleuters. Bijvoorbeeld toen zij tijdens haar rede in het parlement op luide toon werd bespot vanaf de voorste rij door Steinbrück en diens adjudanten: mannen van middelbare leeftijd, met het overgewicht van de langjarige professionele politicus, ieder uitgerust met een groot ego, samen goed voor tientallen jaren ervaring in de politiek en erop uit om haar dwars te zitten. De bondskanselier pauzeerde even, keek links de zaal in en richtte zich tot de mannen. ‘Nou, nou, wat een geschreeuw. Ik som hier feiten op. Maar kennelijk kunt u daar niet tegen.’
Ze geniet van die momenten, bekende Merkel. ‘Toen ik in het begin zo belachelijk werd gemaakt heb ik gezworen om van me af te gaan bijten. Ik heb daar lol in. Het is net als bij Zeeslag. Ik geniet van een voltreffer.’
Horkerig
Peer Steinbrück (66), een horkerige Noord-Duitser, die aanvankelijk vooral opviel door onhandige uitspraken, stond er in de peilingen lang slecht voor. Maar hij is begonnen aan een inhaalrace. De sociaal-democraat kan linkse kiezers trekken door te wijzen op de ‘asociale’ gevolgen van Merkels ‘neoliberale’ beleid. Maar hier wreekt zich dat de SPD Merkel in Europa telkens heeft gesteund. Bovendien is Steinbrück leider van de partij, die met de Agenda 2010 van oud-kanselier Gerhard Schröder verantwoordelijk is geweest voor een revolutie op de Duitse arbeidsmarkt en in de sociale zekerheid, waardoor uitkeringen werden uitgehold en Duitsland nu de grootste lage lonen-sector van Europa kent. Hij heeft dus een geloofwaardigheidsprobleem.
Peilingen
In de opiniepeilingen heeft de CDU/CSU van Merkel nog altijd een comfortabele voorsprong: 39 procent, tegen 26 procent voor de SPD. Met haar liberale coalitiepartner FDP samen komt Merkel uit op 44 procent. De SPD en Steinbrücks wenspartner, Bündis90/DieGrünen, blijven steken op 39 procent.
Merkels campagne-managers waarschuwen: in alle verkiezingen sinds 1990 eindigden de christen-democraten slechter dan in de peilingen was voorspeld. En een derde van de Duitse kiezers bepaalt zijn stem pas op het laatste moment. Uit dit besef put Peer Steinbrück hoop. ‘Het is net een voetbalwedstrijd,’ zei de SPD-kandidaat. ‘De laatste tien minuten zijn beslissend.’
IJdel
Maar Steinbrück weet dat van de twee kandidaten, die strijden om het ‘Kanzleramt’ in Berlijn, Angela Merkel de populairste is. Omdat ze zo gewoon is, zeggen haar kiezers. Omdat ze niet ijdel is en geen grote mond heeft, zoals Steinbrück. Omdat ze vertrouwen wekt en zorgt voor stabiliteit. Merkel is als zo veel Duitsers: fatsoenlijk en in het bezit van een groot arbeidsethos. En nee, ze heeft geen duidelijke visie. Maar dat vinden haar kiezers geen probleem. Want van een visie kan niemand eten.
Als zij de verkiezingen wint en voor een derde keer op rij leider wordt van het belangrijkste land in Europa, is Angela Merkel aangekomen op het toppunt van haar macht. Als ‘Mutti’ er vervolgens nog in slaagt om de euro-crisis te bezweren en Europa bijeen te houden, is zij volgens commentatoren verzekerd van een plek onder de grote Duitse kanseliers: tussen Konrad Adenauer, Willy Brandt en Helmut Kohl.
Voor een machts-politica pur sang, die niet is te betrappen op een helder, alomvattend idee voor Duitsland en Europa, afkomstig uit het voormalige communistische Oosten en bovendien jarenlang onderschat, is dat een grootse prestatie.
Eerder verschenen in: NDC Media
