De Keniaanse vicepresident William Ruto schoof dinsdag 10 september 2013 in het beklaagdenbankje van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag voor zijn eerste officiële procesdag. Daarmee schreef het ICC historie. Ruto is als Keniaans vicepresident de tot nu toe ‘hoogste politicus’ die het ICC daadwerkelijk berecht. In november moet de Keniaan dit stokje overigens alweer doorgeven aan zijn ‘vriend’ Uhuru Kenyatta, sinds afgelopen april de nieuwe president van Kenia. Die zal de eerste zittende president zijn die terechtstaat voor het ICC.
1300 doden, meer dan 650.000 op de vlucht
Ruto en Kenyatta worden verdacht van misdaden tegen de menselijkheid gepleegd tijdens de geweldsuitbarsting na de verkiezingen in 2007 waarbij meer dan 1300 mensen omkwamen en zeker 650.000 personen op de vlucht sloegen. Bizar genoeg stonden de heren – die nu samen een alliantie vormen – destijds lijnrecht tegenover elkaar.
Ruto (zelf van de Kalenjin stam) steunde Luo-kandidaat Raila Odinga en wordt verdacht van het orkestreren van aanvallen tegen mensen van de stammen die de op dat moment de aan de macht zijnde president Kibaki steunden (Kikuyi, Kamba en Kissii). Kenyatta steunde op dat moment heersend president Kibaki (die net als hem Kikuyu is) en wordt op zijn beurt verdacht van aanzetten tot moord, verkrachting, het deporteren van mensen en het terecht stellen van mensen. Hij wordt verdacht van het opdracht geven aan de Mungiki gang – een criminele Kikuyu bende– om mensen aan te vallen die de alliantie van Raila Odinga steunden (mensen van de Luo, Luya en Kalenjin stam). Zonder twijfel vond het bloedigste geweld plaats in de Rift Valley tussen de Kikuyu (de stam van Kenyatta) en de Kalenjin (de stam van Ruto).
Uhuru Kenyatta
Aartsvijanden worden politieke dikke vrienden
Verbijsterend was het vervolgens dan ook dat Kenyatta en Ruto bij de verkiezingen van maart dit jaar een alliantie vormden. Hoewel de heren hun volgers deden geloven dat dit was om het land ‘te verenigen’, stellen diverse Keniaanse analisten dat hun enige gemeenschappelijke belang is om de ICC-zaak te torpederen. De Keniaans-Amerikaanse professor Makau Mutua noemt de alliantie tussen Ruto en Kenyatta spottend een perfect praktijkvoorbeeld van ‘We must all hang together, or assuredly we shall hang separately’, een gezegde van Ben Franklin, één van de ‘founding fathers’ van de Verenigde Staten;
En Kenyatta en Ruto hadden goed gegokt. Met behulp van (ironische genoeg) een Brits PR-bureau wisten ze zich in hun verkiezingscampagne om te buigen van verdachten tot slachtoffers en wonnen de verkiezingen, volgens analisten niet ondanks maar dankzij hun ICC-zaken. Hun speeches over hoe het ICC enkel een instrument van westerse landen is om invloed uit te oefenen op de Afrikaanse politiek, wordt niet alleen in Kenia maar in steeds meer Afrikaanse landen met luid applaus ontvangen.
Jacht maken op Afrikanen
De Ethiopische president deed er nog een schepje bovenop door in mei namens de Afrikaanse Unie te stellen dat het ICC zelfs racistisch is omdat het enkel ‘op Afrikanen jacht maakt’, verwijzend naar het feit dat 99 procent van de aangeklaagden uit Afrika komen. Wat mij betreft een extra goede reden voor het ICC om per direct Bashar al-Assad uit zijn Syrische paleis te trekken en naar Den Haag te slepen.
Het is bijna niet meer voor te stellen hoe slechts drie jaar terug het gros van de Kenianen nog fervent voorstander was van het Internationaal Strafhof. Niet langer prijkten de namen en foto’s van Snoop Dogg en Osama bin Laden op Keniaanse taxibusjes. Nee, ‘Moreno Ocampo’ was de nieuwe held van de matatu’s , de eerste hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Keniaanse parlementariërs bleven weg
Ook lijken veel Kenianen te zijn vergeten hoe Kofi Annan en Ocampo letterlijk jaren met man en macht probeerden om deze rechtszaken in Kenia te laten plaatsvinden, omdat ook zij het een nationale aangelegenheid vonden. Telkens als het Keniaanse parlement er echter over moest stemmen, kwam de meerderheid niet opdagen. Toen na jaren justitie in Kenia nog altijd geen enkele stap tot vervolging had gezet, voelden de aanklagers zich genoodzaakt alsnog de zaken naar het Internationaal Strafhof in Den Haag te verwijzen.
De omslag onder de Kenianen kwam toen bekend werd wie er daadwerkelijk gingen worden berecht voor het aanzwengelen van het verkiezingsgeweld. Velen hadden verwacht, of misschien gehoopt, dat het ICC zijn peilen zou richten op de destijds aan de macht zijnde president Kibaki en de in 2007 en tevens in 2013 verliezende kandidaat Raila Odinga. Maar opeens kwamen daar de namen van Kenyatta en Ruto en nog vier anderen bovendrijven, vermoedelijk omdat tegen hen bewijs te vinden was. Zoals Afrika-correspondent Koert Linderijer het maanden terug zeer treffend tegen me verwoordde: “Anderen hadden eerst even het raam dichtgedaan voordat ze mensen de opdracht gaven geweld te gebruiken. Kenyatta en Ruto waren dit blijkbaar vergeten.”
Raila Odinga
Odinga ongemoeid laten
Maar het feit dat het ICC Kibaki en vooral Odinga totaal ongemoeid laat, en de Luo-politicus in zijn laatste verkiezingscampagne regelmatig met een beschuldigende vinger naar Kenyatta en Ruto wees, doet de haren van een groot deel van de Kenianen overeind staan en voedt een gevoel dat het ICC inderdaad partijdig is.
Bovendien heerst er in Kenia nog altijd een gevoel dat je je eigen stamgenoten altijd zal blijven steunen (zelfs als ze iets verkeerds hebben gedaan), stelt de Keniaanse voormalig-journalist John Githongo. ‘Het doet waanzinnig pijn als je eigen stamgenoot wordt berecht.’ Dit gevoel bij Kenianen zal nog veel sterker zijn omdat hun leiders vervolgd worden door een blank instituut in Den Haag, hoewel hoofdaanklager Fatou Bensouda weliswaar uit Gambia afkomstig is.
Getuigen verdwijnen
Grote vraag is wat de ICC-zaken voor verdere gevolgen gaan hebben voor Kenia. Dit hangt er uiteraard vanaf of één of beide heren worden veroordeeld. Voor het ICC wordt dit sowieso een enorme kluif aangezien ze veelvuldig te maken hebben met bedreigingen, omkopingen, terugtrekkingen en zelfs verdwijningen van getuigen. Dit kan verband hebben met het feit dat de familie van Uhuru Kenyatta – wiens vader de eerste president was van Kenia –één van de machtigste en rijkste families van het land is.
Kenyatta en Ruto slagen er ondertussen vrij aardig in een deel van de Kenianen te overtuigen dat het ICC een amateuristisch, partijdig instituut is. Genoeg Kenianen kwam ik tegen die zich doodlachten om dat zogenaamde Hof in Den Haag dat maar moeite heeft om de bewijzen tegen hun politici rond te krijgen. Vorige week leidde dit negatieve sentiment zelfs tot het besluit van het Keniaanse parlement om de regering te manen zich terug te trekken uit het Statuut van Rome en daarmee het ICC niet langer te steunen. Een besluit waar ironisch genoeg Kenyatta nu zijn handtekening onder moet gaan zetten. Deze terugtrekking zal echter geen gevolgen hebben voor de al lopende zaken tegen Kenyatta en Ruto. Dat de heren nu alsnog in Den Haag moeten verschijnen is voor veel Kenianen dan ook een kleine, onaangename verrassing.
William Ruto
Als een kaartenhuis in elkaar storten
Als één van de beide heren wordt veroordeeld, voorspellen Keniaanse analisten dat de alliantie tussen Kenyatta en Ruto – en daarmee tussen de Kikuyu en de Kalenjin stam – als een kaartenhuis in elkaar zal storten. Dit zou zonder twijfel tot nieuwe spanningen en wellicht zelfs nieuw geweld in Kenia leiden. Een extra reden voor vele Kenianen om liever van deze hele vervolging af te zien omdat ze gewoon rust willen. Die rust zal er echter nooit zijn zolang de onderliggende problemen van al dit geweld – onder meer de issues over landrechten – niet zijn opgelost. Iets wat prachtig wordt verwoord in het stuk The monsters under the house.
En die rust zal er nooit zijn als er geen einde komt aan de nog altijd in Kenia geldende straffeloosheid. ‘Decennialang wisten diegenen die verkiezingen ombogen in bloedbaden altijd met moord weg te komen’, stelt Daniel Bekele, Africa-directeur van Human Right Watch. ‘Dit ICC-proces maakt een einde aan deze straffeloosheid en biedt de Kenianen een kans op gerechtigheid, iets wat hen door hun eigen regering altijd is ontzegd.’
Getuigen met gevaar voor eigen leven
Uiteraard zijn er dan ook duizenden Kenianen die – weliswaar stilletjes – nog altijd wensen dat de schuldigen van dit afschuwelijke geweld zullen worden berecht en met lichte hoop naar deze rechtszaken uitkijken. En laten we vooral de honderden getuigen niet vergeten, die met gevaar voor eigen leven hun verhaal zullen doen om hun omgekomen familieleden een eer te bewijzen en recht te laten zegenvieren.
Mochten beide heren door het ICC worden veroordeeld, dan is het echter zeer de vraag of ze ooit een Haagse cel van binnen zullen zien. Zijnde de nieuwe autoriteiten van Kenia, hebben ze waarschijnlijk genoeg macht om hun straf te ontlopen. En een groot deel van hun bevolking zal hen daar zelfs in steunen.
