Angela Merkel is niet alleen de onbetwiste baas van de Bondsrepubliek Duitsland, maar ook de ongekroonde koningin van Europa. Sinds de herfst van vorig jaar ligt ‘Europa’ stil, in afwachting van de uitkomst van de Duitse parlementsverkiezingen. Belangrijke besluiten – over een Europese bankenunie, over het uitschrijven van eurobonds, over een derde hulppakket voor Griekenland – werden op ijs gelegd. Eerst moesten 62 miljoen Duitsers naar de stembus.
Schuldencrisis
Die situatie illustreert de centrale positie die Duitsland onder Angela Merkel is gaan innemen. Sinds het uitbreken van de schuldencrisis trekt Berlijn in Europa, met tegenzin, aan de touwtjes. Merkel heeft Zuid-Europese crisislanden gedwongen om hun huishoudingen ingrijpend te saneren. En Duitsland weigert in te gaan op de eis van andere landen om Europese staatspapieren uit te geven en daarmee de schulden van de eurolanden met elkaar te delen. Dat strenge optreden kwam Angela Merkel op woedende reacties te staan in Zuid-Europa, waar ze bij demonstraties met Hitler-snor werd afgebeeld.
Gewicht
De druk op Merkel om verder te gaan, om een visie voor Europa te formuleren, met inachtname van het nieuwe gewicht van Duitsland, is enorm. Van alle kanten – het meest luidruchtig in Angelsaksische media – wordt Merkel gemaand om ‘Europa en de euro te redden'. Daartoe moet Duitsland definitief de ballast van het oorlogsverleden van zich afschudden en zich gaan gedragen als de regionale grootmacht die het land nu eenmaal is, op basis van omvang, bevolkingsaantal en economisch gewicht.
Kousevoeten
Dat klinkt allemaal mooi en aardig. Maar dergelijke oproepen druisen volledig in tegen de reflexen van de meeste Duitse politici, onder wie ook Merkel. Die lopen het liefst op kousevoeten over het wereldtoneel.
Tegen wil en dank is Duitsland in de huidige, uitzonderlijke positie terecht gekomen. Precies daar waar het land niet wil zijn. Duitsland voelt zich behaaglijk wanneer het is ingebed in Europa. Duitse politici braken zich het hoofd niet over de Duitse invloed, zolang die werd gebalanceerd door Frankrijk, dat andere machtige land op het Europese continent. Maar Frankrijk, hopeloos verstrikt in de eigen problemen, doet niet meer mee. En de wereld kijkt naar Merkel: wat gaan we doen?
Visoen
In de campagnes sprak Merkel, net als haar voornaamste uitdager Peer Steinbrück (SPD), maar weinig over Europa en de euro. Het ligt niet in de lijn der verwachting dat zij in haar derde termijn zal afwijken van haar voorzichtige politiek van ‘kleine passen’. Anders dan eerdere bondskanseliers heeft Merkel geen visioenen over de vermeende voortreffelijkheid van een verenigd Europa. De Oost-Duitse natuurkundige denkt en handelt pragmatisch. En ze denkt economisch.
De wereld kijkt naar Merkel: wat gaan we doen?
Merkel is voor verdere integratie omdat Europa alleen dan de concurrentie kan volhouden met andere, grote economische blokken in de wereld. Maar dit betekent in haar ogen niet dat ‘Brussel’ ook zeggenschap moet krijgen over, bijvoorbeeld, de maximale CO2 uitstoot van Duitse auto’s – een overeenkomst hierover verdween na persoonlijk ingrijpen van Merkel van tafel.
Kritisch
De afgelopen jaren deed Angela Merkel telkens net voldoende om de eurozone overeind te houden. Tegelijkertijd was zij genoeg kritisch op de Zuid-Europese crisislanden om haar kiezers ervan te overtuigen dat de Duitse inspanningen (lees: betalingen) gerechtvaardigd zijn. Bovendien weet zij, door te hameren op een decentraal Europa met een belangrijke rol voor de nationale staten, de angst voor ‘dictaten uit Brussel’ bij de Duitse burgers binnen de perken te houden. En Merkel maakt duidelijk hoe Duitsland – ondanks alles – van Europa en de euro profiteert.
Knoflook
Wie meer verwacht van de Koningin van Europa, komt de komende jaren naar alle waarschijnlijkheid bedrogen uit. Op geen enkel terrein immers is Angela Merkel te betrappen op inspirerende vergezichten. Toen haar ooit werd gevraagd wat haar te binnen schiet als ze denkt aan Duitsland, kwam ze niet verder dan: ‘Ramen. Geen land ter wereld maakt zulke mooie, goed sluitende ramen.’ Wat Merkel te binnen schiet als ze denkt aan Europa? Niemand heeft een idee. Maar veel meer dan knoflook, tulpen en stokbrood zal het niet zijn.
Eerder verschenen bij: De Persdienst
