Martina Rosenberg schreef een opmerkelijk eerlijk – en snoeihard – verslag over de jaren waarin zij zich bekommerde om haar aftakelende ouders. De titel ‘Moeder, wanneer ga je nu eens dood?’ schokte Duitsland. Het boek, waarin Rosenberg worstelt met haar onmacht, haar schuldgevoelens en ergernis, lokte een verhitte discussie uit.
Dementie
Evenals in Nederland dringt de Duitse overheid erop aan dat kinderen de zorg voor hun hulpbehoevende ouders op zich nemen. Maar Rosenberg, wier moeder leed aan dementie, waarschuwt: ‘Begin er niet aan. Zeker als er dementie in het spel is. Zet het uit je hoofd.’
Negen jaar zorgde ze voor haar zieke ouders. Na die tropenjaren was ze helemaal op. Martina Rosenberg had het gevoel dat ze in de ogen van haar vader en moeder alles fout had gedaan. ‘Het was nooit genoeg.’ Die inktzwarte periode heeft haar herinneringen aan haar ouders misvervormd. ‘Het zit zo diep. Ik heb het gevoel dat mij enorm onrecht is aangedaan.’
Idyllisch
Zelfstandige, hartelijke, intelligente ouders had Martina Rosenberg. Haar vader was schoolhoofd, haar moeder huisvrouw. Toen Martina met man en dochter, na een lang verblijf in Griekenland, terugkeerde naar Beieren, kwam de gedachte op: waarom gaan we niet allemaal onder een dak leven? In het ruime ouderlijke huis, in een idyllisch dorp in Beieren, ten zuiden van München. One happy family.
'Ik heb het gevoel dat mij enorm onrecht is aangedaan'
Meer dan in Nederland is het in Duitsland gangbaar dat ouders, kinderen en kleinkinderen onder een dak leven. Maar na vier jaar werd Rosenbergs moeder dement. Haar vader kreeg kort daarop een beroerte en werd depressief. ‘Daar was ik helemaal niet op voorbereid. We wilden samenwonen. Maar de verzorging op mij nemen, dag en nacht, daar had ik nooit voor getekend.’
Over de vraag wat er zou gebeuren als haar ouders hulpbehoevend werden, had Rosenberg met haar vader en moeder nooit gesproken. ‘Alleen zei mijn moeder altijd: stuur ons niet naar een verpleeghuis, doe ons dat niet aan. Dus voelde ik heel sterk de verplichting om haar zelf te verzorgen.’
'De verzorging op mij nemen voor mijn ouders, dag en nacht, daar had ik nooit voor getekend’
Thuishulp
Rosenbergs moeder had helemaal niet de indruk dat haar iets mankeerde, in haar ogen was professionele hulp aan huis dan ook onnodig. Toen toch thuishulp werd ingeschakeld, reageerde de moeder woedend omdat de verpleegster haar wilde wassen. Rosenbergs vader reageerde verongelijkt op de ziekte van zijn vrouw. ‘Mijn moeder had haar leven in dienst van hem geleefd. Nu zij er niet meer was om voor hem te zorgen vond hij dat ik, zijn dochter, mij net zo moest opofferen. Maar dat kan ik niet, zo zit ik niet in elkaar.’
Onder invloed van hun ziektes veranderden de persoonlijkheden van de ouders. Ze werden kwaaiïg, ongeduldig. Het tijdsbegrip van Rosenbergs moeder raakte bovendien verstoord: ze ging ‘s nachts dwalen. Als de ouders niet met elkaar ruzieden, overlaadden ze hun dochter met verwijten, hoewel die ook hun administratie deed, samen met haar man nog een eigen bedrijf runde en aandacht voor haar eigen gezin moest zien op te brengen.
Gevangenis
Martina Rosenberg ging steeds dieper gebukt onder de stress en onder schuldgevoelens. ‘Het voelde alsof ik zat opgesloten in een gevangenis.’ Toen ze haar moeder tijdens een vakantie korte tijd in een verpleeghuis onderbracht – om zelf tot rust te kunnen komen – stierf de bejaarde vrouw bijna door uitdroging. ‘Uitzichtloos was het.’
Door alle spanningen kreeg de schrijfster fysieke klachten: hoge bloeddruk, gehooruitval. Toen kwam het moment dat ze begreep dat de situatie onhoudbaar was geworden. ‘Ik dacht: als dit zo doorgaat, sterf ik nog eerder dan zij.’
‘Het voelde alsof ik zat opgesloten in een gevangenis’
Radicaal
Ze ontsnapte uit de neerwaartse spiraal door een radicaal besluit te nemen: haar man en zij lieten een eigen huis bouwen en ze verliet de ouderlijke woning. Vanaf dat moment bezocht ze haar ouders nog wel, maar haar broers namen veel van de zorg over. De symbiotische band was verbroken. Uiteindelijk stierven haar moeder en vader, relatief kort na elkaar.
Natuurlijk heeft ze veel nagedacht over wat er precies misging. De cultuur speelt ongetwijfeld een rol, denkt ze. ‘In Griekenland en andere landen, waar het vanzelfsprekender is dat verschillende generaties met elkaar samenwonen, bestaat denk ik meer flexibiliteit. In Duitsland en Nederland is dit samenleven onnatuurlijk. Als je dan ineens in die situatie terecht komt, blijkt iedereen de vereiste tolerantie te missen. Zeker als je te maken hebt met Duitsers, met hun hang naar orde en efficiëntie.’
Provocerend
De provocerende boektitel werd haar door de uitgever afgeraden, maar Rosenberg wilde er perse aan vasthouden. In die titel zit haar dilemma besloten. ‘Toen voor het eerst die vraag door mij heen schoot ‘moeder, waarom sterf je niet?’, schrok ik. Wat was er in hemelsnaam met ons gebeurd? Hoe kon ik zoiets vreselijks denken? Maar ik wist: mijn ouders hadden zelf ook nooit gewild dat het zo zou gaan.’
‘Toen voor het eerst die vraag door mij heen schoot ‘moeder, waarom sterf je niet?’, schrok ik. Wat was er in hemelsnaam met ons gebeurd?'
Uit het grote aantal reacties dat ze krijgt, blijkt dat meer mensen met diezelfde vraag worstelen: wanneer houdt dit ooit op? Twee miljoen ouderen zijn in Duitsland aangewezen op intensieve zorg, vaak geleverd door hun verwanten. ‘Daarom wilde ik dit boek schrijven: om af te rekenen met de mythe dat het zo verrijkend is om je ouders tot hun dood te verzorgen. Al dat positieve geklets over het leven in meergeneratiehuizen. Het is juist vreselijk.’
Egoïst
Ze had zich voorbereid op harde kritiek, van mensen die haar als een ondankbare egoïst zouden wegzetten. Maar dat viel mee. ‘Natuurlijk zijn er de vrouwen die zichzelf helemaal met die zorgrol identificeren en zich totaal opofferen – die vinden dat ik hun bestaan ondermijn. Maar ik krijg vooral veel waardering van mensen, die het moedig vinden dat ik dit verhaal heb opgeschreven.’
Een vraag dringt zich op: waarom liet ze het zover komen? ‘Ik heb veel energie en doorzettingsvermogen en wilde een goede dochter zijn. Het was beter geweest als bijvoorbeeld een sociaal werker had ingegrepen en had gezegd: dit kan zo niet langer. Maar er was niemand die in de gaten had hoe slecht het met mij ging.’
Euthanasie
Was euthanasie, indien dit in Duitsland mogelijk was geweest, voor Rosenberg bespreekbaar geweest? ‘Ja. Mensen die ondraaglijk lijden, zoals mijn moeder – die bovendien zelf al jaren wilde sterven – moet je het leven niet opdringen. Het zou goed zijn als in Duitsland voor deze mensen de mogelijkheid van hulp bij zelfdoding zou bestaan.’
Martina Rosenberg. Moeder, wanneer ga je nu eens dood. Als de zorg voor je ouders een beproeving wordt. Uitgeverij: Atlas. Paperback. 265 bladzijden Prijs: 21,95 euro
