Roek Lips weet iets heel lelijks mooi op te schrijven. Hij beschrijft tot in detail de dagen en weken na Jobs vermissing. Hoe hij tijdens het koken een telefoontje kreeg: Job is vermist, nadat hij in zee ging zwemmen. Hoe Lips vrijwel direct in de auto stapt om naar Spanje te rijden. De gesprekken met hulpverleners van het reddingsteam. De helikopters die de zee afspeuren naar het lichaam van zijn zoon. De hoop, de wanhoop. En dan, als enkele weken later blijkt dat Job niet gevonden wordt, zijn zoon dood verklaren – zoals hij ook ooit aangifte deed van zijn geboorte. Het rouwproces dat volgt: verdriet, woede en verslagenheid. Lips zat bijna een jaar thuis van zijn werk.
De helikopters die de zee afspeuren naar het lichaam van zijn zoon. De hoop, de wanhoop.
De titel van het boek is een verwijzing naar de Bijbelse Job. Lips schrijft erover en er zijn meer verwijzingen naar religie, zoals gesprekken met een pastoor en gedachten over een pelgrimstocht. Het is misschien te verklaren uit Lips protestantse opvoeding. Inmiddels ziet hij zichzelf niet als kerkelijk actief christen; hij laat zich inspireren door verschillende godsdiensten.
Het bijbelboek Job
“Ik heb voor deze titel gekozen omdat het boek een eerbetoon is aan Job. Maar ik verwijs ook naar het bijbelboek Job. Van de zondagsschool weet ik alleen dat dat het een rouwende man is, maar ik had het bijbelboek nooit goed gelezen. Enkele weken na de vermissing van Job ging ik het bijbelboek lezen. Nu weet ik dat deze Job door diepe dalen van rouw ging. Hij is ontroostbaar. Maar uiteindelijk gaat hij weer staan. Daar zit waardigheid in. Hij zegt dan zelfs: 'De Here heeft gegeven en de Here heeft genomen. Geprezen zij de naam van de Here.' Dat vond ik de meest ingewikkelde zin in het bijbelboek. Daar heb ik maanden over geworsteld. Hoe kan hij dat zeggen?
'Het leven is niet van onszelf. Het leven verdient een buiging'
Er komt een moment dat je zegt: oké, dit is mij overkomen en het heeft geen zin om stil te staan bij de 'waarom-vraag'. Ik vroeg mij ook vaak af: waarom is dit Job en ons overkomen? Maar met die vraag kom je niet verder. Wat ons is overkomen is noodlot. Je kunt wel denken dat er een groter plan achter zit, maar dan maak je het heel ingewikkeld. Sommige gelovigen geven God de schuld. Ik ben niet gelovig op die manier. Wat ik wel ingewikkeld vindt is dat je kunt zeggen: 'geprezen zij de naam van de Here'. Maar toen ik voorbij de 'waarom-vraag' was, zag ik dat diep verdriet ook nieuwe dingen brengt. Bepaalde inzichten, bijzondere ontmoetingen met mensen. Maar de diepste betekenis van die ingewikkelde bijbeltekst is denk ik: het leven is niet van onszelf. Het leven verdient een buiging.”
Rouwband
“Religie was voor mij altijd een beladen woord. Maar ik kwam erachter dat religie betekent: 'opnieuw tot verbinding komen'. Het verlies van Job heeft mij letterlijk kapot gescheurd. Ik had echt fysieke pijn op de borst. Je voelt je geamputeerd. Je wordt op jezelf teruggeworpen. Ik heb mezelf opnieuw moeten 'verbinden': in relatie tot mezelf en tot mijn omgeving. Verdriet is heel dubbel. In het diepste verdriet zijn er ook mooie inzichten. Ik ben verrijkt, maar tegelijkertijd had Job nooit mogen verdrinken. Om mijn boek zit een zwarte, papieren rouwband. Een rouwband is bedoeld om het innerlijke met het uiterlijke te verbinden en vindt zijn oorsprong in het bijbelboek Job. De lezer mag zelf weten wanneer hij de rouwband van m'n boek haalt.”
'Pasen vind ik groter dan Kerst. Met Pasen zie je de opstanding: dat geeft hoop'
'Stil maar wacht maar'
“Ik ben opgevoed met de rechtvaardige God van 'Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw'. Hoe kan God rechtvaardig zijn als dit soort dingen gebeuren? Als je er zo naar kijkt, loop ik daarin vast. Ik kan mij niet neerleggen in het zoetsappige van dat liedje, terwijl de werkelijkheid zoveel rauwer is. In het bijbelboek Job vond ik geen rechtvaardig godsbeeld. Het leven heeft een rauwheid en is niet 'stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw'. Voor mij is het belangrijk dat die zoetigheid eraf gaat. Ik leg mijn verdriet niet bij God neer; alsof Hij de schuld ervan is. Het is het noodlot van de natuur en de vraag is hoe ik daar als vader antwoord op geef. Ik zoek de verbinding juist met mijzelf.”
Gevraagd hoe hij het beeld ziet van God die ook zijn zoon Jezus zag sterven, zegt Lips: “Pasen vind ik groter dan Kerst. Op Goede Vrijdag zie je de volle rauwheid, maar met Pasen zie je de opstanding: dat geeft hoop.”
'Dromen hebben mij begeleid bij de rouw'
"Sinds Job verdronken is, droom ik veel over water. Als jongen werd ik zelf ooit uit het water gered. Mijn opa is in 1949 verdronken. In mijn dromen komen deze gebeurtenissen soms samen. Zo droomde ik dat ik met de auto vanaf een kade te water raak en zink. Later droomde ik dat ik langs een kade liep waar een duiker met een ouderwetse duikershelm fietsend onder water verdween.
Pas daarna ontdekte ik dat ik dit had gedroomd over de plaats waar mijn opa als duiker bij een ongeval omkwam in het Amsterdamse IJ. Ik bezocht later die IJ-kade en herbeleefde mijn dromen. In het donkere water zag ik als het ware een diavoorstelling waarin verleden, heden en toekomst samenkomen. Mijn boek begint en eindigt met deze symbolische plaats aan het IJ.
Iets van betekenis
Ik ben allereerst gaan schrijven omdat ik niets wilde vergeten. Pas later kwam het idee voor een boek. Iemand zei: als andere mensen er iets aan kunnen hebben, heb je dan het recht om het voor jezelf te houden? Er was vanaf dat moment geen ontkomen meer aan; het boek moest er komen. Ik ben blij met alle reacties die ik nu krijg. Misschien krijgt het zinloze dan toch iets van betekenis.
Vlak voor de dood van mijn opa droomde mijn oma dat er een rouwstoet voor de deur stond en dat mijn opa op het raam tikte. Zij zei tegen hem dat hij niet naar binnen kon komen. Dergelijke dromen had ik rond de vermissing van Job ook. Maar ik wil dat niet te groot, te voorspellend, maken.
Ik droom vaak dat ik onder water lig en niet meer bovenkom, maar altijd komt er dan rust over me. Het zijn geen nachtmerries. Misschien komt dat door mijn ervaring als jongen toen ik zelf bijna verdronk; toen verdween de angst ook ineens. Heel bijzonder is dat na Jobs overlijden mijn eigen angst voor de dood helemaal verdwenen is.
Pijn op de borst
Dromen hebben mij begeleid bij de rouw. Ze geven nieuwe inzichten. Toen ik eens droomde dat ik naakt op straat liep en uitgelachen werd, ging dat over hoe alleen ik me soms kan voelen in de rouw. In de droom met de meeste impact lag ik op een operatietafel en werd mijn ribbenkast opengezaagd. Een vrouwelijke arts wrikte mijn borst langzaam omhoog. Het maakte een krakend geluid. Ik wilde het liefst flauwvallen van de ondraaglijke pijn. Toen mijn borst voor mijn gezicht omhoog stond en me het zicht ontnam, haalde ze iets uit mijn lichaam. Ik kon niet zien wat het was. Deze droom drukte mijn verscheurdheid uit. De dag daarna voelde ik echte pijn op mijn borst. Als ik eraan terugdenk, kan ik het weer voelen. Als een kind overlijdt, wordt er fysiek iets weggehaald. Alsof er letterlijk aan de ziel wordt getrokken."
N.a.v. Roek Lips: 'Het boek Job', 281 pag., Uitgeverij Prometheus.
Dit artikel verscheen eerder in maandkrant Uitdaging. Het kader over de dromen verscheen eerder in dagblad Trouw (Letter&Geest).
