Als ze terugkomt van een natuurkampeerweek op zorgboerderij en boomkwekerij Ferskaet in Pingjum (Friesland) is Daniëlle (43) uit Amsterdam bekaf. De week was ´als een mengeling tussen kloosterretraite en middelbare schoolkamp´. Tegelijkertijd voelt ze voldoening en inspiratie in heel haar lijf: ze heeft weer een gevoel van aarding, van verbondenheid met de natuur, dat in een leven in de stad verder te zoeken is.
Door zelf te oogsten en daarvan te eten, samen te leven met zeer uiteenlopende mensen en zelf ook bij te dragen aan het programma weet zij zich verrijkt. Ze voelde zich deel van de sociale gemeenschap met eigen voedselzekerheid, op een plek waar geld er niet toe doet en waar het beleven van de natuur vanzelfsprekend is.
Nieuw soort klooster
Een verblijf op een zingevingsboerderij kan veel mensen iets bieden. Dat zag toenmalig trappist Cornelis van Marle (45) tijdens de door hem georganiseerde ´natuurkampeerweken´ op de kloosterboerderij in Zundert afgelopen jaren. De belangstelling ervoor groeide: van drie naar twintig deelnemers per keer, meerdere keren per jaar. Inmiddels is Van Marle uitgetreden om meer met mensen van buiten het klooster te kunnen werken. Verschillende zingevingsweekenden zijn georganiseerd, waar werken met elkaar, met dieren en planten ook vanzelfsprekend is en waar plek is om een tijdelijke gemeenschap te vormen.
,,In die zin kan een boerderij fungeren als een nieuw soort klooster: mensen worden er door bezinning, werk, samenleven en meditatie weer ´heel´ ”, zegt Van Marle. Zingevingsboerderijen zijn bijvoorbeeld akkerbouwbedrijf, geiten- en zorgboerderij Gerbranda State in Pietersbierum. De weekenden organiseert de ex-trappist en begeleidt ze samen met zorgboeren Asse Aukes en Marjolein Koster.
Aan het werk
Tijdens een natuurweek- of weekend gaan deelnemers –variërend van buschauffeur tot jurist- aan het werk: hout slepen, groenten oogsten en verwerken tot een maaltijd, dieren verzorgen. ,,Zo ervaren we dat we afhankelijk zijn van de natuur, en daar dus een relatie mee hebben. Doden en ingrijpen is nodig voor je voortbestaan. Dit is de essentie van het bestaan, als je in supermarkt boodschappen doet is het onnatuurlijk gemakkelijk”, vindt Van Marle.
Het geeft een bepaalde zekerheid om te weten ´ik kan mijn voedsel verbouwen´, maar tegelijk een nog grotere onzekerheid, want ´wat als er droogte of teveel regen komt?´ Voedsel nodig hebben maakt kwetsbaar. Als je dat beseft ben je dankbaar als je eten hebt. ,,Boeren zijn zich hier vaak van bewust. Zij hebben geleerd om te gaan met diepe onzekerheden, wat rust geeft.”
Daarnaast biedt het boerenbestaan ook op aan andere manier evenwicht. De seizoenen en natuurlijke deadlines zijn volgens de ex-trappist minder stressvol dan bijvoorbeeld werk of studie. Het koffiedrinken en eten op gezette tijden geeft daarbij houvast.
Dat vindt ook Arjan Monteny, ´zingevingsboer´ in wording van boerderij Op Aarde in Brielle. Op de boerderij worden aardappels, groente, fruit en bloemen geteeld en krijgen dementerende ouderen vanaf dit najaar begeleiding op de zorgboerderij. Een derde tak is zingeving. ,,Het werken op een boerderij brengt mensen in contact met datgene wat groter is dan henzelf. Ook geeft het rust, vanwege de regelmaat. En het werken in de ruimte zorgt voor een gevoel van vrijheid”, aldus Monteny.
Toch voelen niet alle boeren zich vrij, sommigen hebben wel last van stress door onzekere factoren als het weer of de marktprijzen. ,,Dat kan ik me voorstellen, al ken ik zelf geen enkele boer die zich onvrij voelt. De manier van leven maakt dat je een andere instelling krijgt. Alleen niet-boeren vinden dat boeren onvrij zijn. Het werken op een boerderij geeft altijd meer gevoel van vrijheid dan in de tuin zitten met een roseetje of werken voor een baas”, vindt Monteny.
Activiteiten hebben dubbele lading
Van Marle onderschrijft dit en heeft al een hele lijst ideeën voor activiteiten. De meeste hebben een dubbele lading. Zoals de themawandelingen. ,,Bijvoorbeeld een bomenwandeling laat deelnemers nadenken over de boom als zuurstofverstrekker, maar ook als metafoor in het begrip levensboom. ´Spoorzoeken´ kan gaan om dierensporen, maar ook over welke sporen je zelf maakt, over uitgesleten sporen, enzovoort.”
Andere activiteiten zijn een stiltewandeling op het bedrijf, die zorgt dat mensen ´landen´. ,,Daarna zijn alle zintuigen open.”. Een meditatie op de waddijk, het maken van haiku’s (kleine gedichtjes), yoga oefeningen, en niet te vergeten het verrichten van boerderijwerk dragen allemaal bij aan het ´heel´ worden van mensen.
De deelnemers worden zelf ook uitgedaagd iets bij te dragen. Daniëlle: Ik heb eerst een paar keer de kat uit de boom gekeken, maar de laatste keer heb ik zelf een workshop Aikido gegeven. Dat is een zachte vechtsport tussen judo en Tai Chi in. We deden het gewoon op het gras, heerlijk. De openheid van de groep geeft je de mogelijkheid je te ontwikkelen, eens iets nieuws te proberen. De feedback die we elkaar geven is bemoedigend, ondersteunend, maar wel eerlijk. Als je eenmaal de stoute schoenen aantrekt en iets organiseert, geeft dat zelfvertrouwen.”
Een groene omgeving is volgens Van Marle voor zingevingsactiviteiten een must.,,Een dag op een wiedbed of een excursie over de zintuigen van de boer ten aanzien van aarde en gewas brengt mensen in contact met de bron van het leven. Daarbij geeft lichamelijk werk in stilte rust.”
Dit wordt ondersteund door verschillende onderzoeken: in de natuur krijgen mensen een betere stemming, een betere concentratie, ze herstellen sneller en een groene omgeving daagt uit tot beweging, wat ook goed voor mensen is.
Twintig zingevingsboerderijen
Gerbranda State en Op Aarde zijn niet de enige boerderijen waar zingeving een thema is: een twintigtal boeren is hiermee bezig. Tijdens een bijeenkomst van zingevingsboeren bespraken ze met elkaar wat ze te bieden hebben. ,,Op onze boerderij komen mensen in contact met elkaar, met het land en met God. Dat is zingeving op de boerderij voor mij. Er is hier een bepaalde rust dat dit mogelijk maakt”, vindt Ad Visscher van De Buytenhof.
,,Op een boerderij kun je mensen die versnipperd zijn weer eenheid geven, heel maken”, zei zorgboer Herke Giljam van Ferskaet. ,,Bij ons leren mensen om stil te zijn en de wonderen om hen heen te aanschouwen”, zei Asse Aukes van Gerbranda State .
Net als de deelnemers zullen ook de boerderijen die zingevingsweekenden aanbieden verschillend zijn. Dat is goed volgens organisator Van Marle: ,,Het maakt niet uit of een bedrijf bomen kweekt of koeien melkt, als het maar een belangrijke eigenschap heeft: het moeten een positieve relatie met de natuur uitstralen. Biologisch-dynamische bedrijven zijn al gauw geschikt, maar ook gangbare bedrijven die goed met hun omgeving omgaan.”
En, zal Daniëlle nog eens terug naar de boerderij gaan? ,,Ja zeker. Misschien niet ieder jaar, want het is nogal intensief. Als je gewend bent meer alleen te leven, moet je er best aan wennen de hele dag tussen de mensen te zijn. Uiteindelijk is dat echter wel fijn. Je bent niet in je eentje verantwoordelijk voor de sfeer, je draagt het met een groep. Na thuiskomst moet ik dan ook weer enorm afkicken, als er niet vijftien mensen op me zitten te wachten met het ontbijt.” Maar ook zonder een nieuwe deelname heeft Danielle nog altijd profijt van haar ervaring. ,,Een aantal goede contacten van de kampeerweken zijn er nog steeds.”
Wetenschappelijke achtergrond van zingeving op de boerderij:
Het erf is een eigen, zelfstandige, sociale omgeving, wat ook een gevoel van vrijheid kan geven. Dat is wetenschappelijk aangetoond: een veilige plek met sociale relaties is voor mensen een eerste levensbehoefte. Marjolein Elings van Wageningen UR stelde onlangs een brochure samen met wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van zorglandbouw. ,,Zo geeft de socioloog Durkheim al in 1951 aan dat het mensen een rol geeft als ze onderdeel zijn van een gemeenschap en banden met anderen onderhouden. De ‘social exchange theorie’ (Vaux, 1998) beredeneert dat sociale relaties belangrijk zijn omdat ze lonen en belonen. Mensen vullen elkaar aan en zijn voor elkaar waardevolle bronnen waaruit zij wederzijds uit putten.”
Ook vanuit de ontwikkelingspsychologie wordt belang gehecht aan veilige en stabiele gehechtheidsrelaties. ,,Weiss (1973) stelt dat ingebed zijn in een sociaal netwerk, zorgen voor een ander en bevestigd worden door een ander basale behoeften zijn. Ander onderzoek laat zien dat veiligheid en positieve relaties stress verminderen en herstel bespoedigen”, aldus Elings.
Deel uitmaken van een gemeenschap was ook voor Danielle een belangrijk aspect van het heilzame effect van een verblijf. Het is voor veel mensen fijn (even) onderdeel te zijn van een groep. Dit begint met een warm welkom. ,,Iemand deed tijdens mijn eerste kloosterretraite de deur open en zei: ‘Wat geweldig dat je er bent’. Ik voelde een onbaatzuchtige gastvrijheid op basis van mijn zijn, mijn existentie, en niet op basis van wat ik kwam brengen, zoals in onze consumptiemaatschappij gebruikelijk is. Dat was heel prettig. Het past bij een monnikenhouding, het is onderdeel van de Benedictijnse leer. Op de boerderij had ik dat gevoel bij Cornelis ook. Het is een goed begin van een verblijf.”
Verder heeft een zinvolle dagbesteding volgens Elings een positieve invloed op zowel het fysiek als psychisch welbevinden van mensen. ,,Werk geeft mensen structuur, identiteit en de mogelijkheid om zich te ontwikkelen.”
Theologe en boerendochter Greet de Boer studeerde onlangs af op een onderzoek naar mogelijke zingevingsactiviteiten op Op Aarde. Zij vond een humanistische definitie van zingeving waar op een boerderij goed aan gewerkt kan worden.
,,Alma en Smaling zeggen: ‘Zingeving is een persoonlijke verhouding tot de wereld waarin het eigen leven geplaatst wordt in een breder kader van samenhangende betekenissen, waarbij doelgerichtheid, waardevolheid, verbondenheid en transcendentie worden beleefd, samen met competentie en erkenning, zodat ook gevoelens van gemotiveerd zijn en welbevinden worden ervaren.’”
´Dit legt de nadruk op de beleving en ervaring van het individu. In welke mate het bestaan (of handeling, gebeurtenis) als zinvol wordt ervaren, hangt samen met of en hoe de mensen daarbij hun individuele bestaan in een groter geheel weten te plaatsen (zin als betekenis) en of en hoe ze een doel geven aan hun dagelijkse bestaan (zin als doelgerichtheid) en de mate waarin mensen in hun bestaan gelukssensatie of voldoening ervaren (zin als ervaring van voldoening)´, zo schrijft zij.
De Boer interviewde (zorg)boeren, een wandelcoach en Anne Stael over wat voor boerderijthema´s volgens hen hierop aansluiten. Het gaat volgens de respondenten om arbeid, natuur, lichaam en geest en waarden. Werk op het land (lichaam en geest), het maken van een wandeling door de natuur en gesprekken met elkaar en met de begeleiders (boeren) kunnen hier invulling aan geven. Dieren verzorgen helpt –naast de directe voldoening- bij het spiegelen: het reflecteren op de eigen levensloop. Arjan Monteny van boerderij Op Aarde ziet ook het verbouwen van gewassen als metafoor voor het leven: ,,Zaaien, snoeien, groeien en oogsten komen wij ook in ons leven tegen.”
Volgens begeleidster van de zingevingsboeren Anne Stael, die ook kloosterretraites organiseert, kan een boerderij meer mensen aanspreken en de groeiende groep van zinzoekers helpen bedienen. ,,De boerderij biedt de mogelijkheid zingeving op andere manier vorm te geven, zonder het woord kerk, op een eigentijdse manier.”
Ook al heeft het merendeel van de boeren een christelijke achtergrond, Van Marle ziet ook mogelijkheden voor een bredere doelgroep. ,,Alle mensen die op zoek zijn naar verbinding met het grotere geheel zijn welkom. Of je nu christen, moslim of atheïst bent. Als je bewust nadenkt over je relatie ten opzichte van het geheel, de kosmos of hoe je het ook noemt, ben je welkom.”
Atheïst en buschauffeur Jan Bleker (55) bevestigt dat hij zich thuis voelde tijdens een natuurkampeerweek op boerderij Ferskaet in Pingjum (Friesland) ,,Ik ben er heel onbevangen ingestapt en heb met veel mensen gepraat. Een goede vriend van me overleed die week, en dat heeft de groep heel goed opgevangen. Ondanks onze verschillende achtergronden hadden we toch een aantal belangrijke dingen met elkaar gemeen: we waren in voor avontuur, echt contact, en bezig met de zin van het leven. Voor mij is dat goed contact met mensen, het goede in een ander ontdekken. De mens is een complex wezen, dat moeilijk gelukkig te maken is. Maar met elkaar kom je een heel eind. Als je een ander een plezier doet, maakt dat jou zelf ook gelukkig.”
