“Een vieze operatie” en “een buitenlands plot.” Dat waren de kwalificaties die de Turkse pemier Erdogan overhad voor de operatie van 17 december 2013. Toen werden tientallen aan zijn partij gelieerde zakenlieden op verdenking van corruptie van hun bed gelicht. Bij de directeur van een staatsbank vond de politie schoenendozen vol met 4,5 miljoen dollar contant geld. Volgens Turkse media lag er ook een arrestatiebevel klaar voor de zoon van Erdogan zelf. Zo ver kwam het niet. De hoofdaanklager kreeg gauw een nieuwe betrekking, evenals vele honderden politiebeambten.
Onheelbare breuk
Hoewel niet opgeëist gaat iedereen in Turkije, Erdogan incluis, ervan uit dat de operatie het werk is van de Gülen-beweging. De islamitische prediker Gülen kent wereldwijd zo’n twee miljoen volgelingen. In Turkije heeft de beweging grote invloed binnen justitie en het politieapparaat. Eerder deze eeuw trokken de AKP en de Gülen-beweging samen succesvol op om de macht van het leger en seculiere Turkse elites te beperken.
'Hadden we al die dubbele wegen kunnen aanleggen in een land waarin deze corruptie bestaat?'
De laatste jaren raakten beide partijen in toenemende mate gebrouilleerd. Naar verluidt waren het steeds autoritairdere optreden van Erdogan, de anti-westerse koers in het buitenlands beleid en met name de onderhandelingen tussen de regering en de PKK Gülen een doorn in het oog. Met deze ogenschijnlijk onheelbare breuk tot gevolg. “Beide partijen willen elkaar laten zien dat hun macht niet absoluut is,” aldus Ibrahim Tanir, een Turkse journalist, die tot voor kort zelf deel uitmaakte van de Gülen-beweging.
Makke media en boze moskeegangers
Het AKP-geluid klinkt sterk in de mainstream media in Turkije. Al te kritische noten worden daarin niet meer gekraakt. Het zijn vooral AKP-officials en AKP-gezinde journalisten die hun meningen debiteren. “Hadden we al die dubbele wegen kunnen aanleggen in een land waarin deze corruptie bestaat,” vroeg de nieuwe minister van Wetenschap, Industrie en Technologie Fikri Isik bijvoorbeeld. Erdogan verving in verband met de operatie tien ministers. In hun plaats benoemde hij vertrouwelingen.
Dat de buitenlandse media minder in de pas lopen wordt niet op prijs gesteld, merkte ook de cameraploeg van Nieuwsuur die in de Istanbulse buitenwijk Bagcilar de nieren van het AKP-electoraat wilde proeven. Boze moskeegangers verjaagden Jan Eikelboom en zijn team. “Waarom komen jullie altijd alleen naar Turkije als er problemen zijn? Vinden jullie ons land soms belangrijker dan jullie eigen land?” In niet mis te verstane bewoordingen kreeg Eikelboom te horen dat hij zich niet met problemen in Turkije moest bemoeien. De heren maakten slechte sier voor een land waarvan het imago de laatste tijd toch al flink wat deukjes opliep.
Een kat in het nauw
Dat geldt zeker ook voor premier Erdogan. Hoewel hij nog steeds kan rekenen op aanzienlijke steun onder de Turkse bevolking was 2013 voor hem een rampjaar. Internationaal eist de oorlog in Syrië steeds meer zijn tol en verloor hij in de Egyptische president Morsi zijn belangrijkste bondgenoot in het Midden-Oosten. Ook op nationaal niveau kreeg hij het flink voor zijn kiezen met de massale straatprotesten van afgelopen zomer. En het broeit in de zeer autocratisch geleide partij die bijeen wordt gehouden door het charismatisch leiderschap van Erdogan zelf. Vijf parlementariërs braken onlangs met de partij en er klinkt steeds meer kritiek uit eigen gelederen.
Een kat in het nauw maakt rare sprongen, zo blijkt maar weer. Op zoek naar nieuwe vrienden sprong Erdogan de afgelopen week tot ieders verbazing opeens terug naar zijn militaire vijanden van voorheen, die hij met behulp van de Gülen-beweging en een dubieuze rechtsgang achter de tralies had gekregen. Hij zei niet onwelwillend tegenover een herziening van die processen te staan. Het leger kan hem wellicht helpen de macht van de Gülen-beweging in te perken.
Economen zullen het bezoek van Erdogan aan Brussel met argusogen en samengeknepen billen volgen
Als Erdogan het leger daadwerkelijk terughaalt in de politieke arena, is dat een riskante onderneming, zo vertelt analist Kadri Gürsel: “Het vernietigt het laatste stukje morele autoriteit van de regering. En wat doet het leger dan als de situatie verslechtert en de crisis aanhoudt?” Hoewel de reële macht van het Turkse leger danig is geslonken is het militarisme nog altijd sterk aanwezig in verschillende belangrijke instituten en wetgeving in Turkije.
Doorduikelende lira
Ondertussen is naast de politieke stabiliteit ook de economische stabiliteit van Turkije flink onder druk komen te staan. De Turkse lira is ten opzichte van de dollar en de euro de afgelopen maand flink in waarde gedaald. Hierdoor zullen de kosten voor buitenlandse leningen, waarvan de Turkse economie sterk afhankelijk is om de grote balans op de lopende rekening te betalen, stijgen. Dit kan leiden tot een stijgende werkloosheid en afnemende binnenlandse consumptie.
Economen zullen het bezoek van Erdogan aan Brussel dan ook met argusogen en samengeknepen billen volgen.
