Toen hij aankwam in Oswiecim, het Poolse stadje waar de nazi's het vernietingingskamp Auschwitz inrichtten, barstte Bert Fried (63) in tranen uit. Fried, afkomstig uit New York, is dit jaar voor het eerst in Auschwitz. Zijn moeder bracht hier tussen 1944 en de komst van het Rode Leger – op 27 januari 1945 – elf maanden door.
Verbrandingsoven
De aanblik van de naargeestige gebouwen, het prikkeldraad, de verbrandingsoven en die beruchte tekst Arbeit macht frei, alle indrukken roepen heftige emoties op. 'Mijn moeder zat in blok 14, een meisje van nog geen zestien,' zegt Fried. Zijn moeder kwam uit Hongarije, waar de nazi's de joden in 1944 massaal op transport stelden. 'Binnen een paar minuten was ze wees,' vertelt Bert, terwijl we door het kamp lopen. 'De rest van haar gezin werd vergast.'
Knesset
Fried is deel van een uitgebreide joodse delegatie, die op deze maandag herdenkt dat de kampen van Auschwitz 69 jaar geleden werden bevrijd. Ze komen overal vandaan: uit New York, Londen, Italië en Israël. Het halve Israëlische parlement, de Knesset, is er. Het is de grootste joodse afvaardiging die ooit de Poolse 'vallei des doods' bezocht.
Emotioneel
Het is een bijzondere aanblik: die stille groep mannen en vrouwen – onder wie veel orthodoxe parlementariërs en ook de geüniformeerde leden van de Knesset-garde – op de plek waar Joden zeventig jaar geleden massaal werden vermoord.
De rondleiding door Auschwitz-1, het Stammlager, is emotioneel. Bij de opgestapelde blikken Zyklon-B, het gifgas waarmee de gevangenen werden vergast, roept een bejaarde man ineens: 'Mijn moeder is hier vermoord. Ze zat op het laatste transport uit Hongarije.'
'Mijn moeder is hier vermoord. Ze zat op het laatste transport uit Hongarije.'
Kinderkleren
Een jonge vrouw begint te huilen als ze de vitrines ziet met kinderkleertjes. De gids legt uit hoe de selectie in z'n werk ging wanneer de transporten aankwamen. 'Moeders met hun kinderen, bejaarden, zieken: ze verdwenen direct naar de gaskamers.' Alleen degenen die slavenarbeid konden verrichten bleven over – totdat ook zij omkwamen door uitputting, ziekte of door de willekeur van een gewelddadige SS'er. Naar schatting 1,2 miljoen ongelukkigen werden in de kampen van Auschwitz vermoord.
Stokoud
De moeder van Yehuda Dercinover overleefde. Zij is 95 en reisde met haar kinderen mee vanuit Israël naar Auschwitz. Stokoud en krom – en dik ingepakt tegen de felle kou – is ze te zwak om veel te zeggen. Maar Yehuda praat voor haar: 'Onze familie is er nog. Mijn ouders hebben die hel hier overleefd.'
Dodenkamp
Tijdens een ceremonie op het terrein van Auschwitz-Birkenau, het uitgestrekte dodenkamp op enkele kilometers van het Stammlager, wijst een Poolse woordvoerder erop dat hier niet alleen Joden vastzaten en stierven. Ook veel Polen, duizenden Sovjet-krijgsgevangenen, Roma, Sinti en anderen vonden op deze plek de dood.
Partizanen
Maria Hörl (70) uit Wenen is een van die niet-joodse slachtoffers. Haar ouders waren Wit-Russische partizanen, die door de nazi's in de bossen werden ontdekt en opgepakt. Maria, die eigenlijk Galina Boeachova heette, was nog een peuter, maar ook zij verdween in het kamp. Haar eerste herinnering heeft ze van het Poolse weeshuis, waar ze na de bevrijding werd ondergebracht. 'Het was er licht en warm.'
Dodenmuur
Maria vertelt haar verhaal bij de beruchte Dodenmuur, tussen de blokken 10 en 11, waar gevangenen werden doodgeschoten. Ze is hier samen met haar broer uit Vitebsk, die haar in de jaren '70 opspoorde. Maria, die door een Pools gezin was geadopteerd, was er al die tijd vanuit gegaan dat ze alleen was overgebleven. 'Mijn leven is door het kamp bepaald,' zegt ze. 'Maar ik kan iedereen mijn verhaal vertellen. Ik heb geluk gehad.'
'Mijn leven is door het kamp bepaald. Maar ik kan iedereen mijn verhaal vertellen. Ik heb geluk gehad.'
Vrouwenhaar
Toen Sovjet-eenheden van het 60e Leger (1e Oekraïense Font) Auschwitz binnentrokken, troffen de soldaten daar tot hun ontzetting nog zo'n 7000 gevangenen aan. Levende lijken: ernstig ondervoed en doodziek. En verder: meer dan een miljoen stuks kleding, zeven ton vrouwenhaar (dat voor de Duitse textielindustrie bestemd was), vele duizenden schoenen, brillen, scheerkwasten, koffers: macabere herinneringen aan de honderdduizenden doden.
Hatikva
Op maandagmiddag trekt de Knesset-garde, strak in uniform en uitgerust met Israëlische vlaggen, Auschwitz-Birkenau binnen. Gevolgd door het gezelschap Israëlische politici en Joodse prominenten. Halverwege de tocht naar het herdenkingsmonument houdt de stoet halt om de Hatikva, het volkslied, te zingen. Zacht en aarzelend, gebeurt dat, gespeend van elke vorm van triomf.
Maar enige genoegdoening moeten de slachtoffers, hun nazaten en de andere, hier aanwezige Joden toch voelen. Zij staan hier, zeventig jaar na de Holocaust. En zij leven.
