Niet uit naam van de islam, maar uit naam van de Heer, werden op 9 oktober 1996 in noordelijk Oeganda, 139 meisjes tussen de 12 en de 15 jaar door het Verzetsleger van de Heer van hun bed gelicht en met geweld de bush in gedreven. De wereld wist van niets. Het verschil tussen de drama’s in Oeganda en in Nigeria zit vooral in hoe de wereld het nu oppakt of, liever gezegd, dát de wereld het oppakt.
Nieuw Verzetsleger van de Heer
Er zijn veel overeenkomsten tussen de ontvoeringsdrama’s. Beide spelen zich af in het verwaarloosde en arme noorden van de landen, waar de bevolking zich achtergesteld voelt bij het welvarender zuiden. De protestbewegingen die tegen de respectievelijke regeringen opkomen, radicaliseren en veranderen in gewelddadige sektes, het Verzetsleger van de Heer en Boko Haram, die dood en verderf in het land zaaien. In Oeganda duurde de oorlog met het Verzetsleger van de Heer twintig jaar. Officieel is hij nog niet over. De godsdienstwaanzinnige leider Joseph Kony, die de ontvoering van naar schatting 25.000 kinderen op zijn geweten heeft, is de meest gezochte rebellenleider in de wereld en nog steeds voortvluchtig. In Nigeria ontwikkelt Boko Haram zich sinds 2009 als een nieuw Verzetsleger van de Heer, maar dan met islamitische signatuur.
Jennifer, die probeerde te vluchten, werd met stokken, machetes en fietskettingen doodgeslagen door haar vriendinnen
Seksslavernij
Het verhaal over de Aboke Girls, waaronder de meisjes in Oeganda bekend staan, is een even gruwelijk als ook heldhaftig verhaal. Toen de meisjes door zo’n tweehonderd rebellen de bush in werden gejaagd, aarzelde de onderdirecteur van de katholieke kostschool, de Italiaanse zuster Rachele, niet om achter de rebellen aan te gaan en te proberen haar leerlingen vrij te krijgen. Het lukte haar 109 meisjes vrij te praten. Dertig meisjes waren gedwongen te blijven, dagen lang door de bush te marcheren tot in een kamp in Soedan, waar ze net zoals duizenden andere meisjes werden gedwongen tot (seks)slavernij en huwelijken met wrede commandanten.
Machetes en fietskettingen
Vijf van de dertig Aboke meisjes overleefden het niet. Jennifer, die probeerde te vluchten, werd met stokken, machetes en fietskettingen doodgeslagen door haar vriendinnen. Daar werden ze toe gedwongen. Als ze weigerden werden ze zelf doodgeslagen. Judith en Catherine ondergingen eenzelfde lot. Catherine overleed aan haar verwondingen, maar Judith was na vierentwintig uur nog in leven. Ze werd naar het bos gesleept, aan een boom vastgebonden en aan haar lot overgelaten, waar ze pas na dagen stierf.
Schaamte
Jennifer, Judith en Catherine, maar ook Ellen, Sarah en Justine… De meisjes kregen voor mij een gezicht toen ik vijf jaar later in 2001 bij de herdenking van het drama op de school van de meisjes in Aboke was. Leerkrachten, leerlingen, ouders, geestelijke- en regeringsfunctionarissen hadden zich verzameld onder een loden lucht die ochtend. Een zware lucht die zinderde van verdriet tijdens het zingen, het voordragen van gedichten door de leerlingen en de in tranen gesmoorde getuigenissen van enkele meisjes die waren ontsnapt. Wat ik me vooral herinner, is de schaamte die ik voelde omdat ik er niets van had geweten, omdat de wereld niets wist, omdat niemand de alarmbel luidde dat in Noordelijk Oeganda iets vreselijks gebeurde. Mijn eigen stomme verbazing; het was niet te bevatten.
Gruwelverhalen
Dankzij Zuster Rachele en de actieve moeders, kwam de zaak mettertijd wel onder de aandacht van onder andere de paus, Kofi Annan en Hillary Clinton. Els de Temmerman, Volkskrant-correspondent in de jaren negentig, schreef een boek over de Aboke Girls, maar het zou nog tot 2005 duren, en zelfs tot in 2012 met het filmpje Joseph Kony door Invisible Children dat viraal ging, voordat de oorlog met het Verzetsleger van de Heer de aandacht had van de wereld en er duizenden gruwelverhalen als die van Jennifer, Judith en Catherine bekend werden. En toen nog….
Stel nou dat het zo simpel is als voor de non die achter de rebellen aan ging, omdat het om háár meisjes ging
Zal het gaan lukken?
Maar nu is het anders. Dankzij vooral de sociale media – en niet te vergeten Boko Haram zelf – weten wij precies wat er met de Judiths, Jennifers en Catherines uit Nigeria is gebeurd. We hebben de meisjes op tv gezien. De Amerikaanse First Lady liet zich fotograferen met het bord #bring back our girls, een tweet die inmiddels miljoenen keren geretweet is. Net zoals in Oeganda destijds, was de president in Nigeria maar moeilijk in actie te krijgen (in Oeganda duurde het een jaar voordat president Museveni zich met de Aboke meisjes ging bemoeien), maar dankzij de opgevoerde internationale druk is er nu hulp van Engeland, Frankrijk, China en Israel en vliegen er Amerikaanse vliegtuigen boven de regio om de meisjes te vinden. Zal het gaan lukken?
Belangen
Dat hangt af van hoeveel belang de betrokken partijen erbij hebben om de meisjes vrij te krijgen. Over het waarom ze Joseph Kony, nu na al die jaren, nog steeds niet te pakken hebben, deden al vanaf het begin van de oorlog in 1987 verschillende theorieën de ronde en die kwamen er altijd op neer dat er partijen waren – regeringen, de wapenindustrie, multinationals – die er belang bij hadden dat de onrust in noordelijk Oeganda voortduurde. In Nigeria heeft Boko Haram zijn belang zelf nog eens onderstreept en de meisjes openlijk als machtsinstrument gepresenteerd. De meisjes vrij in ruil voor hun gevangen leden. Welk belang weegt het zwaarst?
De non
Maar stel nou dat het zo simpel is als voor de non die achter de rebellen aan ging, omdat het om háár meisjes ging. Hoe zou het zijn als het om de dochters van de Nigeriaanse president, van Obama of gewoon van ons ging? Meisjes met namen als Jennifer, Judith en Catherine, die gehuld in grauwe burka’s worden uitgestald als handelswaar en gedwongen worden uitgehuwelijkt aan wrede mannen. Zouden we dan niet allemaal de non worden, die door het vuur ging en meer dan honderd meisjes vrij kreeg? #Bring back our girls!
In Oeganda zijn door de jaren heen de meeste van de Aboke meisjes ontsnapt of bevrijd. De laatste van hen was Catherine Ajok in 2009. Ze keerde terug bij haar ouders met een tweejarig kind. De vader was Joseph Kony.
