Voordat er verkiezingen zijn, moet er eerst nog een rekening worden vereffend. En wel met de residuen van het regime van de in februari verdreven president Viktor Janoekovitsj. Bij het ministerie van Energie in het centrum van de Oekraïense hoofdstad Kiev staan zo’n tweehonderd demonstranten met toeters en trommels. In een druilerige meiregen vuren drie mannen met megafoons de betogers aan. 'Er zitten in de huidige regering nog twee ministers die ook onder Janoekovitsj al dienden. Ze zijn corrupt en moeten worden ontslagen', legt een man van middelbare leeftijd met een grote snor uit.
Het tekent de gespannen verhoudingen in de voormalige Sovjetrepubliek waar het nu al maanden onrustig is en de staat van burgeroorlog zo’n beetje is bereikt. Niet alleen in het Russischtalige oosten van Oekraïne voelen ze niets voor de huidige club die het in Kiev voor het zeggen heeft, ook de revolutionairen van het Onafhankelijkheidsplein, de Majdan in de volksmond, voelen zich voor een deel bedrogen. Voor het ministerie staan jonge jongens in camouflagepakken van de zogeheten ‘zelfverdediging’ gelaten toe te kijken naar de lawaaierige meute, die zich evenwel gedisciplineerd gedraagt. In tegenstelling tot veel van de muitende burgers in de Oest-Oekraïense steden als Donetsk en Loegansk. Die hadden het ministerie waarschijnlijk allang bestormd.
Volkslied
Even verderop op de Majdan staat een groepje priesters het Oekraïense volkslied te zingen, zoals in de dagen van de februariopstand overal ook gebeurde. Het lijkt een matra die Oekraïne moet beschermen tegen het kwaad van buitenaf. Voor de geestelijken staan kleine clubjes mensen verspreid mee te zingen. De 44-jarige bouwvakker Serhi Litvinenko houdt zelfs de hand op het hart. Dat hij hier nog staat, is een klein wonder. Naar eigen zeggen beukte de gevreesde oproerpolitie Berkoet hem afgelopen winter zo ongenadig hard in elkaar, dat hij een open hoofdwond opliep en het bewustzijn verloor. Ook zijn rechterarm doet hem nu nog pijn. Hij moest geopereerd worden en naar Italië overgebracht voor verder onderzoek. 'Ze hadden geen gummieknuppels, maar houten stokken en stroomstootwapens', weet Litvinenko zich te herinnneren.
Het is een klein wonder dat Serhi nog op de Majdan staat, hij werd zwaar door Berkoet mishandeld
Komende zondag gaat hij voor de gedoodverfde winnaar van presidentsverkiezingen Petro Porosjenko stemmen. De multimiljardair en ex-minister is volgens hem één van de weinige betrouwbare figuren in het verkiezingscircus. Maar gemakkelijk zal de stembusgang niet worden, beseft Litvinenko. 'Ja, de verschillen zijn groot tussen Oost- en West-Oekraïne. Zij zijn bang voor ons en wij voor hen. Maar weet u, wij vochten op de Majdan om vrij te zijn, in het oosten leven ze nog steeds als slaven. Ze hebben een andere mentaliteit dan wij.'
Volgens Litvinenko is het taalverschil (Oekraïense versus Russisch) niet het probleem. 'We kunnen onderling gewoon beide talen blijven spreken, maar Oekraïens moet wel gewoon de staatstaal worden. Net als in de Baltische staten zullen de Russischtaligen de officiële landstaal moeten leren.' Litvinenko denkt dat na de verkiezingen Oekraïne kan gaan werken aan verzoening tussen oost en west. 'Als we eenmaal een legitiem gekozen president hebben, zullen ze in Donetsk wel snel afstand doen van die bandieten die zich de leiders noemen van die zogenaamde volksrepubliek van ze.'
Rechtse Sector
Met dezelfde bewoordingen praten ze in de afvallige Oost-Oekraïense regio’s over de ‘westerlingen’, die ze bestempelen als ‘fascisten’ en ‘banderovtsi’, aanhangers van de nationalist Stepan Bandera, die tijdens de Tweede Wereldoorlog tijdelijk collaboreerde met de nazi’s om Oekraïne van de Sovjet-Unie los te vechten. Bandera is het grote idool van de zogeheten Rechtse Sector, een samenraapsel van ultranationalistische clubjes uit West-Oekraïne die zich in november verenigden om Berkoet te lijf te gaan.
Hun leider Dmytro Jarosj staat komende zondag ook kandidaat, maar een van de Rechtse Sector-voormannen in Kiev, Joeri Vietnamets maakt zich geen illusies. 'Hij kan niet winnen', zegt de 45-jarige onderwijzer met een ruige stoppelbaard. 'Toch is het goed dat hij meedoet, want hij is tenminste een nieuwe figuur in de Oekraïense politiek. En die hebben we nodig', vindt Vietnamets, wiens opvallende achternaam niet echt is, maar een ‘nom de guerre’. Hij vertelt dat de Rechtse Sector komende zondag groepjes gewapende aanhangers stuurt naar de regio’s Donetsk en Loegansk om de verkiezingen te beschermen tegen verstoringen door pro-Russische opstandelingen. 'Hun aantal ken ik niet, maar het zullen er veel zijn. Ze gaan naar Marieopol, Slavjansk, Kramatorsk en Loegansk', vertelt Vietnamets. 'Ik ga er binnenkort zelf ook naartoe.'
De Rechtse Sector gaat met gewapende clubjes naar Oost-Oekraïne om de verkiezingen te beschermen
Het voedt de vrees voor geweldsescalatie in Oost-Oekraïne op verkiezingsdag. Niettemin wil de centrale kiescommissie van geen wijken weten. 'In dertien van de 33 kieskringen worden de verkiezingen gesaboteerd (door pro-Russische activisten, red.), gebouwen zijn bezet of de lokale kiescommissies wordt het werken onmogelijke gemaakt. Maar voor de rest gaan de verkiezingen er gewoon door', zegt vicevoorzitter Andri Magera. Maar betekent dat niet dat de uiteindelijke uitslagen een vertekend beeld zullen opleveren? Magera wuift die veronderstelling weg. 'Wat er zondag gebeurt, is moeilijk te voorspellen. Maar over het geheel van Oekraïne genomen, beschouwen we de verkiezingen als legitiem.'
Ongewenst
De vraag blijft of een land op de rand van een burgeroorlog wel verkiezingen moet uitschrijven. Met name Rusland hamerde er de laatste maanden op dat een stembusgang onder de huidige omstandigheden ongewenst zijn. Maar Oleksi Melkyn, directeur buitenlandse betrekkingen en internationale veiligheidsprogramma’s bij de Oekraïense denktank Razoemkov Centrum, vindt dat onzin. 'Het wordt moeilijk, maar niet onmogelijk.
De Russische media zetten Oekraïne voortdurend neer als een ‘mislukte staat’. Natuurlijk wordt er hier en daar gevochten, maar het zijn beperkte brandhaarden. En kijk eens om je heen: mensen werken, ze betalen gewoon belasting en ouderen ontvangen hun pensioen. Gezien de omstandigheden functioneert het land heel behoorlijk', zegt Melkyn.
Bovendien ziet hij zelfs in de steden waar de opstand tegen Kiev het hevigst is, vooruitgang. Zo heeft de Oost-Oekraïense oligarch en de rijkste man van het land Rinat Achmetov in Donetsk werknemers afgelopen week in stevige bewoordingen opgeroepen te demonstreren tegen de (zelfuitgeroepen) pro-Russische Volksrepubliek Donetsk. De volgende dag reden er inderdaad tientallen auto’s met Oekraïense vlaggen toeterend door de straten van de hoofdstad van de zuidoostelijke mijnstreek Donbass, een blijk van steun aan de eenheidsstaat die door voortdurende intimidatie van de pro-Russische kant al weken niet meer mogelijk was. 'Achmetov heeft zich in feite uitgesproken voor een ongedeeld Oekraïne. Vergeet niet dat die man driehonderdduizend mensen voor zich heeft werken.'
'Gezien de omstandigheden, functioneert Oekraïne nog heel behoorlijk'
Toch denkt Melkyn niet dat na de verkiezingen Rusland zijn Slavische broedervolk met rust zal laten. Ondanks het feit dat president Vladimir Poetin onlangs verklaarde de presidentsverkiezingen in Oekraïne als ‘een stap in de goede richting’ te zien. 'Daarvoor hebben we te veel negatieve ervaringen met Rusland gehad. Poetin zegt het één, maar doet het ander.'
Treurig
Op een bankje in het pakje voor het parlementsgebouw in Kiev zit Valentina (31) in de zon. Ze woont al zeven jaar in de Verenigde Staten, maar komt een paar weken haar ouders opzoeken. Ze is nog altijd Oekraïense en gaat daarom morgen stemmen. Maar voor wie? 'Ik weet niet meer wat goed is, er is zoveel gebeurd hier. Het land is door en door corrupt, zo treurig en zo anders dan in Amerika.'
De verwikkelingen in haar geboorteland heeft ze zijdelings gevolgd. 'De Russische media zeggen slechte dingen over Oekraïne. Maar als ik hier ben, dan zie ik daar niets van. De mensen die op Majdan stonden, die zijn toch niet slecht?'
