‘Brazilië huilt! Een minuut stilte. Eerbetoon aan families die hun kinderen verloren…’
De muurschildering op de foto prijkt tegenover de ingang van een bioscoop in Nilópolis, een voorstad van Rio de Janeiro. De tekenfilmfiguurtjes van bordkarton – reclamemateriaal van de bioscoop – maken het gedenkteken nog aangrijpender. Honderdduizenden Brazilianen die nu op tekenfilmleeftijd zijn zullen namelijk de dertig niet halen.
Aantal geweldsdoden blijkt nog hoger dan gedacht
In de aanloop naar het WK, dat vanavond in São Paulo begint, publiceerde het Braziliaanse Centrum voor Latijns-Amerikastudies (CEBELA) de ‘Mapa da Violência’ (‘Geweldsatlas’) van dit jaar. Dit toonaangevende rapport brengt sinds 1998 jaarlijks de Braziliaanse moordstatistieken in kaart. Wat blijkt: in 2012, het laatste jaar waarover volledige cijfers beschikbaar zijn, kwamen 56.337 Brazilianen door geweld om het leven. Dat zijn er ruim zesduizend meer dan de vijftigduizend die er de afgelopen dertig jaar per jaar te betreuren waren. Het zijn ook evenveel mensen als er in een middelgrote Nederlandse stad als Roermond of Den Helder wonen.
Bijna dertien procent van alle moorden ter wereld vindt in Brazilië plaats
In april dit jaar rapporteerde het VN-bureau voor drugs- en misdaadbestrijding al dat van de 437.000 moorden die er in het jaar 2012 wereldwijd gepleegd werden, er 50.108 in Brazilië plaatsvonden: meer dan tien procent van het totaal. Naar aanleiding van de zojuist door CEBELA gepubliceerde ‘Geweldsatlas’, die gebaseerd is op betrouwbare cijfers van de Braziliaanse burgerlijke stand, lijkt het er nu echter op dat dat percentage naar boven bijgesteld moet worden. Als de ruim zesduizend moorden die niet in het VN-rapport terechtkwamen meegerekend worden, blijkt dat van alle moorden die er in 2012 wereldwijd gepleegd werden maar liefst 12,7 procent in Brazilië plaatsvond.
‘Volkerenmoord’
Drugscriminaliteit en het gemak waarmee in Brazilië aan vuurwapens valt te komen worden vaak aangewezen als de belangrijkste oorzaken van het geweldsprobleem, maar er is nog een belangrijke factor: huidskleur. Volgens cijfers van de Braziliaanse overheid loopt een zwarte Braziliaan in de leeftijdsgroep van 15 tot 29 jaar zeven keer zoveel kans door geweld om het leven te komen als zijn blanke leeftijdsgenoot.
‘Dit gaat om niets minder dan volkerenmoord. De zwarte jeugd wordt uitgeroeid waar we bij staan,’ zegt maatschappelijk werker Geovan Bantu, die in de deelstaat Bahia het project Juventude Viva (‘Levende Jeugd’) leidt. Dit project werd anderhalf jaar geleden opgezet door de Braziliaanse federale overheid. Het is de eerste poging die de staat ooit deed om het aantal jonge zwarte geweldsslachtoffers te verminderen.
Geen gemakkelijke opgave, zegt Bantu. ‘Het uitroeien van de zwarte jeugd heeft alles te maken met racisme.’ Daarmee doelt Bantu niet alleen op huis-tuin-en-keukendiscriminatie, maar ook op geïnstitutionaliseerd racisme, met name bij de politie. ‘Dat klinkt gek, omdat veel agenten zelf zwart zijn. Maar zij werken binnen een blank systeem dat stamt uit de tijd van de dictatuur (1964 – 1985) en dat op onderdrukking gericht is. Onder de geweldsdoden zijn trouwens veel politieagenten. Daarom zeg ik altijd: geüniformeerd of niet, de lijken zijn altijd zwart.’
‘Staat en media doen periferie geweld aan’
De media zouden bij de strijd tegen het geweld een positieve rol kunnen spelen, maar doen juist het tegenovergestelde, zegt Enderson Araújo, jong, zwart en geboren en getogen in een sloppenwijk in Salvador, de hoofdstad van Bahia. ‘De gevestigde media schilderen jongeren uit de periferie af als gewelddadige criminelen, maar vergeten daarbij te vermelden dat de staat óns vanaf onze geboorte geweld aandoet door gebrek aan onderwijs, infrastructuur en positief beleid.’
Araújo richtte twee jaar geleden Mídia Periférica (‘De media van de periferie’) op, een organisatie die poogt het negatieve beeld dat aan de Braziliaanse achterstandswijken kleeft te doorbreken.
‘Historische strijd’
Salvador, waar het Nederlands elftal morgen tegen Spanje zijn eerste WK-wedstrijd speelt, is de meest ‘Afrikaanse’ stad van Brazilië: de voorouders van tachtig procent van de bevolking werden er ooit als handelswaar op de kade geworpen. Dat het hoge aantal zwarte geweldsdoden een hedendaags gevolg is van de slavernij, daar is Geovan Bantu van Juventude Viva van overtuigd. ‘Deze volkerenmoord een halt toeroepen is voor mij onderdeel van een eeuwenlange strijd.’
