De sloppenwijk Vila Cruzeiro, met zo’n 40.000 inwoners, ligt in het noorden van Rio de Janeiro, ver van de toeristische hotspots, en krijgt daarom minder aandacht van de overheid en de media. Wel is Vila Cruzeiro gepacificeerd, dat wil zeggen dat de politie de macht heeft overgenomen van de drugsbendes, maar net zoals elders zijn die bendes niet verdwenen. Ze opereren minder openlijk.
'Je hebt niks aan de politie', zegt Angelo Campos, kunstenaar, bewoner van Vila Cruzeiro en projectleider van Favelapainting, het project van Haas & Hahn, in Vila Cruzeiro. 'Ze doen geen sociaal werk', concludeert hij, terwijl hij naar drie kauwgum kauwende jonge agenten kijkt die met het geweer over hun schouder tegen een muur hangen.
Sociaal werk, dat is wat Vila Cruzeiro, met hoge werkloosheid, armoede en criminaliteit, nodig heeft, en er zijn ook genoeg bewoners die niet afwachten tot de overheid iets komt doen.
Een hart dat klopt
Zoals de 53-jarige Franceli Martins die met een paar buurvrouwen kleren inzamelt voor kinderen in de wijk en ook mensen die ziek zijn helpt met het zoeken van medische hulp. 'Onze voldoening is dat we mensen blij maken zegt de gelovige Martins, die lid is van een Pinkstergemeente en op een laptop plaatjes laat zien van blije kinderen met zakken kleren, begeleid door een gospelsong. 'Wij proberen de kinderen in de wijk te stimuleren om een opleiding te doen en de meisjes ervan te overtuigen dat ze niet zo jong kinderen moeten krijgen. Het is niet genoeg dat je zegt dat ze een condoom moeten gebruiken, dat weten ze zelf ook wel. Je moet ze erop wijzen wat ze niet kunnen doen in hun leven omdat ze al de zorg voor een kind moeten dragen. Dat werkt.'
Veralucia Meireles (36) geeft in haar huis bijles aan kinderen die op school niet voldoende mee kunnen komen. Een smal donker gangetje met een vloer van aangestampte aarde waar twee planken overheen liggen leidt naar een ruimte die helemaal volstaat met wel dertig schoolbankjes. 'Ik doe dit al achttien jaar en ik probeer de kinderen te wijzen op hun kansen in plaats van op de problemen die er natuurlijk ook zijn.' Met een trotse blik in haar ogen: 'Wij Brazilianen zijn meer dan samba en grappen en grollen maken. In mijn borst zit een hart dat klopt! Ik heb ex-leerlingen die nu aan de universiteit studeren.' Meireles wordt betaald in geld of met wederdiensten.
Varkens en paarden
Daniele Bernardo (35), moeder van vier kinderen, heeft een man die als bouwvakker voldoende verdient om een menswaardig bestaan op te bouwen, en verdient zelf bij als manicure. 'Ik ben hier opgegroeid, en ben een tijdje weggeweest, maar ik wilde absoluut weer terug. Ik miste de solidariteit. Mensen zorgen hier voor elkaar. Als ze zelf geen hulp kunnen bieden, zoeken ze elders hulp. De gemeente heeft hier een trap aangelegd en de mensen hebben de werklui koffie gegeven. Toen er materiaal gestolen bleek te zijn, hebben de bewoners ervoor gezorgd dat het niet meer gebeurde door het materiaal te bewaren.'
In hun deel van Vila Cruzeiro, een van de meest vergeten stukken, gaat Favelapainting van start. Angelo Campos, die als projectleider door Haas & Hahn wordt betaald: 'Vila Cruzeiro is net als Rio als geheel. Hier in de wijk heb je ook grote verschillen tussen armere en rijkere delen. De meeste projecten van de overheid blijven bij de ingang van de wijk hangen, waar ze het zichtbaarst zijn. De rest laten ze links liggen.'
Echt voor ons
Om te beginnen worden de huizen waar nodig opgeknapt en tenslotte worden ze van een laag cement voorzien en geschilderd. Campos is op zoek gegaan naar bewoners die kunnen helpen. 'We kopen de materialen in de wijk zelf, zodat zo veel mogelijk mensen er iets aan hebben.' Helemaal bovenin de wijk liggen stallen waar varkens in de modder liggen te wroeten en paarden lopen te grazen. 'Als er financiële ruimte is, kunnen we ook dit verbeteren en kunnen we misschien wel groente en fruit verbouwen voor de wijk', zegt Campos.
De drie vrouwen in de wijk hebben hoge verwachtingen van Favelapainting. Daniele Bernardo: 'De mensen geloven het nog niet. Het is bovenwerkelijk voor hen, omdat ze niet gewend zijn om hulp van buitenaf te krijgen. Ze zijn wantrouwend en vragen zich af wat hier achter steekt, of ze misschien in ruil voor de steun op een of andere politicus moeten stemmen. Maar dit is echt voor ons. Het zal ons zelfrespect vergroten. We gaan erbij horen. We hopen dat de pers erop afkomt en dat er toeristen komen om onze wijk te leren kennen. Zo komt er ook meer werk in de wijk.'
Angelo Campos wijst op een muurschildering die hij in de buurt van Vila Cruzeiro aan een grote straat heeft gemaakt. Het is een puzzle waar stukjes van ontbreken, maar waar wel al belangrijke stukjes van aanwezig zijn. 'Zo is het met onze wijk ook. We proberen onze problemen op te lossen en dat lukt voor een deel. Favelapainting gaat ons helpen, maar kan natuurlijk ook niet alles oplossen. Maar het kan de puzzle wel completer maken.'
Een Bottom Up A-Team
Favelapainting is een programma van de Nederlandse kunstenaars Jeroen Koolhaas en Dre Urhahn, kortom Haas & Hahn. Het tweetal heeft op meerdere plekken op de wereld soortgelijke projecten uitgeveord, zoals in Philadelphia in de Verenigde Staten.
De basisfilosofie is het mobiliseren van mensen in de wijk om hun gemeenschap om te vormen tot een 'sociaal kunstwerk van monumentale omvang, om schoonheid te scheppen en te inspireren, om vooroordelen te bestrijden en positieve aandacht te trekken, terwijl kansen en economische stimulansen worden gecreëerd', zo staat op de website.
Dre Urhahn vertelt achter een kopje expresso in de strandwijk Copacabana in Rio: 'We hebben deze keer geen vaste sponsor, we hebben een crowdfungingsproject met 1700 mensen die ons hebben gesteund en waaraan we verantwoording moeten afleggen.
Voorheen waren we twee mensen die gingen vertellen wat we gingen doen. Nu vragen we het aan de mensen. We gaan beginnen op een plek die we zelf nooit zouden hebben gevonden. Wij hebben een stapje teruggedaan en Angelo heeft het project uitgelegd aan de bewoners en heeft mensen ingeschakeld als zijn partners om het uit te voeren. Wij houden een vinger aan de pols.
We zijn een soort Bottom Up A-Team. We zien dit als een interessante toevoeging aan stedelijke ontwikkeling.'
