Op een stoffig binnenplaatsje achter een flatgebouw aan de Gagarinstraat in de Simferopol zitten Joeri en zijn vrouw Zjanna. Beiden zijn afkomstig uit de Armeense enclave Nagorno-Karabach, waar eind jaren ’80, begin ’90 Armeniërs en Azerbeidzjanen slaags raakten. Er vielen duizenden doden in het conflict, dat tot op de dag van vandaag nog steeds niet is opgelost. 'We hebben altijd in conflictzones gewoond', zegt Zjanna grinnikend, die voortdurend met drie telefoons in de weer is.'Nagorno-Karabach, Grozny (de hoofdstad van Tsjetsjenië, red.) en nu hier al ruim twintig jaar.'
Toch voelt het echtpaar zich veiliger dan ooit na – zoals zij het noemen – de hereniging van de Krim met Rusland. 'De fascisten in Oekraïne kunnen ons niet meer treffen', zegt Joeri. Het is de oude riedel die je in Zuidoost-Oekraïne en dus ook op de Krim voortdurend hoort. De toont de kracht van de Russische propaganda.
We hebben altijd in conflictzones gewoond, Nagorno-Karabach, Grozny en nu op de Krim al ruim twintig jaar
Milder
De aanblik van de hoofdstad van de Krim is milder dan eind februari, begin maart. En dat komt niet alleen door het aangename zomerweer. Het waren letterlijk en figuurlijk kille dagen vol geheimzinnigheid, waarin niemand wist wat er gaande was. Onbekende (naar later bleek Russische) militairen zonder insignes namen bestuursgebouwen en vliegvelden in. Een paar dagen later omsingelden ze kazernes waarin Oekraïense soldaten huisden. Er waren felle pro-Russische demonstraties en op straat werd overal verhit gediscussieerd tussen voor- en tegenstanders van loskoppeling van de Krim van Oekraïne. Niet zelden liepen de ruzies uit op een handgemeen.
Daarna ging het snel: een door niemand, behalve Rusland, erkend referendum op 16 maart en binnen twee dagen de aansluiting bij het voormalige moederland. Inmiddels is in Simferopol de gespannen sfeer van vier maanden geleden weggeëbd. 'Het leven is rustiger geworden na de hereniging met Rusland', erkent de achttienjarige Artjom Morozov, die met drie vrienden muziek staat te maken in de Poesjkinstraat. Het knusse centrum van Simferopol is autovrij en overal zijn trendy, overdekte terrassen opgebouwd. Mede door het mediterrane klimaat waan je je bijna in Zuid-Italië. 'Hier hebben de Krimbewoners twintig jaar van gedroomd. Er hangt iets nieuws in de lucht, er is verwachting', geeft Morozov treffend de atmosfeer weer die de Krim heeft bezield na de annexatie.
Hier hebben de Krimbewoners twintig jaar van gedroomd. Er hangt iets nieuws in de lucht, er is verwachting
Langs de lommerrijke laan die naar het kolossale gebouw van het regionale parlement leidt, zit Pjotr Ivanov (45). De ambtenaar ziet plussen en minnen aan de aansluiting bij Rusland. 'Ja, de salarissen en pensioenen zijn omhoog gegaan. Maar daar staat tegenover dat we vanaf de Krim niet meer zo makkelijk Oekraïne in komen. Dat staan de Oekraïners lang niet iedereen toe', zegt Ivanov. En wat te denken van het feit dat niemand de Krim als deel van Rusland erkent. 'Dat gaat mogelijk economische problemen geven, want we kunnen misschien niet meer exporteren.'
De economie van de Krim zat al jaren, zo niet decennia in het slop: fabrieken sloten en de befaamde wijnbouw (muscat en port) zakte in. Daar komt dit jaar bij dat de al eveneens tanende toeristenindustrie (de belangrijkste bron van inkomsten) door de annexatie een keiharde dreun heeft gekregen. De meeste toeristen die de voormalige Sovjet-rivièra bezochten, kwamen uit Oekraïne en die stroom is nu volledig opgedroogd. Ook buitenlanders halen het niet meer in hun hoofd vakantie te gaan vieren in het door Rusland bezette gebied. 'Vorig jaar nog waren er veel Poolse en Tsjechische backpackers hier', vertelt de Armeense Zjanna, die appartementen verhuurt in Simferopol. 'Maar dit jaar zie je ze niet meer.'
De Russische televisie heeft na de inlijving in maart flink zijn best gedaan de Krim onder Russen als reisbestemming te aan te prijzen. Die waren de laatste vijftien, twintig jaar uitgeweken naar exotischer bestemmingen als Turkije, Thailand en Egypte. Er ging geen dag voorbij of de televisie toonde wel een of meerdere documentaires en talloze, op de golf van nostalgie drijvende reclames over het herwonnen land. Politici als Vladimir Zjirinovski mochten op de buis ongehinderd leeglopen: 'De Krim is lekker goedkoop voor studenten, gezinnen en bejaarden met een smalle beurs, iedereen gaat er weer op vakantie', jubelde de ultranationalistische roeptoeter vlak na de inlijving in maart. Maar het mocht allemaal niet baten. Volgens het Russische persbureau Interfax komen er dit jaar 35 procent minder vakantiegangers naar het schiereiland.
Etnische problemen
Naast de economische malaise, bestaan er ook nog etnische problemen. De meeste tegenstanders van aansluiting bij Rusland hoor je nauwelijks meer, uitgezonderd een minderheid van 13 procent: de Krimtataren. Zij werden in 1944 door Stalin wegens (vermeende) collaboratie met de nazi’s naar Centraal-Azië gedeporteerd, waarbij ongeveer de helft van de Krimtararen om het leven kwam. Eind jaren ’80 begon het volk langzaamaan terug te keren naar zijn geboortegrond. Het leidde van meet af aan wel eens tot ongeregeldheden over landrechten, maar de situatie verscherpte zich toen Rusland in maart nadrukkelijk aanspraak begon te maken op de Krim. Veel Krimtataren associeren de Russische overheersing nog altijd met de deportatie en repressie en balen van de annexatie.
'De relatie tussen Krimtataren en etnische Russen is overwegend nog goed. De nieuwe politici op de Krim vormen het probleem', stelt Ali Chamzin, hoofd van de afdeling buitenlandse betrekkingen van de Medzjlis, het dagelijks bestuur van de Krimtataren. Chamzin doelt op met name de tijdelijk aangestelde gouverneur Sergej Aksjonov, die een niet aflatende strijd voert tegen de Medzjlis. Zo legde hij een toegangsverbod tot de Krim en de Russische Federatie op aan de twee belangrijkste Krimtataarse leiders, Moestafa Dzjemilev en Refat Tsjoebarev. Aksjonov beschuldigt het duo voortdurend van geestdrijverij en het opstoken van etnische onlusten.
Maar volgens Chamzin heeft de Medzjlis juist gekozen voor de gematigde weg. 'Na de annexatie van de Krim begrepen we dat het niet om de Krim ging, maar om een Titanenstrijd in een groot geopolitiek spel tussen Rusland en het Westen. Daarom heeft de Medzjlis besloten een positie in te nemen van ondergaan, niet provoceren en rustig blijven', schetst Chamzin de noodgedwongen situatie waarin zijn volk terechtkwam. 'De Krimtataren zijn niet meer dan toeschouwers in een explosief en onvoorspelbaar proces.'
De Krimtataren zijn niet meer dan toeschouwers in een explosief en onvoorspelbaar proces
Chamzin vreest dat de pesterijen niet zullen ophouden. 'Het Krimbestuur kan de Medzjlis elk moment verbieden, de leden arresteren en van extremisme beschuldigingen.' Afgelopen week nog riep het presidium van de Medzjlis de Krimtataren op in actie te komen tegen ‘de escalatie van rechtenschendingen’ door te demonstreren en bij alle mogelijke internationale instanties protest aan te tekenen.
Explosief
Bovendien dient zich aan het eind van het jaar een ander potentieel explosief moment aan. Dan moeten alle Krimbewoners beschikken over een Russisch paspoort, en veel Krimtataren weigeren dat. Daardoor krijgen ze een tijdelijke verblijfsvergunning, met alle papieren rompslomp van dien. Het betekent dat ze niet in vaste dienst kunnen werken en zelf geen handel kunnen opzetten, zegt Chamzin. Daardoor zullen ze wellicht eieren voor hun geld kiezen en vertrekken. Leider Dzjemilev sprak een paar weken geleden al van een ‘nieuwe deportaties’, zij het dit keer ‘vrijwillig’.
Moestafa Dzjemilev sprak een paar weken geleden al van een ‘nieuwe deportaties’, zij het dit keer ‘vrijwillig’
De toenemende treiterij kan ook leiden tot radicalisering onder de Krimtataren, erkent Chamzin. 'Dat willen we beslist niet. Op internet schrijven Tsjetsjenen dat de Krimtataren wapens moeten krijgen om te vechten tegen de Russen. Maar dat lost niets op, we moeten de dialoog blijven voeren met Moskou.'
Krimtataar Marlen (33) uit Simferopol kwam bijna 20 jaar geleden vanuit de Oezbeekse hoofdstad Tasjkent over naar de Krim. Hij is niet vrolijk gestemd. 'Wat Rusland gedaan heeft, is fout en de meeste Krimtataren vinden dat.' Hij zegt dat het referendum over aansluiting bij Rusland onmogelijk een meerderheid van 98 procent vóór kan hebben opgeleverd. 'De Krimtataren hebben niet gestemd, de meeste Oekraïners ook niet. En zelfs veel Russischtaligen waren het er niet mee eens.' Maar werkelijk in (gewapende) opstand komen zal hij niet en zijn vrienden evenmin. 'Ik heb een vrouw en kind, Rusland is te sterk. Voorlopig zullen we moeten overleven.'
Goedkoper
Ergens is het zaad van de Russische Krimpromotie toch ontkiemd. Op een bankje in een park zit Stanislav Tsjernikov (30). De jonge kinderarts is net dezelfde ochtend uit de Zuid-Russische regio Altajsk komen aanvliegen op zoek naar werk. 'De Krim is goedkoper dan Rusland en de salarissen zijn flink opgetrokken sinds de hereniging. En je hebt hier negen maanden zomer. Misschien ga ik wel nooit meer weg.'
