'Het doel van Rusland is om zelfvoorzienend in landbouw te zijn in 2020. Wetende hoe je moet groeien, hoe je moet transporteren en hoe je voedselproducten kunt verwerken, zijn wij bereid om Rusland te helpen om dat doel te bereiken.'
Deze frase was onderdeel van de speech die staatssecretaris Sharon Dijksma nog geen jaar geleden hield bij de Russian Regional Food Fair in Amsterdam. Ze straalde die dag, want dankzij haar doorzettingsvermogen was een Russisch importverbod op vers Nederlands kalfsvlees eindelijk opgeheven.
Het was één van de weinige succesjes in een verder onvriendelijk vriendschapsjaar dat Nederland en Rusland hadden.
De Nederlandse agribusiness is wel wat gewend. Een voedselboycot vanuit Rusland? Een tegengehouden vrachtwagen aan de grens? Ja, dat gebeurt vaker. De zuivelsector werd het afgelopen jaar al geraakt. De aardappel- en vleesindustrie heeft nog steeds te maken met een (gedeeltelijk) importverbod. Dat komt ook doordat Rusland een ban vaak aan de gehele Europese Unie oplegt. Is er Afrikaanse Varkenspest in Litouwen? Dan moet ook Nederland gelijk vrezen voor haar varkensexport.
Boycot
Maar wat betekent het presidentieel decreet dat Vladimir Poetin vandaag heeft ondertekend voor Nederland? Wat houdt het in dat alle westerse landen een boycot of beperking van de import van agrarische producten wordt opgelegd, voor een jaar?
Macro-economisch: niet zo veel. Als je kijkt naar alle export naar Rusland, dan betekent die afzetmarkt voor Nederland minder dan één procent.
Maar: als ALLE westerse producten van een bepaalde sector niet meer naar Rusland kunnen (want Ruslands vergeldingsactie gaat voor waarschijnlijk de EU, de Verenigde Staten, Japan, Canada en Australië gelden, omdat zij de sancties tegen Rusland onderschrijven), dan implodeert die sector. Het afzetgebied wordt kleiner. En met name producenten raken in de problemen. Je kunt nou eenmaal niet, ook als je Pool bent en er een populaire selfie-actie mee hebt bedacht, alle appels zelf opeten. Ook als je tonnen ervan niet meer aan Rusland kwijt kunt.
En dus komen veel producten op bijvoorbeeld de Europese markt. Op termijn leuk voor de consument, die dan 10 cent minder voor zijn appel hoeft te betalen. Maar voor een sector – en daarmee weer voor de economie als geheel – des te funester.
Feiten & cijfers
De cijfers van het CBS over 2013 zijn duidelijk. Van de 6,9 miljard euro aan export naar Rusland, betrof het merendeel agrarische export. Een miljardenstrop dreigt dus.
Nederland exporteerde in 2013 voor een waarde van 3,2 miljard euro machines naar Rusland, waaronder vooral veel landbouwmaterieel valt. Kant-en-klare stalsystemen of gewoon 'losse' melkrobots zijn voorbeelden daarvan.
Maar ook aan voeding en dieren wordt flink uitgevoerd: 992 miljoen euro in 2013. Als je de bloemensector ook meeneemt, kom je zelfs uit op zo'n 1,25 miljard euro.
Als je dit bedrag specificeert, dan kom je uit op zo'n 276 miljoen euro aan zuivel (met een grote rol weggelegd voor kaas en wrongen), vlees (128 miljoen), afval van landbouwproducten (103), dierlijk vet (121), fruit en bewerkingen (232), bloemen en planten (305) en bereidingen van graan (71 miljoen euro).
Zelfvoorzienend in 2020
Het klinkt gek. Maar Rusland doet deze jaren juist veel investeringen in Nederland, omdat het over zes jaar grotendeels zelfvoorzienend wil zijn. In 2012 werd de voedselzekerheidstrategie door Rusland bepaald: eigen eten eerst, en wel vanaf 2020. Er werd een federale begroting opgesteld, waarbij zo'n 39 miljard euro beschikbaar kwam voor het huidige achtjarenplan.
De hoogste prioriteit geeft Rusland aan dierlijke productie (varkens en pluimvee): eenderde van het bedrag gaat naar deze sector. Gewassen volgen met zo'n 30 procent van het budget. De rundveesector krijgt daarentegen met zo'n 5,5 procent maar een klein stukje van de taart. Rundvlees is nou eenmaal minder belangrijk voor de Russen.
Regelmatig wordt zo'n begroting bijgesteld. Als er op gekort wordt, dan gaat dat vaak ten koste van modernisatie en innovatie. Ook dat is al nadelig voor Nederland. Want juist de technologie die nodig is om dat zelfvoorzieningsstreven te halen, wordt vaak uit Nederland gehaald.
Criteria die zijn opgesteld door de Russische voedselzekerheidsdoctrine kennen voor elke sector een andere zogeheten 'importdrempel'. Daarvan worden de zelfvoorzieningsgraden deels al gehaald: graan en aardappelen (minimaal 95 procent uit eigen productie) en plantaardige olie en visproducten (80 procent). Al gaat het dan voornamelijk om kwantiteit, en niet per se om kwaliteit. Zo heeft Rusland wel degelijk Nederlandse aardappelen nodig, bijvoorbeeld op het gebied van chips – waarbij een aardappel aan hogere kwaliteitseisen moet voldoen dan het achtertuinaardappeltje dat in Rusland wordt geteeld.
De vleessector lijkt echter niet in de buurt te komen van de opgestelde 85 procent. En ook melk- en zuivelproducten hebben waarschijnlijk in 2020 nog hulp van buitenaf (lees: export) nodig om tot een minimale eigen productie van 90 procent te komen.
Bij de criteria wordt uitgegaan van directe voedselproductie voor de mens. Melk en aardappelen scoren bijvoorbeeld bijna optimaal in de zelfvoorzieningsgraad als wordt meegerekend hoeveel er opgaat aan veevoer, of tijdens het zaai- of verwerkingsproces weer wordt hergebruikt of sneuvelt.
Deze producten worden dus geboycot:
Kunnen we op basis van deze feiten en cijfers, en met een blik op het verleden, voorspellen welke Nederlandse sectoren op de zwarte lijst van het Kremlin komen te staan?
Een poging kan geen kwaad.
Officieel weten we nog niet om welke producten en zelfs welke landen het gaan. Maar aangezien Nederland onderdeel is van de Europese Unie, worden ook wij geraakt. In ieder geval voor een jaar, zo meldt het Kremlin.
Zakenkrant Vedomosti publiceerde echter al een uur na de mededeling van het Kremlin een artikel met daarin de 'lijst' aan producten die een importban van Rusland kunnen verwachten. Concreet gezegd: volgens Vedomosti komen onze groenten, ons fruit en onze vleesprocuten Rusland niet meer in.
De suggestie wordt daarnaast gewekt dat onze zuivelindustrie ook een flinke klap te verduren krijgt.
Dat laatste ligt zeker in de lijn der verwachting. Als er één agrifoodsector is in Rusland die redelijk goed functioneert, dan is het de melkveehouderij. De Russische overheid heeft veel geld in de melkproductie gestoken en veel bedrijven gesubsidieerd. De zelfvoorzieningsgraad ligt nu al op bijna 100 procent.
Witte motor
De vraag naar melkproducten stijgt wel, maar Rusland kan altijd terugvallen op Wit-Rusland, voorheen ook de 'witte' motor van de Sovjet-Unie. De Russen hebben een handelsovereenkomst met Wit-Rusland, waardoor de consumptieplussen kunnen worden gedekt met import van Wit-Russische rauwe melk.
Kaas is een ander verhaal. Bij een eerder zuivelboycot van Rusland waren het de grote Nederlandse kaasindustriëlen die als eerste weer aan het land mochten leveren. Russen zijn dol op Nederlandse kaas.
Wat er naast melk nog meer geraakt gaat worden? Groente en fruit dus. Paprika's en tomaten. Wellicht ook uien, al hangt dat van het seizoen af. Een verbod op Europese aardappelen is al meer dan een jaar van kracht in Rusland, ondanks een Nederlandse 'tussendeal' waardoor toch een deel kon worden geëxporteerd. Varkensvlees komt Rusland ook al niet in, wegens een algeheel EU-verbod. Daarmee snijden de Russen zichzelf overigens enorm in de vingers, want zij boycotten ook al de Verenigde Staten wegens een groeibevorderaar die is aangetroffen in Amerikaans vlees.
Rundvee? Zijn de Russen niet zo dol op, dus dat is waarschijnlijk. Vers kalfsvlees? Dat is een luxeproduct dat in Rusland nauwelijks geproduceerd wordt. Om de elite tevreden te houden, overweegt Rusland mogelijk om een beperking aan de invoer op te leggen in plaats van een compleet boycot.
Rusland is uiteraard voorbereid op de acties die het zelf heeft ondernomen. Fruit uit Turkije. Vlees, boter en melkpoeder uit Brazilië. En nog meer fruit en groente uit Zuid-Amerika, zo blijkt uit een arikel in die andere grote Russische zakenkrant, Kommersant.
Het lastigste product ter vervanging zal de machinerie en de innovatieve technologie zijn. Hetgeen Rusland juist graag uit onder meer Nederland haalt, omdat dit de beslissende stap is op weg naar zelfvoorzienende voedselzekerheid.
Oude liefde roest niet
De definitieve lijst zal morgen bekend worden gemaakt. En dan? Dan moeten we de pijn dragen, zoals Rusland de pijn draagt van de sancties die het Westen hen oplegt.
En ondertussen houden we ons vast aan de woorden van Sharon Dijksma, de woorden waar zij haar speech in september 2013 mee beëindigde: 'Old love doesn't rust. And Russia is an old friend. I am quite sure we will continue our exchange of food, culture and ideas as we did before.'
Ooit zal het beter zijn. Ooit. Laten we daarop drinken en eten. Of liefde nou roest of niet: hij gaat altijd door de maag.
Update:
De Russische voedselwarenautoriteit heeft vanavond aan het Russische medium Ria Novisti gemeld dat alle Amerikaanse agrarische goederen een jaar lang verboden zijn. Datzelfde geldt voor Europese groente- en fruitproducten. Ook is er volgens persbureau ITAR-TASS een grote kans dat Europese zuivelproducten op de Russische zwarte lijst terechtkomen.
Rusland voerde vorig jaar voor zo'n 1,2 miljard euro aan voedsel uit de Verenigde Staten. Nederlandse groente- en fruittelers exporteerden voor zo'n 600 miljoen euro naar Rusland. De zuivel betrof 275 miljoen euro.
