De prille diva krijgt minutenlang applaus, ook dwars door het spelende orkest heen als zij haar waanzinscène heeft gezongen. Na afloop wordt een lauwerkrans op het toneel gegooid. Op 6 augustus 1972 slaat ‘het fenomeen’ toe op het podium van het operahuis Teatro Colón in Buenos Aires. Zojuist heeft Cristina Deutekom de hoofdrol van Bellini’s I puritani gezongen naast de wereldberoemde Spaanse tenor Alfredo Kraus en andere coryfeeën. Ze heeft haar unieke stemgeluid in volle glorie geëtaleerd. Een bereik van 4 octaven kom je niet veel tegen, maar iemand die ook nog tot de hoogste tonen soepel en zuiver zingt, zonder te gaan knijpen of piepen, dat kunnen niet veel collega’s haar nazeggen. Voeg daaraan toe haar vlekkeloze belcanto-techniek, waardoor ze de zanglijnen volledig kan uitzingen en elke noot zijn eigen kleur kan meegeven, en een fenomeen is geboren.
Staalharde dolkstoot
‘Een dramatische coloratuursopraan, daar zijn er niet zoveel van’ wist La Deutekom zelf. De donderdagavond overleden Amsterdamse (1931-2014) wordt in brede kring beschouwd als de beste operazangeres die Nederland heeft voortgebracht. Haar eerste grotere rol als Koningin van de Nacht in Mozarts Zauberflöte leverde haar direct internationaal erkenning op. Coryfee Elisabeth Schwarzkopf hoorde haar en zorgde dat ze die rol in alle grote operahuizen kon zingen. Als geen ander kon Deutekom wraakzuchtig klinken, haar staccato’s waren ‘trefzeker en staalhard als dolkstoten’, schreef de New York Times. Cristina zou later opbiechten dat ze er een groot genoegen in schepte om te ‘feeksen’ op het podium.
Hartaanval
Haar lange en uitzonderlijke carrière voerde van Verdi tot Wagner en speelde zich vooral buiten de landsgrenzen af (ondanks chronische heimwee en plankenkoorts). Ze stopte abrupt eind 1986 wegens een hartaanval. Wat betekent haar succes voor de huidige generatie sopranen? De meesten hebben haar niet live op het podium horen zingen en veel goede opnamen zijn er niet van Cristina’s gloriedagen. Maar ze heeft wel jarenlang lesgegeven op het Haagse Koninklijk Conservatorium, zat in de jury van het naar haar genoemde Concours en wist zo haar sporen na te laten, haar ‘jabadabadoe’-benadering van de noten door te geven. Al zal elke leerling zich haasten om te melden dat ze Deutekoms unieke geluid niet kunnen klonen.
Marionet
Annemarie Kremer was de eerste Nederlandse sopraan die na Deutekom de titelrol van Norma zong op een Nederlands podium en kreeg les van de diva. ‘Voor Deutekom waren een aantal dingen heel belangrijk,’ vertelde ze daarover aan Trouw, ‘onder andere het uitzingen van de coloraturen, waar zij zelf natuurlijk fantastisch in was. “Neem er rustig de tijd voor en zing er dóórheen”, zei zij. Ook het zingen van Bellini’s lijnen benadrukte ze. Deutekom drukte me ook op het hart, vooral dicht bij je eigen interpretatie te blijven. Als je eenmaal een rol hebt bestudeerd en gezongen, dan is wat je zelf voelt essentieel. Neem aanwijzingen serieus, maar wordt geen marionet van anderen.’
Levenswijsheid
Deutekoms coloratuurtraining bracht ze over op leerlingen als Wiebke Göetjes, Margaret Roest en Leonie Schoon. Haar liefde voor lesgeven wordt voortgezet door Anna Maria Dur aan het conservatorium van Mannheim. ‘De intensieve uren die ik met haar mochten beleven, waren niet alleen gevuld met gouden aanwijzingen in muzikaal en vocaal opzicht, maar tevens met een grote dosis levenswijsheid en gespekt met heerlijke ‘witz’. Het is een heerlijke opdracht om de grootse, eenvoudige en directe wijze van zingen, die ik van haar geleerd heb, door te geven aan jonge studenten. Door mij zijn ook in Korea en China enkele studenten vertrouwd met de techniek van haar wonderbaarlijke belcanto. De nadruk op melodische lijnen, en die combineren met menselijke gevoelens, blijft een verrijking.’
Perfecte toon
Als Deutekom al in iemand haar opvolgster zag, dan was dat vooral sopraan Eva-Maria Westbroek, die nu internationaal triomfen viert. Westbroek heeft les op het Haags conservatorium gehad van La Deut en roemt de ‘lieve warme vrouw, die een geweldig gevoel voor humor had’. Maar die ook hele passages voorzong, ‘dan zakte zo ongeveer je broek af. Zó mooi was dat’. Eva-Maria streeft ernaar net perfect de toon te raken als Cristina, maar weet ze nooit diens niveau van coloratuurtechniek kan benaderen. ‘Die techniek, dat was een wonder,’ vertelde ze aan dagblad Trouw. ‘Van onder tot boven was de stem volkomen egaal, geen breuk in te ontdekken.’
Smartlappen
Misschien dat Westbroek technisch en qua internationale carrière het stokje van Deutekom heeft overgenomen, maar qua publieksbereik moet ze de meerdere erkennen aan Tania Kross. Die won in 1999 het Deutekom Concours en kreeg daarna een speciale band met Neerlands grootste operacoryfee. Deutekom was een ‘Mokumse meid uit de Spaarndammerbuurt’ die ooit kousen stopte op de Nieuwendijk en altijd een breed publiek aansprak (marktkoopman Opera Pietje was haar grootste fan). Kross maakte onder andere een televisieprogramma in de Utrechtse volkswijk Ondiep om opera weer aan de massa terug te geven, ze gruwelt van de elitaire uitstraling van deze zangkunst. ‘Opera bestaat uit smartlappen. Ik zeg altijd: ik ben gewoon aan het entertainen.’
Cristina Deutekom in I Puritani: http://youtu.be/npgO3LzfG8A
bron: De Persdienst
