Rob Roggema, lector aan de Hogeschool Van Hall Larenstein, maakte een ontwerp van een systeem waarbij je voedsel verbouwt op basis van visteelt. Hij kwam op dat idee na een bezoek aan Cantagalo, waar bleek dat mensen vaak niet genoeg geld hebben om eten te kopen.
“Je vangt regenwater op in tanks op het dak. In die tanks zitten vissen. Hun is voedsel voor de planten.” Vanuit de tanks gaat water met de visuitwerpselen door buizen naar het plantenbed. Dat is een container met substraatkorrels die goed water vasthouden, waar de plantjes in staan. De planten voeden zich met het water uit de buizen en het afval dat daaruit voortkomt wordt teruggepompt naar de tanks met de vissen. Die hebben daarmee weer te eten. Het is dus een circulair systeem.
Roggema: “Een jaar lang hebben we gewerkt aan de voorbereiding. Het ontwerp werd gemaakt, de berekeningen van de constructie en het functioneren van het system, de hoeveelheden vis, water en nutriënten en de verhoudingen tot elkaar, de benodigde materialen en gereedschap, alles is uitgezocht en door twee inmiddels afgestudeerde studenten, Bart Broekhuis en Marc Drissen, in een prachtige manual samengevat. Deze manual, die in het Portugees is vertaald vormde de basis voor de uitvoering van het eerste foodroof.”
De minister van sport van de deelstaat Rio de Janeiro, met een grote interesse voor milieu- en sociale zaken, blijkt geïnteresseerd in het idee en is bereid een pilotproject uit eigen zak te financieren. Wijkbewoner Marcelo in Cantagalo vindt het een leuk idee en stelt het dak van zijn huis beschikbaar.
700 liter kleikorrels
Eind september is het zo ver. Ondersteund door enkele mensen van de EMOP, de Braziliaanse organisatie van openbare werken van de staat Rio de Janeiro, slaat Roggema met zijn twee afgestudeerde studenten materialen in: PVC-pijpen en -aansluitstukken, kleikorrels, waterpompen, hout en enorme watertanks. Dat allemaal wordt vervoerd naar het huis van Marcelo, die centraal in Cantagalo woont en zijn dak ter beschikking heeft gesteld voor de daktuin of foodroof, zoals Roggema zijn geesteskindje noemt.
In de watertanks moeten de vissen gaan zwemmen. De mannen bouwen een verticale buizensysteem voor kleinere planten en een horizontaal plantbed voor grotere planten. De vistanks worden via buizen en slangen verbonden met de horizontale en verticale tuin.
Maar er zijn wat praktische hobbels te nemen, zoals: waar vind je 700 liter kleikorrels voor de plantbedden?
Roggema: “Een medewerker van de EMOP in Rio schiet ons te hulp. Hij neemt ons mee naar een bloemenstalletje beneden in Ipanema. Dat kleine stalletje verkoopt planten en bloemen, maar kleikorrels, zo’n 700 liter alstublieft? Dat lijkt onwaarschijnlijk. De bloemenwerkoper neemt ons mee naar de achterkant van zijn stal. Daar staat een grote zak van 50 liter met kleikorrels. We bestellen 14 zakken, die al de volgende dag worden bezorgd. Ook is de tilapia inmiddels onderweg naar Cantagalo.”
Geen water
Maar op donderdagmiddag, net als de vistanks klaar zijn en op de goede plek staan, blijkt dat er in de hele favela geen water beschikbaar is. Zonder water geen vistanks, geen vis en geen aquaponic systeem, zoals het systeem heet dat Roggema heeft uitgedokterd. “Gelukkig horen we vrijdagochtend vroeg dat niet alleen de vis is gearriveerd, maar er ook weer water is en de tanks al gevuld worden. Dus sluiten we de laatste slangen en pijpen aan en kan het water door het systeem gaan stromen. De tanks zijn vol en het eerste water stroomt in het horizontale plantbed. Deze houten constructie, eerder in de week zorgvuldig gekit en waterdicht geverfd, blijkt toch her en der een gaatje te hebben. Het ding lekt en niet zo’n beetje ook.”
Enkele uren voordat een grote groep mensen is uitgenodigd om het systeem te komen bekijken zitten de mannen met een lekkende bak. Ze halen waterdicht plastic, kitten de sifon vast en storten de kleikorrels in de bak. Het houdt. Nu hebben ze geen lekkages meer en kunnen de planten in het plantbed worden gezet. Ook de kruiden kunnen in het verticale systeem worden gezet en de tilapia zwemt zijn eerste rondjes in de vistanks. Daarmee is de eerste daktuin in Rio een feit.
Buurtbewoners willen ook
Belangstelling is er volop: de Nederlandse consul Arjen Uijterlinde en zijn vrouw, Braziliaanse bouwbedrijven, geïnteresseerden uit andere favelas en de presidentes van Cantagalo’s wijkverenigingen. De mensen zijn zeer positief over het system en zien goede kansen het op andere daken in Cantagalo en ook in andere favelas toe te passen, aldus Roggema. “De buurtbewoners hebben de hele week onze drukke activiteiten gadegeslagen en nu het klaar is, komt de een na de ander kijken en zegt dat hij ook zo’n daktuin wil.”
De Nederlandse lector spreekt van een unieke ervaring, van de aanschaf van het eerste PVC-stuk tot het hele werkende aquaponic systeem en het wegwerken van de lekkages. “Dit hele proces van voorspoed, tegenslag en adaptatie aan de omstandigheden was een zeer leerzaam en heel boeiend proces. De goodwill die we ermee bereikten in Cantagalo betekent veel en het zicht op gezonder voedsel voor de bewoners van Marcelo’s huis is veel waard.”
Nu is het afwachten of Marcelo inderdaad het systeem zal weten te hanteren en zijn eetgewoonten verandert – meer groenten en fruit! – en of het genoeg regent! Rio wordt al meer dan een jaar geteisterd door droogte. Over een paar maanden ga ik eens kijken hoe het ervoor staat. Rob Roggema is ondertussen alweer bezig met zijn volgende project in Rio: een aquaponic systeem op een vissersboot.
Eerder sprak ik Rob Roggema voor het Nederlands Dagblad. Elementen uit de uitleg wat zijn aquaponic systeem inhoudt zijn uit dat verhaal overgenomen.
