Soms staat er tussen de regels in een artikel groter nieuws dan op die regels zelf. Deze analyse van Piet Bakker gaat over het treurige lot van twee Telegraaf-directeuren, een flink aantal redacteuren bij de HDC-tak van dat bedrijf en over hoe het allemaal verder moet met de dagbladen in Nederland.
Maar er staat ook nog iets anders, namelijk dat de HDC-kranten toch maar Telegraaf-kopij gaan publiceren (de discussie daarover loopt al jaren) en dat in dat kader de overeenkomst met De Persdienst van Wegener wordt beëindigd.
Veel ex–redacteuren van de GPD, de opgeheven voorganger van die Persdienst, zullen dat nieuws vermoedelijk met een mildironische glimlach hebben gelezen, veel freelance journalisten daarentegen met de nodige zorg. Net als het nieuws over de overname van Novum door het ANP, de brieven die ze krijgen van sommige uitgevers over regelingen rond auteursrecht en nog het nodige andere moeizame nieuws.
Doorplaatsen
Iedereen die gehoopt had dat de crisis voor freelance journalisten met het enigszins aantrekken van de economie voorbij zou zijn, staat een teleurstelling te wachten. Het is niet over, en niets wijst erop dat het de komende jaren wel over gaat. Freelancers krijgen misschien wat meer lucht doordat veel van hun collega’s ermee ophouden, maar het doorplaatsen van kopij gaat op grote schaal gebruikelijk worden: TMG gaat het nu doen, de Persgroep doet het al langer, over een paar jaar doen alle uitgevers het. Minder werk voor freelancers dus. En dat was er toch al niet veel meer.
Zelf uitgeven
Freelancers, ook toppers, hebben, zoals het in jargon heet, productdiversificatie nodig: meer doen dan alleen maar wachten op een telefoontje voor een volgende opdracht. De mogelijkheden zijn talloos, van copywriting tot workshops geven. Een relatief nieuwe mogelijkheid is: begin je eigen micro-uitgeverij. Leun niet op uitgevers voor je publicaties, maar geef ze gewoon zelf uit. Tot voor kort was dat nauwelijks mogelijk, inmiddels is het een fluitje van een cent.
Zeker sinds er wat internationaal geld in is gestoken, geldt Blendle/Cafeyn als het platform dat de lezer van de toekomst aan het betaald digitaal lezen gaat krijgen. Het is ook een aardig eerste begin van een micro-uitgeverij. Freelancers kunnen los van hun opdrachtgevers artikelen in Blendle/Cafeyn publiceren, via freelancerscollectief TPO Magazine (persoon of tachtig nu – disclaimer: ik heb het opgericht). Bij Blendle/Cafeyns kleinere concurrenten Myjour en eLinea kunnen freelancers ook zelf een zogeheten ‘kanaal’ openen, in feite een microsite waarop je stukken te koop staan. Bij Blendle/Cafeyn doen ze daar (vooralsnog, gaat vast ooit veranderen) niet aan.
In sommige gevallen verkopen stukken in een online kiosk verrassend goed. Freelancers van TPO Magazine zo nu en dan een paar duizend, en anekdotisch bewijs leert dat de meeste stukken die freelancers via ons publiceren beter verkopen dan het gemiddelde artikel van een freelancer dat in een krant of tijdschrift is verschenen – we doen aanzienlijk meer aan marketing via social media, vandaar.
Maar meer dan een beginnetje voor een micro-uitgeverij is publiceren in een online kiosk niet. Want ook goed verkopende artikelen leveren niet al te veel op.
Huh? BTW?
Van de bruto opbrengst, ook als die relatief hoog is, gaat nog heel wat af. De onderstaande rekensom is voor Blendle/Cafeyn, maar de resultaten zijn elders niet wezenlijk anders.
Er zijn in een kiosk mensen die voor of na lezing van hun artikel hun geld terug vragen. Nog meer mensen (bij TPO Magazine een procent of 35) koopt het artikel van ‘gratis geld’, het tegoed dat je krijgt als je net een account hebt genomen. Dan gaat er nog commissie af voor de kiosk (30%), en niet te vergeten BTW. Een artikel maken is vrijgesteld van BTW, een artikel verkopen niet. Voor digitale journalistiek is de BTW 21%. Officieel rekent TPO Magazine, als stukken via ons verschijnen, dan ook nog commissie (10%, maar die laten we bij de kiosken vooralsnog meestal achterwege).
De kiosken moeten dus nog zeker een jaar flink groeien voordat een hit ook echt wat gaat opleveren, om nog maar te zwijgen van artikelen die geen hit zijn. Waarmee meteen duidelijk is waarom Blendle/Cafeyn 2014 zonder internationale investering niet overleefd zou hebben. Om het voor hen, maar ook voor deelnemende uitgevers en zelf publicerende freelancers allemaal te doen te maken, is tijd nodig. De kiosken moeten doorgroeien tot in ieder geval een betalende klantenkring van enige honderdduizenden.
Syndicaten
Voor freelancers is daarom een dienst die Myjour onlangs lanceerde op korte termijn zeker zo interessant: Myjour Repub. Repub is wat in jargon een syndicatie-dienst heet: uitgevers, in de zeer brede zin van dat woord, eigenlijk: iedereen die stukken wil publiceren – kan er artikelen kopen voor gebruik in eigen media. Daar zijn een paar voorwaarden aan verbonden voor uitgevers, ze mogen de inhoud bijvoorbeeld niet veranderen. Er zijn ook voorwaarden aan verbonden voor freelancers: je moet het auteursrecht hebben op de artikelen die via Repub worden verkocht.
Repub is in feite wat fotopersbureaus als het ANP en Hollandse Hoogte al jaren met fotografie doen: een eenmalige mogelijkheid om andermans werk te publiceren, zonder overdracht van auteursrecht en niet-exclusief. Kopers kunnen uitgevers zijn, maar ook bijvoorbeeld bedrijven die artikelen willen meenemen hun interne nieuwsvoorziening.
In de Angelsaksische wereld is syndicatie al decennia een bekend fenomeen, in Nederland is het dus net gestart en het is het vermoedelijk beste antwoord dat freelancers kunnen geven op de syndicatie van hun stukken door de Persgroep en anderen waar het hierboven over ging: wat uitgevers met stukken van freelancers kunnen zonder daarvoor te betalen, kunnen freelancers zelf ook – en dan wel betaald.
Doe-het-zelf fondsenwerving
Diensten die net gestart zijn, zijn doorgaans niet vanaf dag 1 een knallend succes. Ook Myjours Repub gaat moeten groeien en wederom: dat zal tijd kosten. In de tussentijd lijkt crowdfunding zo zoetjes aan ook voor journalistieke projecten van de grond te komen, en wordt het daarmee interessant voor een 1 persoons-micro-uitgeverij. Er zijn in het verleden al wel aanzetten geweest, via Nieuwspost zijn een paar projecten door het publiek gefinancierd en ook op de culturele crowdfundsite voordekunst.nl en op Kickstarter staan af en toe media-initiatieven.
Maar pas met het live gaan van Yournalism komt er echt schot in. Yournalism richt zich specifiek op onderzoeksjournalistiek en heeft na een dikke maand van bestaan de eerste successen binnen.
Crowdfunding is bovendien ook zo’n beetje de beste marketing die een journalist voor zichzelf kan verzinnen, omdat je bij veel mensen onder de aandacht komt met een campagne. Bij een goed idee is de kans op succes redelijk groot, een procent of 50. Nadeel: het is, meer dan je stukken voor eigen rekening publiceren, veel werk. Naast het maken van het (onderzoeks)artikel ben je immers ook voor een flink deel van de fondsenwerving verantwoordelijk: project bedenken inclusief leuke beloningen voor crowdfunders, video maken, social media inzetten en vooral heel erg veel mailen om mensen over te halen en ze vervolgens op de hoogte te houden van de voortgang van je project.
Specialist
Je eigen micro-uitgeverij beginnen is de beste manier om aan de buitenwereld, inclusief (potentiële) opdrachtgevers, te laten zien: dit zijn mijn specialismen, ik breng ze zelf aan de man en dan kan ik ook in jouw media doen. Goed voor je naamsbekendheid, en zo nu en dan komen er dit soort dingen uit voort. Of dit soort dingen.
Maar tenzij je heel bekend bent, levert het weinig geld op – heden is het maximum een paar duizend euro per jaar, en dat halen de meeste freelancers die zelf uitgeven beslist niet. Omdat zelf uitgeven nog op gang moet komen, en ook omdat Nederland een klein land is met een kleine markt: wie internationaal werkt en in het Engels kan publiceren, kan beter – of: ook – terecht op een site als Beacon.
Niettemin zijn er strategieën waardoor je als freelancer minder afhankelijk kunt worden van opdrachtgevers met krimpende budgetten en toenemend feodale leveringsvoorwaarden. Bijvoorbeeld:
De weinig werk-strategie
Gebruik de online kiosken als betaald archief. Publiceer oudere verhalen waar je de rechten van hebt, actualiseer die waar nodig, en breng ze onder de aandacht op momenten dat dat zin heeft. Veel reportages en interviews zijn tijdloos en kunnen jaren mee, met hoogstens wat bescheiden aanpassingen zo nu en dan. Daardoor kun je als freelancer lang plezier hebben van stukken die je ooit gemaakt hebt. Het is even werk om ze overal in de kiosken te krijgen, maar daarna hoef je ze alleen nog zo nu en dan via Twitter, Facebook, mail onder de aandacht te brengen. Je zult er niet veel van verkopen, maar wel steeds een paar. En je kunt ze syndicaten.
De combineer alles met alles-strategie
Schrijf af en toe een artikel voor je eigen micro-uitgeverij, en haal daar het absolute maximum uit wat je eruit kunt halen. Een keer schrijven, en dan op zoveel mogelijk plekken verschijnen. Om een extreem voorbeeld te geven: doe een crowdfundingsactie voor een onderzoek en verkoop daaruit artikelen aan opdrachtgevers. Zorg dat je de rechten houdt (je hebt tenslotte de fondsenwerving zelf gedaan). Benader een bedrijf als Fosfor met de vraag of die er een multimediale longread of in ieder geval een ebook van willen maken. Het eerste is cool, het tweede spotgoedkoop. Publiceer daarna je artikelen voor eigen rekening in online kiosken, zodat je ze als betaald archief kunt gebruiken, en zet ze in syndicatie. Geef, last but not least, af en toe delen van het project gratis weg op een nieuwssite in ruil voor links naar je crowdfundingsactie of betaalde artikelen/boeken. Vrijwel elke journalistieke site, behalve de allergrootsten, werkt daar met alle plezier aan mee. En zo niet, dan kun je altijd – tegenwoordig ook in het Nederlands, al werkt Engels beter – terecht op Medium.
Minder extreme varianten zijn uiteraard ook denkbaar.
Een micro-uitgeverij beginnen is een van de tien dingen die je kunt doen om als freelancer ook in de toekomst vooruit te kunnen. Ervan leven is, althans in Nederland, niet haalbaar. Maar voor je overlevingskansen als freelancer zijn micro-uitgeverijen meer dan handig: geen betere manier om je ervaring, kennis, kwaliteiten – vooruit maar: je merk – op de markt te brengen dan door een uitgeverij in jezelf te beginnen.
