Dezer dagen verscheen de Nederlandse vertaling van het boekje dat de Griekse minister van financiën, Yanis Varoufakis, zo’n twee jaar geleden schreef om zijn dochter uit te leggen hoe de economie in elkaar zit. ‘De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter’ heet het. Een lezenswaardig boekje, niet alleen omdat de schrijver dagelijks de voorpagina’s van de kranten haalt, ook om zijn inhoud. Wie even de moeite neemt op Youtube te kijken naar diverse discussies die Varoufakis met top-economen van naam (bijvoorbeeld Joe Stiglitz) voert, ziet dat hij van wanten weet.
Ik beperk me hier tot wat hij schrijft over kredietverlening door bankiers omdat daarbij zaken naar voren komen die een licht kunnen werpen op zijn houding en opvattingen tijdens de onderhandelingen die Griekenland voert met de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds.
Hoe particuliere banken geld scheppen
Veel mensen denken ook nu nog – ze zouden intussen beter moeten weten – dat een bank als de Rabo aan de ene kant de spaarcenten van zijn klanten bewaart (en daar rente voor vergoedt) terwijl hij aan de andere kant die spaarcenten uitleent aan consumenten die een nieuw bankstel op krediet kopen of ondernemers die hun productie willen uitbreiden. Zo zit het dus niet en dat staat ook al sinds mensenheugenis in economieboeken uitgelegd. Varoufakis beschrijft het als volgt: De bankier grijpt door de tijdgrens heen waarde uit de toekomst, waarde die dus nog niet is gecreëerd. Hij brengt die naar het heden en leent haar uit aan de ondernemer, die daarvoor een zekere vergoeding, de rente, moet betalen. De ondernemer kanzijn productie op gang brengen, kan waarde gaan produceren en daarmee de bankier afbetalen Zo kan waarde die van de toekomst is ‘gestolen’ worden teruggegeven. Varoufakis noemt de bankier een ‘diachrone bemiddelaar’ – (‘chronos’ is tijd) – een bemiddelaar door de tijd heen.
Een bankier wil zoveel mogelijk krediet verstrekken omdat de ontvangen rente zijn winst vergroot. Hier ligt het gevaar op de loer: wanneer je de bankier zijn gang laat gaan, overlaadt hij de ondernemer met schuld. Een schuld die zo groot wordt dat de ondernemer die met zijn productie in de toekomst nooit (inclusief rente) zal kunnen aflossen. De op deze manier met schuld overladen ondernemers gaan failliet en de crisis is een feit. Ja, maar zo suf zit het systeem toch niet in elkaar? Nee, er is een centrale bank, de bank van de particuliere banken, die met het toezicht op de kredietverlening is belast. Dreigen particuliere banken teveel krediet te scheppen, dan heeft de centrale bank de nodige middelen om de kredietverstrekkers in toom te houden. Zo is de gangbare theorie. Nu is menigeen opgevallen dat het de laatste jaren bij herhaling voorkwam dat de toezichthouder niet goed had opgelet en dat de kredietverlening uit de hand was gelopen. Tja, ingewikkelde materie, onvoldoende instrumenten, excuus, volgende keer beter.
Old boys network
Varoufakis heeft hier een wat andere, bepaald kwaadaardige kijk op. Volgens hem loopt het mis met het toezicht omdat de particuliere bankiers en de toezichthouders een ‘old boys network’ vormen. Men kent elkaar uit de collegebanken, hetzelfde dispuut, dezelfde woonwijk, dezelfde golfclub, enzovoort. De toezichthouder is dan al snel geneigd even de andere kant op te kijken als de bankier zich te buiten gaat.
Dit is een nogal forse aantijging van Varoufakis, die meteen zijn onverzoenlijke houding verklaart tegenover het (internationale) bankwezen. Het zijn de banken geweest die Griekenland met te zware schulden hebben belast en het toezicht heeft de andere kant op gekeken. Wanneer een debiteur zo is overladen met schuld dat hij deze nooit zal kunnen aflossen, dan is schuldsanering op zijn plaats. Kwijtschelden van een deel van de schuld, langere looptijden enzovoort die de debiteur in staat stellen in de loop van de tijd orde op zaken te stellen. In de jaren dat Latijns Amerika een schuldencrisis beleefde was dit ook het gebruikelijke recept van het IMF. Plus een diepgaande reorganisatie van de economie van het betrokken land. Het is mij niet duidelijk waarom Europa bij monde van Angela Merkel enkele jaren geleden zo’n aanpak heeft geblokkeerd. Daarmee Griekenland in de richting van het faillissement duwend.
