Hij is een lid van een Pinkstergemeente, maar niet van die grote, die nu onder vuur liggen vanwege hun haat tegen homo’s en Afro-Braziliaanse godsdiensten als candomblé en umbanda. “Kerken onstonden pas na de dood van Jezus”, zegt George Cleber Alves da Silva, beter bekend als Binho Cultura (35) een beetje cynisch. En: “Jezus zou niet voor de verlaging van de minimum leeftijd waarop iemand juridisch vervolgd kan worden zijn.”
Die discussie woedt in Brazilië op dit moment volop. Moeten jongeren tussen de 16 en 18 opgesloten kunnen worden in de gevangenis als ze een zwaar misdrijf als moord hebben begaan? Tot nu toe was de minimum leeftijd 18. Conservatief Brazilië, waaronder de strenge evangelisten van kerken als Vergadering van God en De Universele Kerk van het Rijkdom Gods, vinden dat het 16 moet worden. Progressief Brazilië protesteert tegen de klippen op om het wetsvoorstel in het overwegend conservatieve congres tegen te houden. Op het nippertje haalde het voorstel het op 30 juni het Huis van Afgevaardigden niet. Er was een meerderheid van 308 stemmen vereist omdat het een wijziging in de grondwet impliceert; het voorstel kreeg er 303. Maar een alternatief voorstel is al in de maak om de verlaging van de leeftijd er alsnog door te krijgen.
Minder dan één procent
Binho, organisator van culturele evenementen met goede contacten in de ambtelijke molens, én schrijver, is een man met een onverwoestbaar optimisme die gelooft in het goede van de mens. Hij heeft een zoon van 16 en is al meer dan 17 jaar samen met zijn vrouw, met wie hij moeilijke periodes heeft beleefd, met name als het economisch tegenzat. Hij woont in de favela Vila Aliança in het westen van Rio de Janeiro. “Het gaat altijd maar over de drugshandelaren, maar dat is minder dan één procent van de bevolking. Het merendeel van de mensen gaat vroeg naar zijn werk en komt laat thuis. Dus wie zie je op straat rond scharrelen? Deze jongens, ja. Dat geeft geeft een heel vertekend beeld.”
Vila Aliança, waar Binho geboren werd en opgroeide, is eigenlijk geen sloppenwijk. Het is een arme wijk die met Amerikaans ontwikkelingsgeld uit de grond gestampt werd. Een grijnzende Binho: “Mijn oma streek voor de rijke madames, maar als mijn vader die met de met kolen gestookte trein wegbracht, moest hij vaak onverrichterzake terug omdat de was zwart geworden was.”
Er kwam in Vila Aliança pas na acht jaar een school, tot die tijd moesten de mensen maar zien hoe ze aan hun onderwijs kwamen, de scholen waren ver weg, met het gevolg dat het analfatisme hoog was.
Krom gelegen
Binho: “Hoe je ook droomt, je hebt geen referentie om je dromen aan te toetsen. Alles is letterlijk te ver.” In 1979 werd de eerste buslijn opgericht en in 2013 kwam de eerste creche. De enige instantie die zich om de bewoners bekommerde en dat ook met enig succes deed, was de katholieke kerk.
“Op mijn achttiende begon ik thuis een gemeenschapsbibliotheek en op mijn 22ste leerde ik in de wijk een anthropologe kennen en hielp haar met haar onderzoeksproject. Zij overtuigde me ervan dat ik sociale wetenschappen moest gaan studeren, nu negen jaar geleden. Als eerste van mijn familie ging ik naar de universiteit. Ik had geen beurs, ik moest ervoor betalen en heb daar krom voor moeten liggen. Het kostte me bijna mijn huwelijk. Maar het lukte. Ik moest me opofferen om op een hoger niveau te komen. Maar dat heeft wel wat opgeleverd. De universiteit heeft mijn kritisch vermogen verhoogd. Ik ben in het buitenland geweest en heb van de ervaringen daar geleerd.”
Binho gelooft heilig in het vermogen van mensen om een positieve wending aan hun leven te geven, ook in Vila Aliança: “De vice-burgemeester van Rio komt hier vandaan en er zijn meer mensen die nu hoge functies hebben bij de overheid en in het bedrijfsleven. De dirigent van de kapel van de militaire politie is ook van hier! We hebben uitstekende dingen om te laten zien!
Mijn broer dreigde in de drugshandel terecht te komen en werd onder de arm genomen door een buitenlandse NGO. Maar wat zie je dan, die helpen mensen om niet weg te zakken, maar ze helpen ze niet om verder te komen. Want dan hebben ze geen werk meer. Ze laten alleen het geweld en de drugshandel hier zien om fondsen binnen te halen en niet de goede dingen. Degene die boven de boeken zit te studeren, wordt niet voor het voetlicht gebracht. Met ellende haal je fondsen van de Interamerikaanse Ontwikkelingsbank binnen. Maar waar we echt mee gebaat zijn is dat mensen worden opgeleid om na te denken.
Het geloof is belangrijk in zijn leven en hij noemt zich evangelicus, maar hij voelt zich niet verbonden aan één kerk. En zijn kritiek op hoe die vaak functioneert, is niet mals.
Plek in de hemel verkopen
“In de armste rgio’s zijn de kerken het sterkst en je ziet hier dat de overgrote meerderheid evangelisch is. Hun boodschap werkt feilloos bij de mensen die arm zijn en geen idee hebben hoe ze uit hun uitzichtloze situatie moeten komen. God beloont je als jij mij een tiende van je inkomsten geeft. Er zijn pastores die hun gelovigen een plek in de hemel verkopen!” Hij trekt een olijk gezicht: “Tja, dat bestond in de tijd van Jezus ook al. De wereld ontwikkelt zich, maar deze mensen staan stil. Ze hebben een geweldige overtuigingskracht. Ze hebben zelf een goede auto en een goed huis en spiegelen de mensen voor dat ze dat ook kunnen krijgen. Maar zelf hebben ze gestudeerd, het was geen wonder van God dat ze in materiële welvaart leven.
De kerk is in Brazilië de beste business die je je kunt voorstellen. Ze betaalt geen belasting. Hoe meer gelovigen je binnenhaalt, hoe meer geld je hebt.
Maar die grote evangelische kerken opereren zoals de katholieke kerk in de Middeleeuwen. De katholieke kerk is bezig om het goed te maken en de evangelische kerken richten nu precies de schade aan die de katholieke kerk in de tijd van de inquisitie aanrichtte. Ze baseren zich op de bijbel en dat is gevaarlijk, want dat verstrekt hun ‘legitimiteit’. Moet je bijvoorbeeld hier zien:” Hij haalt zijn telefoon tevoorschijn en begint te scrollen in een bijbelfragment, Leviticus 24. “Daar staat dat ongelovigen gestenigd moeten worden. Als een evangelische pastor dat zegt, reken maar dat er dan gelovigen zijn die dat als een bevel zien dat moet worden opgevolgd.”
Maar, besluit, Binho, ook voor de evangelici geldt wat voor de favelas geldt: minder dan één procent gaat het verkeerde pad op. “De meesten zijn goed.
Voor mijzelf is Jezus Christus de referentie. De bijbel keurt het homohuwelijk af, maar ik ben vrij om het goed te keuren. Ik ga niet naar de hel om die reden.”
Naschrift
Het ging sinds het eind van de jaren negentig voorwaarts met de economie van Brazilië, totdat er tijdens de eerste regeringsperiode van president Dilma Rousseff (2010-2014) de klad in kwam. Het land kampt met een toenemende polarisatie tussen links en rechts, die anders tegen economische oplossingen aankijken, en tussen conservatieven en progressieven, als het om vraagstukken als abortus, de rechten van zwarten, en homo’s gaat.
In plaats van een doorwrochte analyse presenteer ik u de komende tijd de verhalen van doodgewone burgers in mijn woonplaats Rio. Van rijk tot arm, van jong tot oud, met verschillende seksuele, religieuze en politieke voorkeuren, man en vrouw. Zo kunt u zich een beeld vormen van wat er zo al leeft in de stad waar volgend jaar de Olympische Spelen worden gehouden en waar het gist.
