Aan het woord is de voormalige voorzitter van de KNMG, Arie Nieuwenhuijzen Kruseman. Hij zou zelf vriendelijk hebben bedankt voor de eer als hij zou zijn gevraagd. Want er is nogal wat gebeurd de afgelopen jaren bij de NZa. En ja, dat is een understatement. “Marian kiest nooit de makkelijkste weg”, vervolgt Nieuwenhuijzen Kruseman. “Zij houdt van weerstand. Dat vindt zij prettig. Marian is het type die denkt: ‘al die mannen hebben er een bende van gemaakt. Ik zal ze weleens laten zien dat het anders kan’.”
Lachend: “En Marian kan dat ook! Toen zij door minister Schippers naar voren werd geschoven om de commissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen te gaan leiden, hadden vooral hoogleraren en artsen daar grote bedenkingen bij. Maar die klus heeft ze heel goed gedaan. En zelfs haar tegenstanders waren uiteindelijk vol lof over het rapport dat er kwam. Dat is typisch Marian. Gaandeweg neemt ze haar critici voor zich in.”
Wars van bureaucratie
“Ze ontwapent mensen door met grote regelmaat feedback te vragen en hen veel verantwoordelijkheid te geven”, analyseert Katja Mur. Zij is directeur macro-economische vraagstukken en arbeidsmarkt bij VWS, en wordt door Kaljouw in het eindrapport van de commissie als een van haar ‘critical friends’ genoemd. “Marian wacht niet af. Ze gaat de discussie aan, en heeft een sterk inhoudelijke ambitie. Ze laat zich niet zo snel in een hokje plaatsen, is wars van bureaucratie en innovatief.”
“En ze is heel creatief”, vult voormalig collega-bestuurder én zwemvriendin -in de zomer zwemmen zij wekelijks in een recreatieplas bij Vianen- Betty Ambaum aan. “Niet creatief in het doen, maar inventief in haar denken. Ze heeft bijvoorbeeld in het St. Antonius Ziekenhuis geïntroduceerd om anders te kijken naar het maken van beleidsplannen.” Ook anderen noemen Kaljouw’s onorthodoxe wijze van opereren. “Marian is absoluut geen bestuurder volgens het boekje”, meent Jenneke van Veen. De toezichthouder bij Cordaan roemt Kaljouw’s analytisch inzicht. “Ze stelt scherpe vragen en heeft haarfijn door waar het niet goed loopt. Ze kan dan heel streng doen.”
Schuren
Dat strenge heeft ook te maken met Kaljouw’s directe manier van communiceren. “Ze heeft uitgesproken opvattingen, kan soms wat ruw uit de hoek komen en heeft de neiging om de discussie op scherp te zetten. Dan kan het weleens schuren”, vertelt Nieuwenhuijzen Kruseman. “En toch lukt het haar om uiteindelijk alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Want Marian is ook pragmatisch; voor haar telt enkel het resultaat.”
Kaljouw is de vrouw van de visie. Niet van de uitvoer en de details, zo vertelt iedereen. “Wij waren jarenlang daarom een succesvolle combi”, vertelt Conny Veldhuizen, hoofd verpleegkundige en paramedische opleidingen St. Antonius Academie. “Samen durfden we nieuwe innovaties aan en grote projecten. Marian voer altijd haar eigen koers. De Raad van Bestuur gunde haar de ruimte die zij opeiste, en gaf haar ook het vertrouwen omdat zij keer op keer liet zien dat ze voor elkaar kreeg wat ze voor ogen had.”
Driewieler
Dat onafhankelijke zat er al vroeg in, vertelt haar zus Agneta Markusse. “Als kind zocht Marian de grenzen al op; letterlijk. Ik speelde in de tuin en bleef daar, terwijl Marian met haar driewieler de snelweg opging.” En ze had net haar mavo-diploma op zak -iets wat ze zelf liever onvermeld ziet omdat ze ‘nog zoveel andere opleidingen heeft gedaan’- en verliet meteen het ouderlijk huis om Verpleegkunde A te gaan doen in Vlissingen. “Met haar 16 jaar was Marian nog te jong, en moest ze wachten tot ze aan de opleiding kon beginnen. Ze woonde daar intern, maar zodra het kon, ging ze op zichzelf wonen.”
De twee zussen groeien op in Kloetinge, een klein dorpje dat nu onderdeel uitmaakt van het Zeeuwse Goes. Als Marian klein is, werkt haar vader als marconist op de grote vaart. Als Agneta zich aandient, wordt vader radiotelegrafist aan de wal. Eerst in Zuid-Limburg en als hij weer een baan in Zeeland kan vinden, keert de protestantse familie rap terug naar Zeeuwse bodem. Moeder -Marian’s grote voorbeeld- is verpleegkundige en werkte onder meer als wijkverpleegkundige en avondhoofd.
“Marian bedacht als kind de gekste dingen; er gebeurde altijd wel iets als je met haar op pad was”, vertelt haar jongere zus. Die avontuurlijke en onbevangen inslag heeft ze niet van haar ouders, zegt zij. “Mijn opa van vaderskant, was net zo’n type als Marian. Hij had als een van de eersten in Nederland televisie; en kwam daar zelfs nog mee in de krant. Ik en mijn ouders zijn veel behoudender. Het kostte mijn ouders moeite om Marian in het gareel te houden.”
VVD
Kaljouw is dan ook niet van de gebaande paden. Tijdens haar werk als verpleegkundige raakt ze steeds meer geïnteresseerd in de organisatie van de zorg. Ze volgt tal van managementcursussen, studeert gezondheidswetenschappen, promoveert én wordt politiek actief voor de VVD. “Marian wil zaken in de zorg beter en efficiënter laten verlopen”, schetst George Jautze, voorzitter van de Raad van Toezicht van Brentano, Kaljouw’s drijfveren.
Ze wil besturen. Een vinger in de pap. Maar dan wel zonder het contact met de werkvloer kwijt te raken. En zonder de patiënt uit het oog te verliezen. “Alle toezichthouders kregen bij haar vertrek ‘Pogingen iets van het leven te maken’, van Hendrik Groen.” Een boek over de ervaringen van een verpleeghuisbewoner. “Dat typeert Marian.” Nieuwenhuijzen Kruseman is niet verbaasd “Bij Marian is de patiënt het uitgangspunt en de spelers daar omheen dienend.”
Emancipatie
De voormalig voorzitter van de KNMG kreeg meer dan eens kritiek omdat hij het vaak eens was met Marian toen zij voorzitter was van de V & VN. Marian heeft zich altijd hard gemaakt voor de professionalisering én de emancipatie van de verpleegkundige. “Het werd mij niet altijd in dank afgenomen dat ik, net zoals Marian, vind dat verpleegkundigen best sommige handelingen van artsen kunnen overnemen. Mijn achterban wilde graag vernieuwen, maar niet als dat zou leiden tot verandering”, grinnikt hij.
Marian bedacht en bedenkt altijd nieuwe vormen om verbetering te bewerkstelligen. Ze moet ervoor oppassen dat ze niet te ver voor de troepen uitloopt, waarschuwt iedereen. Kaljouw is zich daar terdege van bewust en organiseert daarom altijd feedback op haar functioneren, vertelt de huidige voorzitter van de V& VN, Henk Bakker. “In haar ambitie en gedrevenheid kan ze gelijk hebben, maar het niet krijgen omdat het draagvlak ontbreekt.” Resultaatgericht als Kaljouw is, organiseert ze daarom haar eigen tegenspraak.
Schofferen
De nieuwe voorvrouw van de NZa is enorm energiek. “Marian bruist en is daadkrachtig”, beschrijft haar voormalige secretaresse Mary van der Linde. En ze is ook ongeduldig. “Ze denkt soms dat alles net zo snel geregeld is als dat zij het bedenkt.” En dan wordt ze wat knorrig als ze merkt dat het niet zo is, vertelt George Jautze. “Als je dan terugduwt, draait ze snel bij.” Niet iedereen durft dat, weet Mur. “Marian is soms té enthousiast. Dat kan mensen afschrikken. En ze verbloemd niets. Niet om mensen te schofferen, maar om dingen bloot te leggen. Ook dat is voor sommigen soms slikken.”
“Ze is een vrouw met lef”, stelt de nieuwe bestuursvoorzitter van het prinses Maxima Centrum, Diana Monissen. “Een vrouw die je een organisatie als de NZa gunt”, vult Mur aan. Bakker verwacht dat Kaljouw de cultuur bij de NZa zal opengooien en meer aandacht zal organiseren voor de mensen die er werken. Voor foute declaraties of te dikke connecties met de farmaceutische industrie, hoeft niemand zich druk te maken, lacht Arie Nieuwenhuijzen Kruseman. “In al die jaren dat ik met haar zakelijke afspraken had, heb ik haar nog nooit een rekening zien declareren. Marian is buitengewoon straight.”
