Een op de 500 Nederlanders heeft belangstelling voor een dienstverband bij de Nederlandse inlichtingendienst. Dat blijkt uit onderzoek. De AIVD staat genoteerd in de Vaderlandse Top 50 van populairste werkgevers. De AIVD dook voor het eerst in die lijst op, vlak na de moord op Theo van Gogh, in november 2004. Uit de notering valt te concluderen dat tienduizenden Nederlanders in principe wel voor de voormalige BVD (Binnenlandse Veiligheidsdienst) aan de bak willen.
Veertienhonderd mensen reageerden na de moord op Theo van Gogh op een openstaande vacature bij de AIVD, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. De vacature was voor een medewerker die ‘volg- en observatiediensten’ moest gaan draaien. De nieuwe AIVD’er ontvangt hiervoor maandelijks 2011 euro bruto op zijn bankrekening. Het is geen overbetaalde baan, maar de job komt wel met enkele honderden euro’s zogenaamde ‘AIVD-toeslag’. Dit bedrag krijgen medewerkers op hun conto geschreven als compensatie voor hun geheimhoudingsplicht en het feit dat ze als inlichtingenmedewerker met een scherper oog dan de gemiddelde burger in het leven moeten staan.
Naast de reacties op deze vacature, kwamen er in november 2004 ook veel open sollicitaties bij de geheime dienst binnen. Naar aanleiding van alle aandacht moest de minister van Binnenlandse zaken burgers vragen te stoppen met het schrijven van brieven. De dienst kon niet zo veel met alle ongerichte aandacht. Tot op de dag van vandaag krijgt de AIVD honderden reacties binnen.
Nauw
Volgens een medewerker bij de dienst solliciteerde er na de aanslag op Van Gogh zelfs journalisten – van oudsher toch beschouwd als de natuurlijke vijanden van de organisatie. Maar ook zij maken maar een kleine kans om bij de geheime dienst aan het werk te komen. De vacatures van de AIVD luisteren namelijk nogal nauw. Het gaat vooral om vertrouwensfuncties. Dit betekent dat kandidaten naast een psychologische test en een medisch onderzoek, zullen worden onderworpen aan het strengste veiligheidsonderzoek in ons land: de zogenaamde A-screening. Hierbij wordt de betrouwbaarheid van de sollicitanten onder de loep genomen. Minstens twee maanden lang snuffelt de AIVD rond in het persoonlijke leven van de medewerkers-in-spé.
Voor het veiligheidsonderzoek spreekt men bijvoorbeeld met uw ouders of vrienden en misschien zelfs met uw partner. De dienst checkt daarnaast haar eigen, vaste informanten over uw persoontje. Men gaat na of u in een onbewaakt ogenblik antidemocratische of staatsgevaarlijke activiteiten heeft ontplooid. De AIVD stelt het bovendien niet erg op prijs als persoonlijke omstandigheden of maatschappelijk gedrag u kwetsbaar maken voor chantage. De geheime dienst is daarom onder meer nieuwsgierig naar de manier waarop eerdere relaties stukliepen, of naar de hoogte van de schulden die u heeft.
Een ambtenaar die de A-screening onderging, noemt het onderzoek ‘intensief’. De man vertelt dat hij moest invullen hoeveel ex-en hij in de laatste vijf jaar heeft verzameld. Hij betwijfelt of iedereen de vraag hierover naar waarheid invult. “Zeker niet als degene meer dan twintig relaties heeft gehad.” Als advies geeft de man mee om bij het invullen van het formulier niet te liegen: “Dan ben je juist de klos. Kijk maar naar de gevolgen voor Mabel Wisse-Smit die bij de AIVD niet vertelde dat ze omgang met Klaas Bruinsma had.”
Ook na de indiensttreding blijft de dienst uw persoonlijk leven in de gaten houden. AIVD’ers moeten een nieuwe relatie bijvoorbeeld aanmelden bij hun werkgever. Ook blijven collega’s u controleren op uw betrouwbaarheid en wordt de eerste screening na vijf jaar herhaald. Hoe ontoereikend de veiligheidsonderzoeken van de AIVD toch kunnen zijn bleek in 2003, toen de vrouw van een beveiliger van het Koninklijk Huis de agenda-inhoud van haar man bleek te delen met het weekblad Privé. Ze werd aangehouden voor het schenden van staatsgeheimen.
Spaak
Om bij de AIVD te kunnen werken, moet u over de Nederlandse nationaliteit beschikken. Ook een dubbele nationaliteit is toegestaan. Maar wanneer u korter dan vijf jaar in Nederland woont, maakt u weinig kans op een functie. De overheid zal in dat geval namelijk gegevens moeten opvragen in het land waar u verbleef. Vaak loopt dit spaak in de bureaucratie van dat land, meldt ons een bekende luis in de pels van de dienst. De AIVD bevestigt dit. Vervelend gevolg is dat ook mensen met bruikbare informatie uit verdachte landen afvallen in de selectie. Terwijl zij als natives juist van grote waarde kunnen zijn bij het inlichtingenwerk.
Blijkt u na het onderzoek en een aantal gesprekken met de nukkige dames en heren van de dienst nog steeds van ‘onbesproken gedrag’ en bent u uw bureau in het kantoor van de AIVD in Zoetermeer al aan het inruimen: dan wacht u nog een verrassing. U zult nog een aantal jaren met uw neus in de boeken moeten doorbrengen. AIVD’ers leren de fijnere technieken van het inlichtingenwerk namelijk vooral via de interne opleidingen van de dienst. U begint met een basisopleiding van een maand. Daarna variëren de opleidingsperioden. Doorgaans is een AIVD’er na twee jaar pas echt inzetbaar.
Nek uitsteken
Mocht u zich na het geschetste vooruitzicht nog steeds geroepen voelen te reageren, dan hebben we voor u nog het profiel waar een goede AIVD’er aan moet beantwoorden. Volgens insiders is het voor de geheime dienst in zware tijden belangrijk om mensen aan te nemen die ‘hun nek uit durven steken’, maar in het heetst van de strijd ook ‘respect voor de democratie’ kunnen opbrengen. Geen echte ambtenaren dus, maar avonturiers met een geweten.
Bent u nog in de running? Dan kunnen we u vertellen welke banen er in de aanbieding zijn. Dat zal u niet meevallen: de dienst heeft de afgelopen jaren vooral islamologen en tolken van Arabische afkomst aangetrokken. Met name de personen die dialecten van gebieden onder de knie hebben waar fundamentalisten wonen. Misschien is audiomedewerker (tapgesprekken uitwerken), analist, of operateur (onder meer het begeleiden van agenten en informanten) meer uw pakkie an. Of een technische functie? De dienst zoekt wel eens een elektronicus voor het plaatsen van ‘heimelijke inlichtingenmiddelen’ onder omstandigheden met een ‘hoog afbreukrisico’. In normaal Nederlands: u mag op akelige tijden microfoontjes plaatsen in de huiskamers van potentiële terroristen.
Niets voor u? Geen probleem, ook bij de observatiedienst zijn er vacatures. Maar deze AIVD’ers draaien lange diensten, weten hun politiecollega’s ons te vertellen. De medewerkers gaan door tot het gaatje, in ‘s lands belang. Waar de gemiddelde politierechercheur alweer naar huis mag, heeft de medewerker van de geheime dienst nog een lange nacht voor de boeg.
Lukt het u toch om bij de geheime dienst aan de slag te komen, dan is er nog een laatste addertje onder het gras. Het werken voor de AIVD blijkt in de praktijk namelijk niet erg goed te zijn voor het c.v. Hoewel het ijzervretergehalte en het komplotdenken bij de dienst verleden tijd is, blijft het imago van ‘geheim agentje spelen’ aan ex-medewerkers kleven. Het verkleint uw kansen op succes bij een volgende werkgever. Wie is toch die ex-spion bij de koffiemachine?
Schaars
We wensen u desondanks veel succes met solliciteren. Maar houd het wel stil. Gezien de vertrouwelijkheid van het werken bij de organisatie raadt de dienst u nadrukkelijk aan om in uw omgeving niet te spreken over uw sollicitatie. Mocht u aangenomen worden, reken er dan niet op dat u binnenkort op verjaardagsfeestjes mooie verhalen kunt ophangen over uw nieuwe betrekking. U heeft een geheimhoudingsplicht en dient zich zo onzichtbaar mogelijk te bewegen. U functioneert op basis van het need-to-know-principe. AIVD’ers mogen slechts schaars informatie met elkaar delen, laat staan met vrouw en familie. U kunt beter vertellen dat u voor de NS aan de slag bent gegaan. Een vertraging of een ontsporing is nu eenmaal makkelijker uit te leggen dan het verhaal van die aardige ex-collega die maandenlang naar een groep met fundamentalistische vrijheidsstrijders bleek te lekken.
Dit artikel is een bewerking van een verhaal dat eerder verscheen in weekblad Panorama
