'Andere kinderen schelden me soms uit voor spook', zegt Bibiana (15) zachtjes terwijl ze verlegen naar de grond kijkt en op haar stoel heen en weer schuifelt. Ze is albino, net als haar zusje Tindie, die naast haar zit. Dit betekent dat beide meisjes een aangeboren stoornis in de pigmentvorming hebben die ervoor zorgt dat hun huid wit is, hun haar geel en ze niet zo goed kunnen zien.
Vijf jaar geleden ontmoette ik hen voor het eerst in het noordwesten van Tanzania. Enkele maanden ervoor hadden ze een moordaanslag overleefd, georganiseerd door hun eigen oom. De toen 8-jarige Tindie vertelde me hoe mannen met kapmessen ’s avonds het huis van hun oma binnendrongen. De meisjes woonden daar sinds hun ouders waren overleden.
'Ze bedwelmden Bibiana. Eerst hakten ze twee vingers af. Daarna haar rechterbeen', vertelde Tindie. 'Tegen mijn oma en de anderen riepen ze voortdurend stil te zijn. In de andere kamer was mijn oom die de leiding had. Toen het allemaal te lang duurde, gingen ze er met het ene been en de vingers vandoor. Mijn oma was helemaal in shock. De oom was een zoon van haar. Wij zijn naar het ziekenhuis gebracht. Sindsdien zijn we nooit meer thuis geweest.' Tindie zelf had zich verstopt onder een bed. De toen 10 jaar oude Bibiana wilde niets over het ongeluk vertellen, omdat ze te erg was getraumatiseerd.
Albinoledematen verwerkt in poedertjes
Nog altijd geloven veel mensen in het Oost-Afrikaanse land dat lichaamsdelen van albino's zorgen voor welvaart en geluk. Zakenlieden en politici kloppen bij toverdokters aan voor poeders waarin albinoledematen zijn verwerkt. Albino’s zijn hierdoor hun leven nog altijd niet zeker. In de afgelopen zes jaar kwamen bij aanvallen meer dan tachtig albino’s om het leven. En dikwijls zijn (arme) familieleden zoals ooms en soms zelfs echtgenoten betrokken bij de aanvallen, waarbij ze duizenden euro’s kunnen verdienen. Zo stelde het Internationale Rode Kruis in een rapport in 2009 dat een complete set van albinoledematen 75.000 dollar waard was.
Inmiddels zijn er minder aanvallen. Medewerkers van de organisatie Under the Same Sun, onder wie veel albino’s, toeren het hele land door en leggen op radio, tv en op bijeenkomsten keer op keer aan hun veelal laagopgeleide landgenoten uit dat albino’s hele normale mensen zijn en dat het net zo erg is om hen te vermoorden als iedere andere Tanzaniaan. Veel Tanzanianen reageren positief en geven toe dat het voor hen de eerste keer is dat ze een gesprek voeren met iemand met albinisme.
Ook president Kikwete van Tanzania probeert zijn volk te overtuigen albino’s niet langer aan te vallen. 'Als je van albinoledematen rijk zou worden, waarom zijn albino’s dan niet rijk?' zei hij in een toespraak.
Te gevaarlijk om buiten het hek water te halen
Tegelijkertijd zijn veel albino’s naar de stad getrokken, waar minder aanvallen plaatsvinden omdat er meer politie is en de bevolking er over het algemeen iets hoger is opgeleid en daardoor minder naar medicijnmannen luisteren.
In rurale gebieden worden veel albinokinderen op specifieke scholen ondergebracht, waar een betere beveiliging is dan op de kleinere plattelandsscholen. Maar de omstandigheden zijn er vaak erbarmelijk. Zo verblijven meer dan zestig albinokinderen op de Mitindo Primary School, een blindenschool in het Misungwi-district in West-Tanzania. Ze kampen er met een groot water tekort, kunnen zich daardoor nauwelijks wassen maar vanwege de onveiligheid is het te gevaarlijk om de kinderen buiten het terrein water te laten halen.
Mogelijke toename albinomoorden bij presidentsverkiezingen
Gevreesd wordt dat in aanloop van de presidentsverkiezingen in 2015 het moorden mogelijk weer zal toenemen omdat politici dan elk beetje ‘geluk’ kunnen gebruiken.
Ook werd vorige maand in Gasuma, in het afgelegen noordwesten van Tanzania, weer een 40-jarige albinovrouw aangevallen. Twee vingers en haar linkerbeen werden afgehakt en ze overleefde de aanval niet. Twee medicijnmannen werden na de aanval opgepakt. Under the Same Sun pleit vanwege deze recente aanval nu voor een totaal verbod op medicijnmannen. 'Aangezien de huidige regelgeving voor toverdokters duidelijk niet blijkt te werken.'
Vermoedelijk 1 op de 200 Tanzanianen is albino
Doordat albinisme erfelijk is komt het in bepaalde families en werelddelen, zoals Afrika, meer voor. In Tanzania zijn 4.000 albino’s bij de nationale albinovereniging geregistreerd maar die schat dat er in het land meer dan 170.000 leven. Op een bevolking van 40 miljoen mensen is dat bijna 1 op de 200. Ter vergelijking: in Europa en de Verenigde Staten heeft maar 1 op de 20.000 mensen een vorm van albinisme.
Voor albinozusjes Bibiana en Tindie was het te gevaarlijk om bij hun oma in West-Tanzania te blijven. Al-Shymaa Kway-Geer, het eerste albino-parlementslid van Tanzania, hoorde van hun situatie. Ze adopteerde de meisjes en haalde hen naar de hoofdstad Dar es Salaam aan de andere kant van het land, waar minder aanvallen zijn. Daar zitten de meisjes nu op een kostschool.
Hun overleden ouders waren zwart
'Omdat er een hoog hek om onze school staat, ben ik minder bang', vertelt Bibiana in de bibliotheek van de kostschool. Beide meisjes doen erg hun best op school omdat ze hopen zo later genoeg geld te verdienen om hun twee andere zusjes en broertje naar Dar es Salaam te kunnen halen. Net als hun overleden ouders zijn die zwart want ook zwarte mensen kunnen drager zijn van het albino-gen en dus albinokinderen krijgen. Andersom kan een albino met een zwarte partner ook een zwart kind krijgen.
'Maar door mijn been kan ik jammer genoeg niet met gym meedoen', vertelt Bibiana. Na het ongeluk had het meisje een beenprothese gekregen maar die ging pijn doen omdat ze groeide. Gelukkig heeft ze van Under the Same Sun pas een nieuwe prothese gekregen waar ze beter op kan lopen. Maar nog altijd heeft ze een kruk nodig om zich waggelend over het schoolplein te verplaatsen.
‘Andere kinderen vinden ons steeds normaler’
Ook zouden de meisjes eigenlijk lange kleding en een hoed moeten dragen. Doordat er in hun huid geen pigment zit, verbranden ze snel en hebben veel meer kans op huidkanker. 'Maar T-shirts met lange mouwen hebben ze hier niet veel', verklaart Tindie haar blote armen en plukt lachend aan haar in twee knotjes gebonden gele kroeshaar. Ze vindt het ook niet leuk haar hippe kapsel onder een hoed te verstoppen. Net als Bibiana die haar kroeshaar juist door een vriendinnetje heeft laten invlechten. Tindie: 'We willen niet anders zijn dan onze klasgenoten.'
Gelukkig komen er steeds meer albinokinderen naar de kostschool en worden de meisjes daardoor minder gepest. 'Andere kinderen vinden ons steeds normaler.' Ze mogen vooraan in de klas zitten, zodat ze beter op het bord kunnen lezen. 'Ook gebruiken ze soms een klein verrekijkertje dat ze van de Under the Same Sun hebben gekregen.
Zonnebrand is te duur
Wel smeren de meisjes zich elke ochtend in met zonnebrandcrème. Omdat die in Tanzania erg duur is, hebben veel albino’s hier geen geld voor. De zusjes krijgen de zonnebrand van het parlementslid. Ook deelt Under the Same Sun aan steeds meer albino’s zonnebrand uit, dikwijls gedoneerd door filantropen in het Westen.
Trots vertelt Tindie later zangeres te willen worden. Ze is dol op zingen en samen met haar zus en drie klasgenootjes trakteert ze ons op een concertje. Bibiana wil later advocaat worden. 'Zodat ik mensen kan helpen die onrecht is aangedaan.'
