Weiwei test alles en iedereen om hem heen, merkte Andreas Johnsen al snel. Het was Andreas gelukt om door te dringen tot de kunstenaarsbunker van Ai Weiwei, de bekendste en meest gevreesde artiest van China. De ontwerper van het Olympisch Stadion van Beijing (het vogelnest) leeft op voortdurende voet van oorlog met de Chinese autoriteiten. Elk moment kan zijn laatste in vrijheid zijn. Dat brengt de nodige stress met zich mee. Toch lukt het de Deense guerilladocumentairemaker Andreas Johnsen om bevriend te raken met Weiwei, en wekenlang bij diens familie te bivakkeren.
Abortus
‘Weiwei heeft zelf de nodige documentaires gemaakt, en is al vaak geportretteerd, dus hij had hier helemaal geen zin. Hij weigerde, ook omdat hij niet met de buitenlandse pers mocht praten. Tot ik via de Deense dealer van zijn kunstwerken – Kopenhagen is klein – mijn vorige 9 documentaires doorstuurde. Weiwei zag het begin van Monster, waarin ik een anti-abortus-politicus aanpak, en dat sprak hem wel aan. Toen mocht ik komen.’
Kraanvogel
Ai Weiwei The Fake Case werd in drie jaar gedraaid, maar concentreert zich vooral op 2011, het jaar huisarrest na Weiweis gevangenschap omdat hij belasting zou hebben ontweken. Johnsen toont Weiwei terwijl die achtervolgd wordt door de geheime politie, terwijl hij met zijn zoontje zwemt, en als hij nieuwe installaties aan het maken is. Een van de mooiste momenten is als Chinese burgers geldbriefjes over de muur van de Weiwei-compound gooien. Ze willen hem anoniem steunen om zijn borgsom te betalen. ‘Dat was echt een cadeautje. Roze papiertjes gevouwen in de vorm van kraanvogeltjes, die over de muur zweven. Uniek beeld. Dat geluk moet je hebben als documentairemaker. En verder vooral heel veel geduld. Heel veel geduld.’
'Weiwei zag het begin van Monster, waarin ik een anti-abortus-politicus aanpak, en dat sprak hem wel aan'
Johnsen wist nooit hoe Weiweis dagprogramma eruit zag. ‘Weiwei spreekt Engels, maar zijn entourage amper. Dus ik moest zelf maar zien dat ik er achteraan hobbelde. Ik heb ook uren Chinees gesproken conversaties gefilmd, zonder te weten wat er speelde. Eigenlijk wel goed, ik moest volledig op mijn instinct afgaan. Letten op lichaamstaal, intonatie, alsof je weer een klein sprakeloos kind bent. In Denemarken liet ik al mijn materiaal ondertitelen door native speakers.’
Spionnenasbak
Heeft hij ooit het gevoel gehad ook gevaar te lopen om opgesloten te worden, net als Weiwei? ‘Ik opereer in mijn eentje met een heel kleine camera, dus probeerde zo min mogelijk op te vallen. Maar je weet het nooit. Eigenlijk werd ik een beetje als Weiwei: “ik heb geen geheimen. Ze mogen alles weten. Ik doe toch niets verkeerd” Mijn risico was hoogstens in het eerste vliegtuig richting Denemarken te worden gezet. Voor Weiwei en zijn familie zijn de consequenties veel groter. Maar hij zal altijd bewust de grenzen op zoeken. Daar heeft hij ook lol in. Hij maakt er meteen een kunstwerk van, zoals van de asbak vol sigarettenpeuken van onze geheime dienst achtervolgers.’
Desert Runners
Jennifer Steinman haat hardlopers. ‘Ik heb niets met sport,’ verzucht ze in café Schiller tijdens het IDFA. Ze is net bevallen van een baby, ‘dat was al topsport genoeg.’ Toch heeft ze een jaar lang tussen ultramarathonlopers doorgebracht. Mannen en vrouwen, die 5 dagen achter elkaar rennen en 250 kilometer afleggen in de Gobi woestijn of op Antarctica tussen de pinguïns.
Freaks
‘Wat bezielt die mensen! Zijn het freaks of überatleten? Ik kon me er niets bij voorstellen. Totdat ik Dave ontmoette, een magere man van 56 uit Cork, Ierland. Heel normaal, je zou nooit denken dat juist hij die ultralopen zou gaan doen. Toen besloot ik hem een jaar te volgen. In 2010 probeerde Dave in één jaar vier Desert Runs te voltooien. In de Gobi woestijn, in Egypte, in Chili en op Antarctica.’
Marteltocht
In Desert Runners volgt Steinman de Ier Dave, Amerikaanse bankier te Londen Ricky, de Australische Samantha en de Britse militair Tremaine. We zien het viertal afzien terwijl de zon met veertig graden op hen inbrandt, en tussendoor terwijl ze zich voorbereiden op weer een marteltocht. Langzamerhand wordt duidelijk dat Tremaine het verlies van zijn jong overleden vrouw probeert te verwerken, dat Dave werd verlaten door zijn vader en wil bewijzen dat hij er wel toe doet op deze aardbol. En zo heeft iedereen zijn eigen reden om aan de extreme races mee te doen.
‘Wat bezielt die mensen! Zijn het freaks of überatleten?'
‘Ik heb wel begrip gekregen voor die atleten. Ik zou het zelf nooit doen, maar voor hen is het heel logisch. Onderweg vallen er de nodige af. Je zou denken dat dat komt door een slechte conditie of voorbereiding. Maar sommige dikkerds en pensionado’s lukt het wel, terwijl Lance Armstrong-achtige ‘robotlichamen’ afhaken. Uiteindelijk bleken die volhouders het best in staat om hun race in kleine stukjes in te delen. Iedere keer 10 kilometer. Dat is goed te doen, zelfs lopend. Maar vooral; niet twijfelen. Zij wisten zeker dat het ging lukken. Falen is geen optie.’
Dood
Jennifer Steinman heeft één keer zelf over de grens van haar lichamelijk kunnen gekeken: samen met haar cameraman had ze een woestijnheuvel beklommen voor een totaalshot. Maar hun water was op en ze hadden geen backup. ‘Als we zouden struikelen of zo, dan zou niemand ons kunnen helpen. Toen zijn we teruggegaan zonder panoramashot. Later is op die plek een renner overleden.’
Andreas Johnsen: Ai Weiwei The Fake Case, IDFA, do 21.30, za 23.15, zo 13.45, www.idfa.nl. Zie ook:
Binnenkort is The Fake Case ook via Johnsens app RosForth Films. Oudere documentaires, zoals Monster, zijn daarnu al gratis te bekijken.
Jennifer Steinman: Desert Runners, IDFA, do 22.00
Desert Runners is vanaf eind januari te bekijken via www.desertrunnersmovie.com, met allerlei extra’s over gear en trainingsschema’s. Zie:
