Familie gaat boven alles in de Zuid Spaanse deelstaat Andalusië. Zorgen voor ouders is vanzelfsprekend en groot-families wonen bij elkaar in één huis, ook om de kinderen gezamenlijk op te voeden. De banden knellen niet, al hopen moeders van nu op een andere toekomst voor hun dochter. ,,Mijn kind studeert niet om later voor mij te zorgen.”
Terwijl oma Petronella (85 jaar) aardappels met een zacht gekookt eitje klaar maakt voor de kleinkinderen die straks uit school komen, stapt haar schoonzoon Juan op de fiets om Maria van negen en Diego van twaalf op te halen bij de bushalte. Opa Manuel (87) warmt zich in de deuropening op een krukje in de lentezon en praat over de nieuwe baan van zijn dochter Vicenta. Met trots, want zijn 42-jarige benjamin is sinds kort wethouder in Vejer de la Frontera. Wit bergdorp van 11.000 inwoners in de provincie Cádiz, aan de oevers van de Atlantische Oceaan. ,,Ze heeft het druk, is wat later vandaag, dus mijn vrouw kookt.”
Hoge hakken
Vicenta Morillo is op haar plek, bleek al eerder die dag. Hoge hakken onder een kleurige Desigual-jurk, bril met donker montuur in een expressief gezicht. Amper één meter 60 lang, maar als ze binnen komt, vult haar energie de kamer. ,,Is alles geregeld voor je moeder, Antonio?”, vraagt ze, op weg naar haar kantoor, aan een jonge man in de wachtkamer. ,,Fijn! Doe haar de groeten.”
Politiek bedrijven in crisistijd is geen eenvoudige opgave, maar Vicenta kiest voor de positieve insteek. Heeft aandacht, neemt de tijd voor iedereen. Want het is haar dorp, het zijn haar mensen. ,,Ik doe wat ik kan. Probeer urgente kwesties op te lossen, wanneer mensen geen geld hebben om eten te kopen of de elektriciteitsrekening te betalen. Veel gezinnen leven van dag tot dag, kijken niet vooruit, maar proberen het eind van de maand te halen. Die worsteling is heel vermoeiend.”
Perfecte oplossing
Vicenta beseft dat zij geluk heeft. ,,Ik heb werk, twee gezonde kinderen en een prettig huis.” In La Muela, kleine nederzetting in de heuvels tegenover Vejer de la Frontera. Een grote woning, met genoeg ruimte voor haar eigen gezin en haar ouders. ,,De perfecte oplossing”, vindt Vicenta, de jongste van vijf. ,,Voor mijn ouders, die toch steeds meer zorg nodig hebben. En voor mijn kinderen, die van hun opa en oma in de opvoeding weer heel andere dingen meekrijgen. Ze kennen als geen ander de geschiedenis van ons dorp, luisteren graag naar verhalen over vroeger.”
,,Ik heb gewoon nooit mijn ouderlijk huis verlaten”, vertelt ze, lachend om de verbaasde blik van de andere kant van de tafel. ,,We vormen samen één groot gezin. Ik had verwacht dat mijn man Juan het er niet makkelijk mee zou hebben toen we na ons trouwen bij mijn ouders in gingen wonen. Maar het is eigenlijk vanzelf gegaan. Hij is heel snel geïntegreerd, deel geworden van de familie. We hebben allemaal onze eigen slaapkamer en de keuken, woonkamer en badkamer delen we.”
Intimiteit
,,Ik heb genoeg intimiteit met mijn eigen gezin en vind het heerlijk om na het werk te ontspannen binnen de veiligheid van mijn familie. Juan en ik koesteren de theorie dat samenleven met jonge mensen goed is voor de gezondheid van mijn ouders. Ze hoeven niet meer te werken of op de kinderen te passen, maar doen dat toch graag, zoeken het contact. Dat houdt ze flexibel en hun wereld groot.”
Andalusië, en met name de provincie Cádiz, is nog puur Spanje. Een paradijs voor opgroeiende kinderen, die gekoesterd worden door iedereen. Van naaste familie tot onbekenden op straat. Het ritme van leven draait mee met de seizoenen en is gebaseerd op de befaamde flojo-instelling van de inwoners. Het stille verwijt, want flojo staat letterlijk voor ´lui´, wordt in de streek met trots gedragen. Andalusiërs weten als geen ander te werken om te leven in plaats van andersom.
Grijze circuit
Dat systeem functioneerde eeuwenlang zonder problemen. Maar de huidige generatie werkende moeders kampt met een chronisch tijdgebrek. Parttime werken kan alleen in het grijze circuit, van huizen schoonmaken en als invalkracht de bakker tijdens vakanties vervangen. Dagopvang en scholen zijn alleen van negen tot twee uur geopend, terwijl de werkdag – na de siësta – van vijf tot acht uur in de avond doorloopt. Grootouders zijn onmisbaar om het dagelijkse schema rond te krijgen. Een prettige oplossing.
Aan de andere kant vraagt de prioriteit van de familie ook om offers. Zoals bij Dolores Navarro Manzanares. Het is niet makkelijk om de robuuste Spaanse in ruststand te pakken te krijgen. Dus praten we terwijl ze in grote pannen roert en voor een paar dagen vooruit kookt. De 46-jarige moeder en parttime naaister en schoonmaakster is een groot deel van haar tijd kwijt aan de zorg voor haar ouders. Samen met zus Pepi peilt ze dagelijks de stand van zaken, zorgt dat de boodschappen worden gedaan, gaat mee naar de dokter en houdt gezelschap als één van de ouders in het ziekenhuis ligt.
Bezoekuren
In Andalusië is de verpleging er alleen voor de medische zorg, de rest is aan de familie. Ook ´s nachts. ,,Bezoekuren? Dat is pas raar. Toen ik met weeën op bed lag in het ziekenhuis, stond de hele familie om me heen. Dat wilde ik niet, maar dat kon ik niet zeggen. Dat zou een grove belediging zijn geweest.” Hardop lachend: ,,In Spanje laten ze je nooit alleen.”
Haar huis hangt vol met foto´s, de muziekinstallatie staat altijd aan. Echtgenoot Antonio werkt. Gelukkig. Want de door de regering beloofde beurs voor dochter Maria Antonia laat al maanden op zich wachten. ,,Misschien in juni”, heeft de universiteit toegezegd. Tot die tijd dragen Dolores en haar man de kosten van rond de 500 euro per maand, voor een studie die minimaal vijf jaar in beslag neemt. ,,Daar doen we alles voor. We hebben altijd gespaard, wilden heel graag dat ze ging studeren, meer kansen zou krijgen.”
Heimwee
Dolores hoopte ooit op een groot gezin, maar na vier miskramen moest ze die droom tot haar verdriet loslaten. ,,De eerste vijf jaar van ons huwelijk hebben we vlakbij Marbella gewoond, in San Pedro de Alcantarra, een uur rijden verderop”, zwaait ze haar arm naar de andere kant van de keuken. ,,Het leven daar was niet makkelijk. Elk uur van de dag had ik heimwee, miste ik mijn moeder en zussen. Dus toen ik zwanger werd, zijn we terug gegaan naar onze wortels. Want familie is het meest belangrijke in je leven. Dat hebben we meegekregen van mijn ouders, het is een gewoonte, een traditie.”
,,Mijn zussen zijn mijn beste vriendinnen. Met hun kan ik alles bespreken. Zonder schaamte.” Twee van hen wonen in de buurt, maar nummer drie vertrok voor de liefde van haar leven naar de andere kant van Spanje. Met 19 jaar verliet ze het huis, haar ouders dagen lang in tranen achter latend. ,,Mijn andere zus heeft drie keer haar trouwdatum verschoven, omdat mijn vader er zo´n verdriet van had dat ze uit huis ging.”
Superieure rol
Net als de meeste vrouwen van haar generatie koos ze destijds voor het fulltime moederschap. ,,Ik wilde volop van mijn dochter genieten. Bracht veel tijd door met mijn ouders en toen nog ongetrouwde zussen. Een heerlijke tijd”, vertelt ze, glimlachend, terwijl ze ondertussen prikt of de rijst voor de paëlla al gaar is. ,,Er waren veel moeders zoals ik. Maar dat is aan het veranderen door de economische crisis. Er zijn de laatste tijd meer scheidingen in Vejer, doordat vrouwen buitenshuis gaan werken omdat de mannen werkloos zijn. Ze ontdekken een andere wereld en dat geeft conflicten. Mannen raken langzaam hun traditionele, superieure rol kwijt. Die verandering is al eerder ingezet, maar is de laatste tijd in een stroomversnelling gekomen.”
Dolores heeft daar dubbele gevoelens over. Aan de ene kant beseft ze dat haar manier van leven langzaam verdwijnt, aan de andere kant gunt ze haar dochter de vrijheid. Los van de zorg voor de familie, het vanzelfsprekende altijd klaar staan. ,,Maria Antonia is veel zelfstandiger, heeft een andere manier van leven. En dat is goed. Ik ben altijd aan het werk of druk met mijn familie. Zij ziet iets van de wereld, is vorig jaar een maand naar New York geweest voor een cursus Engels, ontmoet nieuwe mensen op de universiteit. Mijn vader liet me nooit alleen de deur uit gaan. Dat kon gewoon niet.”
Geen privé leven
Gedecideerd: ,,Ik wil niet dat Maria Antonia straks voor mij zorgt zoals ik nu voor mijn ouders doe. Dat heb ik haar ook gezegd. Ze moet haar eigen leven leiden. Ze is niet aan het studeren om te leren hoe ze straks voor mij moet zorgen. Ik heb geen privé leven. En dat is niet normaal, niet meer van deze tijd.”
Het eigen leven van Maribel Gonzalez Davila heeft eigenlijk pas de laatste negen jaar vorm gekregen. Nadat ze haar twee jongens onder de arm nam en wegliep van haar echtgenoot. De 41-jarige Vejeriaanse werkt, na verschillende andere banen, momenteel in de thuiszorg. De afgelopen drie jaar heeft ze haar uren steeds meer terug zien lopen. Tot de twee uur en twintig minuten die ze nu nog per dag mag besteden aan twee cliënten. Al weigert ze dat woord te gebruiken. Maribel praat over personas, personen, mensen. ,,Met ieder hun eigen problemen”, vertelt ze, ontspannen, boven een kop koffie in het café. ,,Niet iedereen is geschikt voor het werk dat ik doe. Het is fysiek en emotioneel zwaar. Maar je moet positief blijven, dat is de manier om te overleven.”
Stabiele baan
Haar jongens zijn groot. ,,Ik ben jong getrouwd, met mijn middelbare school-liefde, en daarna snel moeder geworden.” De oudste van 23 jaar studeert voor architect in Sevilla, terwijl haar 19-jarige zoon nog thuis woont. ,,Wat werk betreft heb ik altijd alles aangepakt wat voorbij kwam”, aldus Maribel, donker haar met slag, grote ogen die vaak contact zoeken. ,,De vader van mijn kinderen steunt me op geen enkele manier, ook niet financieel. Het is me niet gelukt een stabiele baan te vinden. Dat maakt het leven soms zwaar. Maar als ik thuis kom, nadat ik een jongen van 23 jaar met het syndroom van Down in bad heb gedaan, kijk ik naar mijn jongens en voel ik me rijk. We zijn gezond en redden het wel samen.”
Met dank ook aan haar moeder, rots in de branding. ,,De grootste steunpilaar in mijn leven”, slaat ze met haar handen op tafel, om haar woorden kracht bij te zetten. ,,Mijn moeder helpt me. Altijd. Met wat ik ook nodig heb. Na de scheiding bij het opvangen van de kinderen, want ik had geen geld om oppas te betalen. En nu ook nog steeds financieel, binnen haar mogelijkheden. Het is een fantastische vrouw. Mijn vader is tien jaar geleden overleden, maar ze is absoluut niet eenzaam. Ze houdt de familie samen, is heel actief, geeft schilderles en salsa-klassen en is de leukste oma van de wereld.”
Fado-zangeres
Ook voor de kinderen van haar broer, twee meiden van tien en zestien jaar, die de 66-jarige Isabel sinds november vorig jaar in huis heeft genomen. ,,Mijn broer is met zijn vriendin, een fado-zangeres, vertrokken naar Portugal om geld te verdienen”, legt Maribel uit. Met een sombere blik, want je familie achterlaten om ergens anders je geluk te beproeven wordt in Andalusië gezien als een grote en zware stap. ,,Mijn broer komt één keer per maand deze kant op, al zou hij het wel vaker willen. M´n moeder zorgt voor zijn dochters alsof het haar eigen kinderen zijn. Dat moet ook wel, het is de enige oplossing.”
In haar werk ziet Maribel dat, door de bezuinigingen, steeds meer families gedwongen worden om de zorg voor ouderen zelf op te pakken. De wachtlijsten zijn lang en niet alle verzoeken voor hulp worden gehonoreerd. In Vejer de la Frontera staat één verzorgingstehuis, maar, weet Maribel, ,,oudere mensen willen niet naar een bejaardentehuis. Hun eigen huis is hun leven, biedt veiligheid. In die intieme sfeer willen ze mensen ontvangen. Ik ken niemand die het huis uit wil en ook daarom kun je niet overleven zonder familie. Wat er ook gebeurt, dat is en blijft het belangrijkste wat er bestaat.”
Eerder verschenen in Flow Magazine
