MANAGUA, 25 April 2015 – De pier van San Miguelito is een simpel ding van beton, waarlangs gammele houten bootjes in het kroos liggen te verrotten. Het dorpje zelf stelt al even weinig voor: een paar straatjes rondom een plein dat met haar katholieke kerk een echo van het koloniale tijdperk is. Wie vanaf hier over het Lake Nicaragua uitkijkt, kan zich niet voorstellen dat hier over vijf jaar aan de lopende band enorme containerschepen voorbij zouden varen.
Maar als het aan de Chinese miljonair Wang Jing en zijn Hong Kong Nicaragua Development (HKND) Group ligt, is dat precies wat er zal gebeuren. Niet alleen zal er een kanaal komen dat Nicaragua van west naar oost doorsnijdt, ook zal de HKND-groep twee havens, verschillende toeristische resorts, een internationaal vliegveld en de benodigde fabrieken voor de bouw van het kanaal financieren. De inwoners van San Miguelito verwachten dat hun dorpje daarmee in een soort Panama-Stad vol wolkenkrabbers zal veranderen, waarvan de eerste stap een boulevard zal zijn die de overheid hen heeft beloofd. Zij speculeren hoeveel hun huizen waard worden over een jaar of tien, en dromen hoe ze van de verkoop kunnen rentenieren.
‘De mensen hier zijn straatarm’, vertelt Nidia Maria Valdez, die als sociaal werkster vanuit de overheid in de omgeving van San Miguelito werkt met de vele families die kampen met alcoholisme en huiselijk geweld. ‘Met het kanaal zal er werkgelegenheid ontstaan, omdat mensen bij het kanaal zelf of alle projecten eromheen kunnen werken.’
De Nicaraguaanse overheid, geleid door de linkse Sandinistische socialist Daniel Ortega, die zich baseert op de Marxistisch georiënteerde leer van Augusto Cesár Sandino (1895-1934) en ooit nog in de leer was bij Fidel Castro, heeft vijftigduizend banen beloofd, met een mogelijke uitbreiding tot 200.000. Daarvan zou minimaal de helft naar inwoners van Nicaragua gaan. Maar men is bang dat de Chinezen de banen zullen krijgen en de Nicaraguanen alleen tijdelijk en slecht betaald werk zullen krijgen. Daarnaast zijn veel boeren bang hun land voor een bodemprijs kwijt te raken. In 2013 nam de Nicaraguaanse overheid namelijk een wet aan waarin onder andere beschreven staat dat landbezitters op de route van het kanaal hun land tegen de laagste marktwaarde moeten verkopen.
Eruit Chinezen
Aan de andere kant van het meer, in de minuscule boerengemeenschap Obrajuelo, heeft de 30-jarige Yader Espinoza net als een aantal van zijn buren met een spuitbus ‘Eruit Chinezen’ op zijn huis geschreven. Zijn familie woont al een aantal generaties op het land waar het kanaal is gepland. De Chinese landmeters die naar het dorp kwamen zijn er met stokken en stenen uitgejaagd.
‘Dit was altijd een vreedzame gemeenschap’, vertelt Espinoza. ‘We vissen en leven van het land. Nu moeten we ineens ons huis afstaan, maar niemand vertelt ons waar wij naartoe kunnen. Wij bewapen onszelf. Als het moet kan dit op een burgeroorlog uitlopen.’
De dorpelingen hebben al eerder slechte ervaringen gehad met Chinezen. Espinoza weet van de verhalen van zijn ouders en grootouders hoe het meer vroeger vol zat met stierhaaien, een unieke zoetwaterhaai die gevangen wordt voor de in China geliefde haaienvinnensoep. Intussen staat de stierhaai in het meer op uitsterven. Zij zien het kanaal als een volgende manier waarop hun land aan de Chinezen wordt verkocht.
Protest
Het project, dat op vijftig miljard dollar is geraamd, is in december vorig jaar officieel van start gegaan met de aanleg van een haven bij de rivier Brito aan de Pacifische kust. Sindsdien zijn er door het hele land demonstraties geweest. In het dorpje El Tule sloten boeren uit verschillende dorpen in de omgeving de hoofdweg af en dreigden een olietruck van 1.000 liter in brand te steken. De politie sloeg de protesten gewelddadig uiteen.
De 49-jarige Adelaida Sanchez van de mensenrechtenorganisatie CENIDH vertelt dat een aantal demonstranten zwaar zijn mishandeld. Iemand verloor een oog, een ander werd in elkaar geslagen en acht dagen vastgehouden zonder opgaaf van reden. CENIDH helpt de boeren bij hun protesten. Sanchez: ‘Veel van hen kunnen amper lezen en schrijven, laat staan dat ze begrijpen hoe ze zich tegen deze overheid moeten organiseren.’
Maar die hulp wordt hen niet overal in dank afgenomen. Sommige mensen denken dat organisaties als CENIDH in dienst van de liberale tegenpartij werken, die proberen de Sandinistische regering zwart te maken. Daarnaast worden zij door de overheid in de gaten gehouden, zo vertelt Sanchez. Overheidsfunctionarissen posten voor de deur, fotograferen bezoekers en doen soms een inval.
Milieurapport
Buiten de landonteigening zijn er vraagtekens te plaatsen bij de impact die het kanaal zal hebben op het milieu. Ingenieur Victor Campos van het Centro Humboldt vertelt dat het kanaal een aantal belangrijke natuurgebieden passeert, zoals de door Unesco beschermde moeraslanden rondom het eiland Ometepe, die met haar twee vulkanen het meer zijn typische uiterlijk geven. Na een twee jaar durend onafhankelijk onderzoek concludeerde het Centro Humboldt dat het graven van een kanaal door het meer desastreuze gevolgen voor het milieu zal hebben.
‘We zijn niet specifiek tegen een kanaal, maar dat dit is geen realistisch plan’, zegt Campos in zijn kantoor in de hoofdstad Managua. ‘De overheid geeft maar geen duidelijkheid over de gevolgen. Ze beloven telkens rapporten, maar die verschijnen nooit.’
Het meer is gemiddeld zeven meter diep. Aangezien het kanaal een diepte van bijna dertig meter moet krijgen, zal er een vaargeul ontstaan die constant uitgebaggerd moet worden. Door het afgraven van de filterende onderlaag van zand en sediment, zal de chemische samenstelling van het water veranderen. Aangezien het meer als enorm drinkwaterreservoir wordt gebruikt, kan dat desastreuze gevolgen hebben. Niet te vergeten dat het gebied seismisch actief is: de vulkaan Concepción op het eiland Ometepe had in de afgelopen tien jaar zes lichte uitbarstingen. Op dergelijke instabiele grond een kanaal graven, lijkt vragen om moeilijkheden. Ook voor 1914 was Nicaragua al een potentiële route voor een kanaal, maar onder andere vanwege de seismische activiteit werd toen al besloten om het kanaal in Panama te graven.
Geopolitiek
Dus waarom zo’n riskante onderneming, met geraamde kosten van vijftig biljoen dollar, überhaupt aangaan? Er wordt vermoed dat de Chinese ondernemer gesteund wordt door zijn overheid: die hebben immers geopolitiek belang bij een kanaal dat volledig van hen is. Volgens het contract heeft de HKND-group het kanaal 100 jaar lang in handen. Op die manier kan China haar stempel drukken op een gebied dat normaliter vrijwel alleen maar onder de invloedssfeer van de VS ligt, en zichzelf verzekeren van de toevoer van ruwe olie vanuit Venezuela.
Intussen zijn de eerste graafmachines begonnen, aan de westkust van Nicaragua. Enkele kilometers verwijderd van het punt waar in 1866 de Amerikaanse schrijver Mark Twain een reis door het land begon, waarbij hij vrijwel dezelfde route naar het oosten volgde als het kanaal zal doen. Twain was al onder de indruk van de vulkanen van Ometepe die boven het water uit torenden, en beschreef ze in een reisverhaal: ‘…zo geïsoleerd van de wereld met haar chaos – zo vreedzaam, zo betoverend…’
Het heeft honderdvijftig jaar geduurd, maar nu bereikt de bedrijvigheid van de rest van de wereld dan toch ook dit geïsoleerde gebied.
Update 5 november 2015: Na maandenlange discussie heeft Nicaragua vandaag aangegeven toch door te gaan met de aanleg van het kanaal. Volgens een rapport dat is gepubliceerd door het consultatiebedrijf ERM (Environmental Resources Management) zou de impact op het milieu en op sociaal gebied beheersbaar zijn. De Florida International University betwijfelt dat echter sterk. De wetenschappers zetten vooral hun vraagtekens bij de effecten voor het drinkwater, het gebrek aan lange termijn visie wat betreft het veranderende klimaat en de impact die het kanaal zal hebben op bedreigde plant- en diersoorten.
Deze reportage verscheen eerder in Het Parool
Over de auteur:
Jurriaan van Eerten reist samen met fotografe Eline van Nes door Latijns-Amerika. Zij maken reportages die op een persoonlijke manier het alledaagse leven verbeelden.
Lees ook:
Interview met een mensensmokkelaar
