Armeense stemmen in Iran

“Sorry, mijn kind spreekt alleen Armeens…”

Echter, de manier van leven van de Armeense gemeenschap in Iran maakte een enorm positieve indruk op me. Mijn eerste ervaring met deze gemeenschap was de ontmoeting met een prachtig klein meisje in een supermarkt ergens in noord Teheran. Ik had net een zak snoep gekocht, en bood het meisje – dat mij gefascineerd aanstaarde – een snoepje aan. Het meisje rende echter hard weg. Verontschuldigend verklaarde de moeder dat haar kind helemaal geen Perzisch kan spreken, zij had louter haar moedertaal Armeens geleerd. Perzisch zou volgend jaar op school vanzelf wel aan bod komen.

We raakten aan de praat, en verplaatsten ons al snel naar een parkje vlakbij. De leukste ontmoetingen vinden immers altijd spontaan plaats.

“De Armeense gemeenschap in Iran is de enige Armeense gemeenschap in de wereld die al vóór 1915 – dus vóór de Armeense genocide – al een ware grootschalige gemeenschap was. De meeste Armeense gemeenschappen die je vandaag elders ziet, zijn ontstaan als het gevolg van de vervolging van de Armeniërs. Het Armeense verleden in Iran gaat echter terug tot eeuwen geleden. Vandaag wonen er zo’n 60 duizend Armeniërs in Iran. Een aantal van hen kan haar Iraanse familielijn generaties en generaties traceren. Anderen hebben zich daar later bijgevoegd. Zo zijn mijn grootouders vanuit oost-Turkije hier beland, maar heeft mijn man informatie over zijn voorouderen tot maar liefst 1700, die woonden destijds al in Iran. De Iraanse en Armeense mensen hebben elkaar nooit vervolgd, er heeft dan ook nooit geen vijandigheid tussen onze gemeenschappen bestaan.”

Armeniërs en Sharia; gaat dat samen?

Armeniërs in Iran vormen een groot deel van de Christelijke minderheid in Iran, dat uiteraard sinds 1979 geregeerd wordt door de Sjiitische meerderheid. Daarmee gaat de Sharia wetgeving hand in hand, en moeten ook de Armeniërs in het land zich gewoon aan regels – zoals de verplichte Hijab – houden. Ik vraag me af hoe Anoush en haar familie dat beleven.

“Hoewel wij in een land leven waar de sharia heerst, kent de gemeenschap hier enkele positievere kenmerken dan de Armeense gemeenschap in Turkije. Zo spreken alle Iraanse Armeense jongeren vloeiend hun moedertaal, terwijl Turkse Armeniërs tegenwoordig vooral hun best doen om geen Armeens te spreken. Wij beleven onze cultuur en godsdienst in vrijheid. Er is geen sprake van vervolging van Armeniërs, nu niet en ook door de vorige Iraanse heersers niet. De Iraanse mensen zijn heel accepterend. De wetgeving is wellicht in jullie ogen heel streng, maar zij discrimineert niet en geldt voor iedereen. Van oudsher bedekten wij ook onze hoofden. En mij persoonlijk valt dat enorm mee. ”

Ik vraag haar of er ook Iraanse Armeniërs in de wereldwijde diaspora wonen, en wat de redenen waren voor hun emigratie.

“Jawel, maar in veel mindere mate als de Turkse Armeniërs. Je ziet, Iran werd zelf een veilige plek tijdens de Armeense genocide. Talloze vluchtelingen kwamen in Iraans Azerbaijan terecht, vlak over de grens, en later in de hoofdstad Teheran. De Iraanse Armeniërs die je in Europa en Amerika tegenkomt zijn voornamelijk vanwege de hogere levensstandaard geemigreerd. Zo woont mijn nicht nu in Duitsland met haar gezin. Na het ontstaan van de Islamitische republiek boden Westerse landen aantrekkelijke immigratiemogelijkheden aan voor Armeniërs, zij hadden maar weinig moeite met visa’s en verblijfspapieren. Velen hebben die mogelijkheid dan ook met beide handen aangepakt.”

Inmiddels mengt ook de bediende van het luchtkasteel zich in ons gesprek, dat hij al een tijdje stond af te luisteren terwijl de dochter van Anoush vrolijk aan het springen was.

“Ik ben ook Armeens. Mijn enige dochter woont in Gouda, in Nederland. Zij zoekt me ieder jaar in de kerstvakantie op, al is dat er verleden jaar door de corona pandemie ingeschoten. Ik had wellicht ook kunnen gaan. Maar ja, waarom? Ik heb een fijn huis en een baan, en wilde mijn ouders niet achterlaten.”

De op één na oudste krant van het land is Armeens

De luchtkasteelbediende – wat een geweldig woord – laat me trots een Armeense krant zien. Gewoon, gedrukt, zoals wij ze ook in de brievenbus ontvangen. De krant heet Alik (vertaald: golf) en is de één na oudste krant van het land.

We hebben het over Alik, dat in 1931 in Teheran werd opgericht en een dagelijks verschijnend blad is. Beiden kennen mensen die op de redactie van het blad werken.

“Er waren al eerder Armeense kranten, in Iraans Azerbeidzjan. De kranten daar werden één voor één gesloten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog migreerden de meeste Armeniërs intern van Iraans Azerbeidzjan naar het meer centraal gelegen Teheran. Dit maakte het noodzakelijk de instellingen te versterken, en vereistte een krachtigere pers. In deze context werd Alik opgericht, als een hernieuwde voortzetting van de kranten die daarvoor bestonden, zoals Aravod en Ayk. Deze kranten werden gepubliceerd in Iraans Azerbeidzjan tijdens de Eerste Wereldoorlog.”

Mag Alik alles publiceren wat de redactie wil?

“Pers in minderheidstalen in zowel Turkije als Iran moeten vertalingen van hun werk inleveren bij een bepaald ministerie, dat controleert of er geen radicale of onwettelijke dingen besproken worden. Dat geldt overigens niet alleen voor deze Armeense publicatie, maar voor alle publicaties die in een tweede taal geschreven worden. Het is een vereiste voor het ontvangen van subsidie, en gebeurde al lang voor de stichting van de Islamitische Republiek.”

Moedertaal staat op de eerste plaats

Anoush haar dochter spreekt louter en alleen Armeens. Ze mag pas volgend jaar naar de basisschool. Hoe zit het nou eigenlijk met het niveau van geletterdheid in het Armeens in Iran?

“In vergelijking met Turkije of de diaspora heel goed, al kan er natuurlijk vanalles verbetert worden. Wij ontmoeten wel vaker Armeniërs uit Turkije, of krijgen bezoek van mensen uit de diaspora. Hun kinderen spreken vaak met veel moeite in het Armeens. Het schrijven en lezen is nog lastiger. Dit komt dan door ofwel vervolging in het thuisland, ofwel de integratie in het nieuwe land,” – aldus Anoush.

De luchtkasteel-bediende is het daar helemaal mee eens.

“Mijn dochter spreekt wel heel goed Armeens. Dat spraken we thuis, en Armeense kinderboeken en later publicaties als Alik hebben daar enorm bij geholpen. Verder heeft mijn dochter taallessen gehad in een particulier instituut, en heeft een zomer in Yerevan gestudeerd. Haar moedertaal stond voor mij op de eerste plaats. Inmiddels kan ze ook heel goed Nederlands en Engels.”