Bacteriofaag maakt een revival door
In de Kerstvakantie besluit ik een stapeltje boeken uit mijn boekenkast erbij te pakken. Want wat gebeurde er in het begin van de vorige eeuw eigenlijk in Nederland rond de bacteriophaag/ bacteriofaag? Een aantal citaten (aforismen) uit een medisch citatenboek. Aforismen zijn een bijzondere vorm van wetenschappelijke communicatie, aldus emeritus Hoogleraar van Lieburg. Waarom nu al deze aandacht? Het onderwerp bacteriofaag maakt thans een revival door na bijna een eeuw. Laten we eens met frisse blik kijken wat men destijds in het Nederlandse taalgebied daarover te zeggen had.
Citatenbundels
Het zijn de drie bundels van de moderne aphorismen uit de interne kliniek. Zo luidt de titel. Uitgegeven W.L & J. Brusses uitgevers-maatschappij in Rotterdam. Samengesteld door A.F. Soer (1877-1933), arts te Rotterdam met in het eerste deel een voorwoord van (zijn leermeester) professor dr. P.K. Pel. Geschreven voor den practiseerenden geneesheer. De dagelijks voorkomende belangrijke ziekten. Prof.dr. Mart van Lieburg “Die boeken van Soer bevinden zich in menige collectie oude medische boeken die het Trefpunt Medische Geschiedenis binnenkomen. Blijkbaar werden ze wel gewaardeerd” Het eerste deel (een herziene herdruk van uitgave uit 1916) is uitgegeven in 1926, een tweede herziene druk in 1924, een tweede deel uit 1922 en de derde uit 1924. Kortom een wat willekeurige combinatie. Dat betekent ook dat de opmerkingen over de bacteriophaag niet een bepaalde chronologie vertegenwoordigen. Gezien de ervaringen destijds met bacteriofagen in de vorige eeuw zoek ik het bij typhus abdominalis waaraan in elk van de bundels een groot hoofdstuk is gewijd. Bingo! Er wordt opmerkelijk veel over gezegd.
Citaten
Met de bacillen verspreidt een reconvalescent (red. herstellende) een virulente bacteriofaag
Bacteriofaag toediening bij tyfus laat de (red. koorts) curve ongemoeid
Grove nalatigheid is het nog niet als men den bacteriofaag rustig bij zijn bacteriën laat
Theoretisch lijkt de toediening van bacteriofaag zoo bijster eenvoudig en nuttig
Misschien dat herhaalde proefneming tenslotte zal zegevieren
Waarschijnlijk zal de naam d’Herelle in de naaste toekomst een klank krijgen
Wat de bacterie is voor de ziekte, is de bacteriofaag voor de onvatbaarheid
Filtraat van normale ontlasting bevat een bacteriofaag tegen Colibacillen
Normaal komt dus de bacteriofaag in onze darmen voor
Het enige wat men zeker weet is dat hij zeer klein moet zijn
Een kleine kwantum bacteriofaag kan een bacillen emulsie in korte tijd geheel oplossen
Ontlastingfiltraat van een herstellende patiënt (bijvoorbeeld dysenterie) lost een emulsie van de schuldige bacillen op.
Onvatbaarheid verkreeg nu d’Herelle door een injectie dezer opgeloste culturen.
Volgens de d’Herelle bestaat er maar één bacteriofaag met verschillende neigingen
Men beweert aangetoond te hebben dat een bacteriofaag in vacuo wel uit de bouilloncultuur is over te destilleren.
Uit bouillon alleen is dit niet mogelijk.
Ook zou men een bacteriofaag uit de bouilloncultuur door een steriele luchtstroom naar een fles met steriele bouillon over kunnen voeren.
Deze proeven zouden het recht geven der gebezigde bacteriofaag als vluchtig te beschouwen.
Het mysterieuze waas rondom de bacteriofaag klaart nog maar weinig op.
Wie gelooft tot heden nog aan een levend agens dat vluchtig is. Het woord miasma ontlokt ons gemakkelijk een glimlach. Onze voorvaderen in het vak spraken dagelijks in ernst van miasma. Er zijn wel meer begraven theorieën uit haar graf opgestaan.
Intussen is volgens d’Herelle zelf deze zogenaamde vluchtigheid een fabel.
Uiterst kleine vochtdeeltjes schijnen bij het destillatieproces de bacteriofaag mee te voeren.
Delpher
Een analyse van berichten met het woord bacteriophaag (of daarop gelijkende terminologie) uit de vaderlandse dagbladen database van de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag laat het fraai zien. De eerste vermelding is in 1920 in het Algemeen Dagblad te vinden. In 1925 en 1928 zijn er steeds meer dan 50 vermeldingen. Dan is er nog een piekje in 1934. Maar daarna een gestage afname. In de jaren 50 en 60 komen er af en toe wat vermeldingen. Over deze tanende belangstelling zijn er meerdere hypothesen.
Bronnen
http://www.dutchbuttonworks.com/2016/07/bacteriofaag-betekent-letterlijk-bacterie-et
https://www.linkedin.com/pulse/terug-van-weggeweest-de-bacteriofaag-jan-taco-te-gussinklo/
https://www.ntvg.nl/system/files/publications/1933150270002a.pdf
https://www.kb.nl/bronnen-zoekwijzers/kb-collecties/moderne-gedrukte-werken-vanaf-1801/wl-j-brusses-uitgeversmaatschappij
https://www.tmgn.nl/tmgn/home.jsp
https://www.delpher.nl/
https://go.localfocus.nl
