We noemen ze in één adem en hun geschiedenis van de actualiteit komt overeen. Maar meer weten we ook niet over de Baltische Staten. Ja, dat het om Estland, Letland en Litouwen gaat. Drie kleine landen, zowel verstopt in een uithoek op de kaart van Europa als in het geheugen van vele mede-Europeanen.
We beschouwen ze altijd als een collectief. We denken dat Estland, Letland en Litouwen vast en zeker immer dezelfde standpunten verkondigen en dat een Est in de optiek van menigeen ongetwijfeld niet anders zal zijn dan een Litouwer. Een weergave die te simpel is. Of toch niet?
Baltische Weg
Gebroederlijk sloten ze vijfentwintig jaar geleden letterlijk de handen ineen, met de Zingende Revolutie. Een vreedzame omwenteling, waarbij onder meer met muziek eerst voor meer eigen rechten en cultureel besef werd gepleit en later een onafhankelijkheidsstrijd werd gevoerd. Het inslaan van de Baltische Weg werd in de zomer van 1989 wereldnieuws. Een menselijke keten, gevormd door liefst twee miljoen Esten, Letten en Litouwers, was een geweldloze manifestatie waar de wereld met respect naar keek. Een humaan lint van 600 kilometer lang, bestaande uit mensen die elkaars hand vasthielden, van Tallinn tot aan Riga en Vilnius. Louter uit protest.
Het Sovjet-juk werd in 1991 afgeworpen. Daarna ging het snel met de drie landen. Estland, Letland en Litouwen maken inmiddels al bijna tien jaar deel uit van onze Europese Unie. Estland behoort bovendien tot de Eurozone, en ook Letland neemt volgend jaar afscheid van de lokale lats. Litouwen volgt in 2015. Daarentegen is Litouwen momenteel wel het eerste Baltische land dat sinds deze zomer als voorzitter van de Europese Unie optreedt.
Authenticiteit
Uit pure nieuwsgierigheid reis ik daarom deze weken door het Noordoosten van Europa. Als toerist en als journalist. Ik zoek naar de authenticiteit van de landen op zich. Het verschil in taal, beleid en ontwikkeling doet mij, althans van wat ik al weet en eerder heb ervaren, toch vermoeden dat een Baltisch Blok uit veel meer onderscheidende elementen bestaat. Want zouden andere landen niet van de BeNeLux juist denken dat we een groep zijn met minieme verschillen?
Wat mij het meest intrigeert is dat deze landen ons grensgebied zijn met Rusland. Een werelddeel op zich, en een land dat eerder over Estland, Letland en Litouwen heeft geheerst. Ook al is het Russisch nog steeds in het Balticum een lingua franca, toch zijn de hedendaagse effecten van dat verleden anders. Estland wil zich nadrukkelijk afzetten tegen Rusland, terwijl in Letland nog een grote Russische gemeenschap is – en zeker sterk aanwezig in de hoofdstad Riga. En bij Litouwen speelt nog mee dat het land ooit (een paar honderd jaar geleden, maar toch) samen met Polen een enorm grondgebied had, van de Oostzee tot aan de Zwarte en Adriatische Zee. Terwijl Estland en Letland nog een Zweeds verleden kennen, is Litouwen veel belangrijker en machtiger geweest. Maar hoe nationalistisch voelt Litouwen zich nu nog?
Road & boat
Daarom heeft mijn kanaal deze maand als thema ‘Balticum dignitate’, een Latijnse woordspeling met als vrij vertaalde betekenis ‘de Baltische Staten met waardigheid’. Met zowel inhoudelijke artikelen als road and boat trip reportages en zelfs een enkel kort verhaal over en uit drie landen die bij onze Europese familie horen, maar daar wel hard voor hebben moeten strijden.
Twee opmerkingen nog:
1) Ik bezoek ook Finland, een land dat eveneens een russificatie heeft gekend – hetzij niet de recente golf uit de tweede helft van de vorige eeuw – en toch nog geen honderd jaar als onafhankelijke staat op het Europese podium acteert. Ook daar zullen dus verhalen vandaan komen, zeker omdat Finland en Estland veel samenwerken en verwantschap kennen – bijvoorbeeld in taal.
2) Ik blijf uiteraard deze maand ook de actualiteit volgen, zoals de boeiende burgemeestersverkiezingen in Moskou. En nu het zomerreces voorbij is, zal er elke week weer een 'De Week van het Wilde Oosten' volgen.
Maar bovenal: ik neem u mee op deze reis door Noordoost-Europa..
