‘Ik erger me onbeschrijflijk veel aan deze beelden’, zegt psychiater Remke van Staveren. De ergernis is zo groot, dat ze een petitie is gestart die in drie dagen tijd meer dan duizend keer getekend is en op social media enthousiast wordt gedeeld door vakgenoten en ervaringsdeskundigen. ‘Die beelden staan zo ver van de realiteit af en zijn zo ontzettend stigmatiserend. Dat heeft een grote impact op mensen die geestelijke gezondheidszorg nodig hebben. Stel je bent suïcidaal en wilt eigenlijk hulp zoeken, maar dit lijkt dan je voorland: hoe hoog wil je de drempel hebben? Zelfs zonder dit soort beelden is de drempel om hulp te zoeken vaak al hoog.’
Gevaarlijk of gestoord
Een rondgang langs artikelen in landelijke media laat zien dat vooral een aantal ANP-foto’s veel gebruikt wordt. Van Staveren: ‘Dat zijn foto’s die ooit zijn geschoten in de forensische kliniek van GGZ Eindhoven. De forensische psychiatrie is een klein onderdeel van de ggz en daar héb je natuurlijk wel een beenklem of afzonderingsruimte, maar dat gebruiken we tegenwoordig alleen bij hoge uitzondering. Die veelgebruikte foto’s zijn niet representatief voor de huidige ggz en zelfs niet voor de forensische ggz. Het wekt de indruk dat de ggz een plek is van eenzame opsluiting en dwang. Zo blíjven mensen denken dat iemand met psychische problemen gevaarlijk of gestoord is’, aldus van Staveren. ‘Voor mensen met psychische klachten ronduit vervelend en ook nog eens belemmerend voor hun herstel.’
Niet typerend
GGZ Eindhoven zelf is ook niet blij met het steeds weer opduiken van dezelfde foto’s uit haar eigen forensische kliniek. ‘Deze foto’s zijn elf jaar geleden genomen door een ANP-fotograaf en staan nog steeds in hun beeldbank. Ze waren toen al niet per se typerend voor de forensische ggz. De werkwijze, methode en visie in de forensische en reguliere ggz zijn inmiddels echt veranderd; we zijn van dwang en isolatie afgestapt. Deuren zijn niet op slot, we hebben een high care met veel nabijheid in plaats van een isolatieruimte’, zegt woordvoerder Reginald Snijder. ‘In de ggz, óók in de forensische ggz, zijn we bezig om mensen te helpen hun gedrag en gedachten te veranderen. Helpen, dat is de essentie van de ggz en dát zou je moeten laten zien.’
Verzoek tot verwijdering
GGZ Eindhoven is in gesprek met ANP over de betreffende foto’s in de beeldbank, met als doel ze eruit te laten verwijderen. Bas van Beek, directeur van ANP Foto: ‘We krijgen enorm veel verzoeken binnen van mensen of organisaties om foto’s, ooit gemaakt met hun toestemming, te laten verwijderen. In een enkel geval gaan we daarin mee, maar over het algemeen is het beleid: daar beginnen we niet aan. De verantwoordelijkheid voor hoe stigmatiserend een foto al dan niet is, ligt bij de eindgebruiker: de redacteur of beeldredacteur. Natuurlijk kan het zijn dat foto’s iets laten zien dat al twintig jaar niet meer zo wordt gedaan of wat we nu als stigmatiserend zien, dan kunnen we samen kijken naar de tekst die we als persbureau aan zo’n foto koppelen. Daarmee kan de redacteur of beeldredacteur de foto beter duiden en een passend onderschrift maken. We hebben ook foto’s in onze beeldbank van hoe men vroeger elektroshocktherapie toepaste, zo was dat nu eenmaal, dat beeld hoeft niet weg. Foto’s uit het verleden of foto’s die stigmatiserend kunnen zijn, verwijderen we als fotopersbureau natuurlijk niet zomaar uit onze database.’
Respectvol en representatief
Om media nog eens te wijzen op het effect van hun beeldkeuze bij ggz-verhalen, startte psychiater Van Staveren recentelijk een online petitie: Stop ggz-stockbeeld. In drie dagen tijd tekenden meer dan duizend medestanders. Op social media krijgt het initiatief van Van Staveren veel bijval van psychologen, psychiaters en ervaringsdeskundigen. ‘Er is zelfs al veel aanbod voor gratis respectvol en representatief beeld binnen gekomen’, zegt Van Staveren. Wat zij wil bereiken met haar petitie? ‘Meer creativiteit bij media, met als resultaat minder stigmatisering van de geestelijke gezondheidszorg en iedereen die daarmee te maken heeft. Of dat nu is omdat je er hulp krijgt of omdat je er werkt. Want laten we wel zijn: ook op dat vlak mag onze sector best wat realistischer en aantrekkelijker naar buiten worden gebracht.’
Hokjesdenken
De anti stigma-aanpak van GGZ Eindhoven en de actie van psychiater Van Staveren staan niet op zichzelf. Ook Samen Sterk Zonder Stigma houdt zich al langere tijd bezig met het tegengaan van stigmatiserende beelden in de media. ‘We komen regelmatig bij redacties van kwaliteitskranten en bijvoorbeeld de NOS over de vloer om in gesprek te gaan over dit onderwerp. Het is geen onwelwillendheid waardoor stigmatiserende en steeds dezelfde foto’s gekozen worden; er spelen andere factoren. Denk aan snelheid, een gebrek aan communicatie tussen auteur en beeldredacteur, geen budget voor een eigen fotograaf, je brein dat zelf ook in hokjes denkt en dus al snel neigt naar een bekend beeld’, zegt Judith de Laat van Samen Sterk. ‘Onze ervaring is: redacteuren zijn niet bewust bezig met stigmatiseren, maar ook niet met destigmatiseren.’
