De Spiegelzaal van Clärchens Ballhaus, het historische danslokaal in Berlijns oude centrum, oogt als een ode aan de turbulente geschiedenis van deze stad. De spiegels zijn verweerd, groene verf bladdert van de muren, delen van de plafond-ornamenten ontbreken. Zestig jaar lang was de Spiegelzaal, op de eerste etage, gesloten. Maar tegenwoordig is de ruimte weer in gebruik: diners bij kaarslicht worden er georganiseerd en huiskamer-concerten op een halfvergane vleugel. Maar bovenal wordt in de Spiegelzaal gedanst; klassieke swing-dansen: de Charleston, de Lindy Hop en de Balboa.
Diehards
Tientallen liefhebbers, jong en oud, Oost- en West-Berlijners, buitenlanders, studenten, werklozen, advocaten, kassieres en makelaars, allemaal komen ze hier op woensdagavonden samen voor de swingdans-cursussen van Lotta Weigl (38) en haar danspartner Florian Stiehler (38). Na de lessen kunnen de diehards zich op de beneden-etage van Clärchens Ballhaus, in de ruime dans- annex eetzaal, een nacht lang uitleven. Op muziek van bekende Berlijnse swing-dj’s als T-Ina Darling en Swingin’ Swanee.
Swing is in Duitsland een ware rage. Kranten schrijven erover, radio en tv-reportages gaan erover: niet alleen in Berlijn, ook in andere grote steden als Hamburg, Leipzig, München en Frankfurt-am-Main beleven de muziek en de dansstijl van de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw een wedergeboorte. ’Het is crisistijd,’ zegt dansleraar Florian Steihler, die eigenlijk acteur is maar van het toneelspelen niet rond kan komen. ’Net als in de jaren voor de oorlog. Veel mensen voelen zich onder druk staan en leven zich uit in het dansen. Swingdansen is plezier maken, je wordt er vrolijk van.’
Maria Josa Soler (29), een Spaanse architecte die met haar Duitse vriend naar Berlijn trok, volgt sinds kort de swing-lessen van Lotta Weigl in de Spiegelzaal. Ze vond geen werk in Spanje (’De crisis, inderdaad’) , dan maar naar Berlijn waar het leven tenminste goedkoop is en waar nachtenlang kan worden gedanst. ’Swing betekent voor mij vrijheid,’ zegt de donkere Spaanse, enigszins bezweet na afloop van de dansles. ’Helemaal in deze omgeving, waar je zo de geschiedenis binnen wandelt.’
Huiskamer
Clärchens Ballhaus bestaat precies honderd jaar. Het illustere danslokaal overleefde de nazi’s en de DDR. Nu is het Ballhaus op woensdagavonden de favoriete uitgaansplek van beginners als Maria Josa Soler maar ook van swing-fanaten als graficus Friedemann Encke (46). ’Het Ballhaus is mijn huiskamer,’ lacht Encke. Met z’n arbeiderspet, z’n wijde pantalon, dubbelkleurige schoenen en donkere sweater vest kan hij zo zijn weggelopen uit de gloriejaren van de swing – die in Berlijn bruut eindigden met de opkomst van Adolf Hitler. ’Ik ben een purist,’ zegt Encke, doelend op z’n outfit. ’Ik leef voor de swing.’ Ook zijn huis heeft hij ingericht met spullen en meubels uit die tijd, veel gekregen van zijn grootvader. ’Zoals ik, zijn er in Berlijn misschien nog een paar honderd.’
Onder hen is ook Swantje Harmsen, alias Swinging’ Swanee (48). http://www.swinginswanee.de/ Vanaf haar jeugd is de uit Hamburg afkomstige dj geobsedeerd door Amerikaanse muziek. Al op de lagere school luisterde ze naar jazz en gospel. ’Ella Fitzgerald, Billy Holliday, Mahalia Jackson.’ In de muziek van de bigbands uit het swing-tijdperk vond ze de combinatie van vrolijkheid, passie en rebellie die haar roeping werd. ’Het verzet van de zwarten hoor je in die muziek. In die tijd van segregatie en discriminatie zeiden ze: we hebben eindelijk een stem gevonden en die pakt niemand ons af.’
'In die tijd van segregatie en discriminatie zeiden de zwarten: we hebben eindelijk een stem gevonden en die pakt niemand ons af’
Swinging' Swanee
Swanee’s kleine appartement in de hippe kunstenaarswijk Prenzlauer Berg, volledig ingericht met art deco spullen en volgepakt met 78-toeren platen, hutkoffers en ouderwetse kleren, lijkt op een tijdmachine. Ze draagt als altijd een mannenkostuum – vanavond met knickerbocker – en hoed. Bij thee en taartjes vertelt Swanee over haar ontmoetingen met haar vriendin Norma Miller, de ’queen of swing’ uit Harlem, die, hoewel al dik in de 90 en buitengewoon broos, nog altijd de wereld over reist. ’Het is fascinerend om mensen als Norma te horen vertellen over die legendarische swing-avonden in de Savoy Ballroom in Harlem.’ http://queenofswing.wordpress.com/2012/08/03/herrang-dance-camp-2012-2/ Voor Swanee zijn swing en de geschiedenis die erbij hoort een manier van leven. ’Ik kan je meer vertellen over de corrupte burgemeester Pendergast van Kansas City in de jaren ’30 dan over Angela Merkel,’ lacht ze.
Legendarisch
Danslerares Lotta Weigl, evenals Swanee afkomstig uit Hamburg, is op bezoek. Lang droeg zij, net als Swanee, kleren uit de hoogtijdagen van de swing. Maar daar is ze, wegens de vele opmerkingen die ze erover kreeg, mee gestopt. Alleen haar korte haar-coupe heeft ze gehouden.
Lotta heeft nog dansles gehad van de legendarische Frankie Manning, ook uit Harlem en een van de godfathers van de Lindy Hop, die in 2009 op 95-jarige leeftijd overleed. ’Hij was al stokoud, maar het was zo bijzonder. Je kon gewoon voelen hoe hij zijn ziel in het dansen legde.’
Voor Lotte en Swanee is de huidige swing-hype niks nieuws. Swanee draait als dj al twintig jaar mee, ook buiten Duitsland, en Lotta Weigl doceert al bijna evenlang de Lindy Hop. Ze zagen de belanstelling voor swing komen en gaan en waren regelmatig in het Zweedse plaatsje Herräng, waar sinds 1982 elke zomer een fameus swing dance camp wordt gehouden. Dat vijf weken lang durende festival begon ooit met vijfentwintig bezoekers, maar nu komen er jaarlijks duizenden liefhebbers uit de hele wereld op af. Vorig jaar werd in Herräng een straat vernoemd naar inspiratiebron Frankie Manning.
Swanee begrijpt heel goed waarom telkens nieuwe generaties door de swing worden aangestoken. ’De passie die mensen ervaren, het gevoel dat iets er echt toe doet. Dat je niet op facebook rondhangt, maar mensen van vlees en bloed ontmoet die hetzelfde levensgevoel delen als jij. Wie wil dat nou niet?’
Een avond eerder illustreerde Lotta Weigl, op de bomvolle dansvloer van Clärchens Ballhaus, waar al die energie toe kan leiden. Daar vuren zij en haar danspartner Florian Stiehler tientallen bezoekers aan, onder wie een hoogbejaard, in retro-swingmode gekleed echtpaar. De mensen klappen, juichen, dansen, en vormen een kring van stralend lachende gezichten rond de beste dansers. Clärchens Ballhaus staat op z’n kop. Net als toen, in die gouden jaren van de swing.
