Beste premier (die waarschijnlijk Rutte-3 gaat heten), dit is een briefje van een theoloog over ingewikkeld arbeidsrecht. Dat is dus niet direct mijn expertise, maar aan de andere kant: ik heb er wel dagelijks mee te maken. Dat ik dit schrijf is dus min of meer vergelijkbaar met het feit dat u in een kerk op de kansel mocht staan: u hebt er niet voor geleerd, maar kunt dan nog wel dagelijkse praktijkervaring met religie hebben. Fair enough.
Sinds een paar jaar ben ik zelf een freelancer. Als net afgestudeerd theoloog kon ik aardig schrijven en toen redacteurs dat gingen ontdekken, kreeg ik af en toe geld voor een artikel. Al snel bracht die reis me langs de tempels van de Kamer van Koophandel, de Belastingdienst en fiscale adviseurs, door de sacrale wouden van btw-aangifte, zelfstandigenaftrek en inkomstenbelasting en naar de heilige geschriften als VAR-verklaringen, modelovereenkomsten en dagboekjes voor het bijhouden van gereden kilometers en gewerkte uren.
Alle jonkies die net als ik een zekere vorm van talent hebben voor musiceren, schrijven, spreken, schilderen, opereren, noem het maar op – komen er vroeg of laat achter dat ze een halve bachelor in bedrijfskunde nodig hebben om hun geld daar enigszins correct mee te verdienen. Wat een waanzinnig gaaf land!
Mijn eerste factuur was een hele Odyssee
Laten we eerst eens kijken naar mijn allereerste factuur. Toen ik eenmaal had uitgevonden hoe je zo’n document opstelde en welke belastingregels ervoor golden, werd mij door de opdrachtgever verteld dat ik eerst ook een VAR-verklaring nodig had. Die vroeg ik online aan door een formulier op de website van de Belastingdienst in te vullen. Een paar weken later lag hij op de deurmat. Maar helaas, zei de opdrachtgever: dit was de foute versie van de VAR. Hoe ik dan aan de juiste kwam? Wel, werd mij via de Belastingdienst zelf geadviseerd, die kon ik wel krijgen als ik hetzelfde formulier nog een keer zou invullen, maar dan met een opgepimpte (lees: gelogen) variant van de eerder opgegeven cijfers. Zo geschiedde, en de benodigde VAR kwam binnen.
Inmiddels was ik maanden verder, maar het was nog niet genoeg voor het ontvangen van mijn eerste freelance verdiende tientjes. Eerst moest er nog een kopie paspoort worden gemaild (of gepost) en een burgerservicenummer worden opgegeven. De overheid adviseert iedere burger om voorzichtig om te springen met die gegevens, maar als je freelancer bent gelden er kennelijk andere regels. Dan leggen tientallen stagiairs in tientallen bedrijven elk jaar weer je complete doopceel onder het kopieerapparaat. Weiger je dat, dan kun je naar je betaling fluiten.
Eeuwig wachten op je geld (en geen zekerheid)
Trouwens, beste premier, tijdens uw laatste regering is die VAR min of meer vervangen door verplichte modelcontracten, lijvige boekwerken waarvan iedere opdrachtgever een uniek exemplaar heeft met weer eigen kleine lettertjes. In de meeste gevallen is de dienst allang verleend op het moment dat je zo’n contract voor het eerst onder ogen ziet en heb je dus weinig opties: het is slikken of stikken.
Op die manier blijft een factuurtje rustig een halfjaar onbetaald openstaan. Voor uw referentie: dat is ongeveer twee keer zo lang als uw mislukte formatiepogingen tot nu toe hebben geduurd. Goed, als dat allemaal echt mislukt met die formatie, ligt er voor u natuurlijk nog altijd wachtgeld klaar. De freelancer ontdekt echter al snel dat er voor hem/haar niet zoiets is weggelegd.
Pensioenfonds? Nope, dat mag je allemaal zelf sparen. Arbeidsongeschiktheidsverzekering? Welnee, regel maar een middeleeuws broodfonds met je creatieve ZZP-vrienden. Wanbetalers of faillissement? Bid dat het goedkomt, betaal een incassobureau of stop je tijd=geld wekelijks in een rondje aanmaningen. Zo schrapen wij ons loon bij elkaar.
Zeur niet zo, hoor ik u denken. Het is toch een prachtig bestaan? En u hebt gelijk. Ik mag mijn eigen prijzen bepalen (waarbij alle freelancers echter met me mee zullen zeggen dat een flink deel van de onderhandelingen op een belachelijke manier verloopt doordat de tegenpartij bij voorbaat uitgaat van een gratis dienst in ruil voor gratis roze koeken en een eervolle vermelding) en mijn eigen uren (ook al betekent dat voor de meeste ZZP-ers in de praktijk dat er nooit een moment is dat zij zich echt vrij voelen) en ik heb per slot van rekening van mijn creatieve hobby mijn beroep kunnen maken! Allemaal waar.
Er zijn veel gedwongen ZZP-ers
Dat brengt me bij het politieke probleem onder dit verhaal: ik ben zelf dan misschien een ZZP-er door bewuste keuze, maar ik spreek steeds meer freelancers die eigenlijk gewoon in loondienst hadden gewild. Laatst vertelde Peter, een schilder, aan mij dat hij bijna geen collega’s meer heeft die echt als werknemer aan het schildersbedrijf verbonden zijn. Ze zijn allemaal als freelancers ingehuurd tegen een iets hoger tarief, maar zonder financiële zekerheden. Vallen de opdrachten weg (zoals tijdens de winterstop, wanneer er buiten weinig geschilderd kan worden), dan hebben deze vaklieden geen inkomsten.
Zo gaat het in de hele bouw, dat met zo’n 120.000 freelancers een van de grootste ZZP-sectoren is (cijfers uit 2016). Waarom gebeurt dit? Ik laat mij vertellen dat bedrijven in alle sectoren deze keuze maken omdat het ontslagrecht hen zo zwaar valt. Simpel gezegd: je kunt beter iemand te veel betalen als freelancer dan dat je het risico neemt dat je ooit in ingewikkelde ontslagprocedures terechtkomt met een werknemer. Met het huidige ontslagrecht kosten die procedures een midden- en kleinbedrijf al gauw de strop, en dus nemen ze minder werknemers aan.
Dus wacht even. Wetgeving die bedoeld is om werknemers te beschermen, heeft nu eigenlijk als gevolg dat die werknemers überhaupt niet worden aangenomen. In plaats daarvan zijn ze veroordeeld tot een ZZP-bestaan vol administratieve rompslomp en zonder financiële garanties.
De wetgeving werkt averechts
Dit valt allemaal maar moeilijk te rijmen. Intussen wordt mij namelijk óók verteld dat elke papiermolen waarin mijn werkzaamheden verzuipen juist bedoeld is om dat soort arbeidskrachten te beschermen. Alle contracten, VARs, paspoortcontroles: ze zijn bedoeld om verkapte dienstverbanden tussen ZZP-ers en het grote bedrijf te voorkomen. Dat voorkomen lukt niet erg, want sector na sector zwicht voor de freelance-plaag en toch worden de freelancers geplaagd door administratieve verplichtingen die hun betalingen vertragen en veel tijd en privacy kosten.
Wie het wil samenvatten komt al gauw op zoiets uit als: de overheid wil werknemers beschermen door het ontslagrecht te verzwaren. Gevolg: het MKB durft geen werknemers meer aan te nemen en gaat over op het werken met freelancers. De werknemers én het MKB zijn de dupe. Om zulke verkapte dienstverbanden tegen te gaan voert de overheid vervolgens allerlei moeilijke controles en verplichtingen in. Die zorgen er a) niet voor dat de beweging van werknemer naar ZZP-er wordt gestuit en b) wél voor dat het leven van de (gedwongen) ZZP-er zuurder wordt.
Tegelijkertijd blijft het aantal ZZP-ers explosief stijgen. Allemaal werkzame burgers zonder enige zekerheid en met zware administratieve, creatieve en financiële verplichtingen. Begin 2016 waren het er een miljoen…
Duik hierin voordat het te laat is!
Beste premier, nu zou ik nog kunnen doorgaan over mijn vriendin Kasper die tijdens haar burn-out ontdekte dat ze bij het verkeerde bedrijf werkte. Ze mocht geen ontslag nemen tenzij ze zich beter meldde. Dat deed ze dan maar, terwijl ze nog ziek was. Het kostte haar een deel van de uitkering. Of juist over Aisha, die een adviesbureau voor verzekeringen runt. Ze ontsloeg een slecht functionerende werknemer, maar hij meldde zich vervolgens ziek en nu zit zij met de gebakken peren.
Maar dan overspeel ik mijn hand. Per slot van rekening schrijft hier maar een simpele theoloog. Mijn inzichten in deze materie reiken maar tot zover. Maar neemt u dit ter harte van mij en een miljoen andere Nederlanders: naast de grote thema’s van klimaat, (ouderen)zorg en vluchtelingencrisis is er in uw land een enorme groep werknemers die het straks met 19de-eeuwse financiële vangnetten moet doen en een 20ste-eeuwse bureaucratie erbovenop. Duik hierin voordat hun aantal nog verder stijgt, we geen werknemer meer over hebben en de enige mensen op een loonlijst de ambtenaren zijn die contracten en kopie-paspoorten en verwaarloosbare BTW-aangiften controleren.
Over dit artikel
Alain Verheij is theoloog. Normaal schrijft hij dan ook over theologische onderwerpen. Als freelancer. De persoonsnamen in dit stuk zijn gefingeerd, hun verhalen niet.
