De toepassing van virtual reality (VR) is bezig aan een opmars in de gezondheidszorg. Het is een bewezen effectieve methode om angst en pijn te verminderen, bijvoorbeeld bij de tandarts of als voorbereiding op een operatie. Zo werd gynaecoloog Martine Wassen getriggerd door een artikel over het inzetten van VR bij kinderen in een brandwondencentrum. Gebruik van een VR-bril zorgde bij pijnlijke verbandwissels voor een sterke reductie van de pijnscores. Het mechanisme is even ingenieus als simpel: door afleiding en ontspanning worden minder pijnprikkels naar de hersenen gestuurd. Wassen, die promoveerde op effecten van de ruggenprik op de uitkomst van de bevalling, kreeg het niet uit haar hoofd. “Ik dacht hier moeten we iets mee. We zien in ons vak het aantal verzoeken om pijnstilling toenemen. Bovendien ervaren steeds meer vrouwen angst rond de bevalling. De vraag of VR ook in de verloskunde zou werken, lag eigenlijk voor de hand.”
Eerste testen
Haar eerste subsidieaanvraag voor een onderzoek werd lacherig afgewezen. Maar Wassen bleef geloven in het idee. Samen met Anne-Claire Musters, arts-assistent gynaecologie en obstetrie werd een nieuw onderzoeksvoorstel geschreven. Na diverse brainstormsessies kwam het vorig jaar tot de eerste testen met een groep van vijfentwintig vrouwen. Hoewel wetenschappelijk bewijs voor angst- en pijnreductie door VR inmiddels ruimschoots aanwezig is, was over de toepassing tijdens een bevalling nog niets bekend. Laat staan dat er een specifieke VR-app voor bevallingen bestond. Wassen: “We zijn daarom gestart met het uitproberen van bestaande apps. Ontspannende natuurbeelden of afleiding door een spelletje bijvoorbeeld. Ik was heel benieuwd wat zou werken, want een bevalling is toch een unieke gebeurtenis.
Lagere pijnscore
Om een goede indruk te krijgen van het effect dat vrouwen ervaren, werden niet alleen pijn- en angstscores gemeten, maar ook diepte-interviews met een groot deel van de vrouwen en hun partners afgenomen. “Los van de metingen zag je eigenlijk al dat het werkt”, vertelt Musters enthousiast. “Vrouwen vonden het een fijne afleiding en ontspanden zienderogen.” Zo gaf een van de deelneemsters aan: ‘Er gebeurde van alles om me heen in de verloskamer, zo hoorde ik achteraf, maar daar heb ik helemaal niets van gemerkt.’ Een andere vaak gehoorde reactie was: ‘Ik voelde veel minder van de weeën met de VR-bril op’.
Op basis van de ervaringen in de kleine testgroep was de eerste indruk dat VR ook tijdens een bevalling de scherpe randjes van pijn wegneemt. Bovendien lijkt het een uitstekende manier om je even af te sluiten. Musters: “Toen ook nog bleek dat vrijwel iedereen een afname van twee punten op de pijnscore had, wisten we dat we met iets veelbelovends bezig waren.”
Strand en ademhaling
Een bevalling duurt uren, bestaat uit verschillende fases en is ook nog eens een emotionele gebeurtenis. De onderzoekers testten verschillende VR-apps en merkten al snel dat elke fase in de bevalling om andere beelden en begeleiding vraagt. In de eerste uren van de bevalling vonden veel vrouwen bewegende beelden en afleidende spelletjes nog prettig, maar naarmate de weeën heftiger werden verdroegen zij minder prikkels. Een blik op een weidse omgeving, zoals een strand, bleek dan veel beter te werken. Net als rustige meditatie- en ademhalingsoefeningen. Musters: “Ook bij paniekmomenten zagen we een gunstig effect, bijvoorbeeld wanneer de ontsluitingsfase lang duurt bij een eerste bevalling. Ademhalingsoefeningen en ontspannende beelden hielpen vrouwen op deze momenten om rustiger te worden.”
In het aanbod van verschillende opties ligt volgens de onderzoekers de kracht van VR. Met een simpele druk op de knop klikt de gebruiker door naar een ander hoofdstuk van de app of herhaalt een oefening die als prettig wordt ervaren. “Vind je die ademhalingsoefening in de bergen fijn of wil je liever terug naar het strand? Dan doe je dat onderdeel gewoon nog een keer”, zegt Musters. “VR is ‘patient tailored’, de patiënt heeft de regie.”
‘Je geeft vrouwen autonomie, heel belangrijk tijdens een bevalling’
Generatie smartphone
De bril zelf werd niet als vervelend ervaren en vrouwen vonden het makkelijk om hem te bedienen. Dat verbaast de gynaecologen niet. “Het gaat om een generatie die tegenwoordig met de smartphone in de hand bevalt”, lacht Wassen. “Ze zijn digitaal vaardig en stonden er zonder uitzondering voor open om de VR-bril te testen.” Vrouwen mochten de VR-bril af en toe tien minuten opzetten en krijgen de bevalling dus wel mee. De eigen regie die vrouwen over de VR-bril hebben, is een sterk aspect. Wassen: “Je geeft vrouwen hiermee autonomie, heel belangrijk tijdens een bevalling. Het gevoel dat je controle hebt, kan veel onzekerheid en angst wegnemen.” Partners ontvangen overigens een tablet, waarop zij dezelfde beelden zien. Op die manier blijven ze beter betrokken bij de beleving van hun vrouw of vriendin.
App op maat
Het team werkt sindsdien hard aan een het ontwikkelen van een eigen VR applicatie. “De eerste versie van BirthVR hopen we in januari 2022 te lanceren”, vertelt Musters. “In het afgelopen jaar hebben we de applicatie continu op de verloskamers getest op kwaliteit en effectiviteit.” De nieuwe app zal naast verschillende VR-beelden vooral veel meditatie- en ademhalingsoefeningen bevatten. Deze richten zich op de verschillende fases van de bevalling en kunnen ook gebruikt worden tijdens de zwangerschap ter voorbereiding op de bevalling, een wens van veel vrouwen die de VR-toepassing uitprobeerden. Volgens Musters is wetenschappelijk aangetoond dat het effect van meditatie beter tot zijn recht te komt bij het herhaaldelijk uitvoeren van meditatie- en ademhalingsoefeningen. Nog een reden om al vóór de bevalling met de VR-bril te oefenen.
De onderzoekers hopen dat de app in de toekomst breed ingezet kan worden in de geboortezorg, van de verloskamers in het ziekenhuis tot de slaapkamer van de thuis bevallende vrouw. “Maar als we dit echt tot een succes willen maken”, benadrukt Wassen, “volstaat het niet om alleen een passende app te ontwikkelen. We moeten nog veel uitgebreider onderzoek doen. Zonder wetenschappelijke onderbouwing zal het geen vast onderdeel van het zorgaanbod worden.”
Minder ruggenprikken
Het protocol voor een randomized controlled trial is goedgekeurd en ligt klaar. Vanaf volgend jaar zal BirthVR op verschillende locaties in de Nederlandse geboortezorg getest worden. Dat moet leiden tot wetenschappelijke validatie van het product. “Mijn grote doel is alle vrouwen een alternatief voor medicamenteuze pijnbestrijding te bieden”, zegt Wassen. Sinds ze in 2004 startte in de verloskunde zag ze het aantal ruggenprikken aanzienlijk stijgen. Dertig procent van de inzendingen naar haar afdeling betreft een verzoek tot pijnstilling.
“Wanneer we VR als een extra keuzemogelijkheid aan zwangere vrouwen kunnen aanbieden, is een ruggenprik of medicatie soms misschien helemaal niet meer nodig”, denkt de gedreven gynaecologe. “Dan kunnen we bijwerkingen en complicaties omlaag brengen en ook nog eens besparen op kosten. In het bevallingsplan zou je bijvoorbeeld kunnen afspreken dat je eerst de VR-bril probeert en pas voor medicatie of een ruggenprik kiest als je het toch niet draaglijk vindt.”
Grote belangstelling
Met de belangstelling voor bevallen met de VR-bril zit het wel goed. Verloskundigen en gynaecologen uit binnen- en buitenland, maar ook psychologen en bevalcoaches hebben Zuyderland al benaderd. Veel vrouwen die in het Limburgse ziekenhuis komen bevallen, vragen al naar de VR-bril. Musters legt uit dat ze niemand kan beloven dat ze de VR-bril mogen uitproberen. “Omdat we eerst gerandomiseerd onderzoek moeten doen, werken we met twee groepen. De ene groep krijgt vanaf het begin de VR-bril als extra optie aangeboden, de andere alleen reguliere pijnstilling. Dat is de enige manier om wetenschappelijk aan te tonen of de methode werkt. Maar door wat we op de verloskamers bij de bevallende vrouwen waarnemen, vermoed ik dat het niet lang duurt voordat bevallen met een VR-bril in Nederland heel gewoon is!”
