De Bijlmerbajes, officieel ‘Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel’ geheten, was nog geen 40 jaar oud, maar moest zijn deuren sluiten omdat het gebouw niet meer voldeed aan de Europese eisen. Bovendien is in de afgelopen jaren het aantal gedetineerden in Nederland dusdanig gedaald, dat sowieso een aantal gevangenissen hun deuren kunnen sluiten.
In 2018 zal het terrein van de Bijlmerbajes verkocht worden aan een marktpartij. De komende anderhalf jaar zal het dienst doen als AZC. Hoewel er genoeg slaapkamers zijn, moet er nog het één en ander worden aangepast, voordat de voormalige gevangenis dienst kan doen als woonruimte. Zo hebben de kamers slechts stroom om twee lampen te branden. Bij meer slaan al gauw de stoppen door. Maar omdat de vluchtelingen op hun afdeling ook eigen keuken- en wasgelegenheid zullen krijgen, moet er in alle torens extra stroom worden aangelegd.
Opknapbeurt
De meeste afdelingen zijn inmiddels redelijk opgeknapt. De muren zijn gewit, de matrassen vervangen voor nieuwe, de kijkluikjes in de deuren waar de cipiers doorheen keken dichtgemaakt. In de trappenhuizen zijn alle trapleuningen afgedicht, zodat kinderen er niet doorheen kunnen vallen. De trappenhuizen zijn smal, want de meeste gedetineerden werden toch vervoerd met de lift. ‘De liften waren al tien jaar geleden aan vervanging toe’, zegt voormalig cipier Pieter, dus dat zal nog tot de nodige defecte liften gaan leiden’. Pieter heeft 36 jaar als bewaarder in de Bijlmerbajes gewerkt en kent het gebouw op zijn duimpje. ‘Je mag wel bewegwijzering aanbrengen, want het is nogal een doolhof’. Vooral ‘carré’, het gebouw waar voorheen de ontvangst, de kantoren, keuken en wasserette zaten is met zijn 9000 vierkante meter gigantisch. Deze zal vanaf augustus dienst gaan doen als activiteitencentrum waar verschillende organisaties en vrijwilligers cursussen gaan aanbieden. LOLA, de organisatie die door de gemeente is aangesteld om de boel in te richten (Leegstaand Oplossers Amsterdam), maakt een inventarisatie van wat er allemaal mogelijk is. Amsterdamse instellingen met ideeën kunnen zich tot hen wenden.
Buitenmuur
Zo zijn ze in gesprek met een orkest dat in de betonnen kelders van het carré uitstekend muziek zou kunnen maken met vluchtelingen. ‘Enige nadeel in dit gebouw, vertelt Pieter, is dat er nergens een raam open kan. Het was tenslotte een gevangenis’. Op een warme zomerdag kan het binnen zo boven de 40 graden oplopen. Ook in de woontorens kan het warm worden, want ook daar kunnen de ramen niet open. Het plan was om in ieder geval de tralies voor de ramen weg te halen. Maar de hijskraan waarmee dat gedaan zou worden, degene waarmee voorheen de ramen van de cellen werden gelapt, is defect. Dus vooralsnog blijft het terrein eruit zien als een bajes. Ook de betonnen buitenmuren met prikkeldraad staan er nog. De voorkant wordt gesloopt, om een open entree te creëren. Voor het slopen van de overige muren is vooralsnog geen geld. Wellicht dat een crowdfund-actie onder Amsterdammers de sloop van de muur kan bewerkstelligen. Een bijdrage van 10 euro in ruil voor een bajes-brok, à la Berlijnse muur.
Atoomkelder
We lopen verder door de kelders van het carré. ‘Hier zit een atoomkelder, wijst Pieter. We stappen in een kamer met dikke muren. Er hangen gasmaskers aan de muur. ‘Achter deze deur is een zuurstofpomp die met de hand kan worden bediend, mocht er sprake zijn van radioactieve lucht’. Een onderkomen dat destijds werd gebouwd voor het gemeentebestuur en hoge notabelen. In de kamer staat een vergaderopstelling en hangen posters van brandweermannen aan de muur. ‘De laatste jaren werd het gebruikt als plek voor BHV-trainingen, verklaart Pieter. ‘Hiernaast zat vroeger een winkeltje, vervolgt hij, waar gedetineerden groenten, fruit en sigaretten konden halen. En hier een oefencel’. We staan naast een kleine cel waar alle muren vol zitten met butsen en zwarte strepen. ‘Hier konden we oefenen hoe we een agressieve boef veilig uit z’n cel konden krijgen. ‘Ja, ik noem ze gewoon boeven. Dat waren het tenslotte.’ Eindeloze gangen bieden toegang tot allerlei leegstaande ruimtes die de gemeente en het COA gaan hergebruiken.
In contact met Amsterdam
Tussen de woontorens en het carré is een lange afgesloten loopgang, ‘de Kalverstraat’ genaamd. Via hier kunnen de vluchtelingen straks van hun woningen naar het carré lopen, waar ze kunnen deelnemen aan activiteiten als taallessen, muziek, schilderen, computerles en dergelijke. Het gebouw zal daarentegen ook openbaar toegankelijk zijn en Amsterdammers kunnen er dus ook binnenlopen. Zij kunnen meehelpen met activiteiten of een drankje komen doen in het café dat er tot stand zal komen. Ook Amsterdamse ondernemers met creatieve of culinaire startups kunnen zich aansluiten. Initiatieven die passen bij deze locatie kunnen worden ingediend via maaike@leegstandoplossers.nl. Zodoende hoopt de gemeente dat er rond het AZC een broedplek tot stand komt waar vluchtelingen en Amsterdammers elkaar ontmoeten.
