Dat tijdsbeeld is er één dat zich – en niet alleen volgens Spike Lee – laat schetsen door een Amerikaanse president die gewelddadige racistische protesten vergoelijkt door te stellen dat er “aan de andere kant ook heus geen lieverdjes rondlopen”. En waar diezelfde president footballers die protesteren tegen raciale ongelijkheden wegzet als onpatriottisch omdat ze weigeren te staan voor vlag en volkslied, maar die tegelijkertijd zélf weigert om een oorlogsheld als John McCain het eerbetoon te geven dat hij verdient.
Wat betreft Spike Lee is de film een wake-up call voor het Amerika van Trump. Hij hoopt dat zijn film Amerikanen zal inspireren om te gaan stemmen, om aldus te voorkomen dat Donald Trump een tweede termijn zal krijgen. “We zijn er nu getuige van wat er gebeurt als je niet gaat stemmen. Velen zeggen: Fuck politics, het zijn toch allemaal bandieten. Maar met dat soort defaitisme kan ik niks. Om dat te veranderen moet je júíst gaan stemmen. We moeten alleen slimmer zijn met onze stem.”
We helpen het Lee hopen dat z’n nieuwste rolprent wat dat betreft wat zoden aan de dijk zal zetten, maar we vrezen het ergste. Hoe fraai, realistisch en raak zijn films ook zijn gemaakt – veel invloed hebben ze kennelijk niet. Zo stelde hij in eerdere films als Do The Right Thing (1989), Jungle Fever (1991), Malcolm X (1992) en Bamboozled (2000) ook al het Amerikaanse racisme aan de kaak. Niettemin moet hij mismoedig constateren dat het er wat betreft racisme in zijn land sinds hij begon met het maken van films niet beter op is geworden. Integendeel. Het wordt alleen maar erger. En hij weet ook best waarom.
“Het toegenomen racisme hier in Amerika”, aldus Lee tegenover CNN, “is een directe reactie op de acht jaar dat Barack Obama hier president was. We hebben toen één stap vooruit gezet, en zetten er nu weer twee achteruit. De reden dat ras hier nog steeds zo’n groot thema is, is dat we nooit eerlijk zijn omgegaan met slavernij. Pas als we daar een eerlijke discussie over kunnen voeren, kunnen we verder.”
Lee doelt op het feit dat Amerika eens eerlijk onder ogen moet durven zien waar het fundament van de Verenigde Staten op rust. Namelijk: “Op de genocide van z’n oorspronkelijke bewoners én op slavernij. Onze Founding Fathers hielden slaven. Dát is onze ruggengraat, en dat zijn de feiten. Zolang we dat niet onder ogen zien, doet niets er nog toe.”
Lee bedoelt er maar mee te zeggen: BlacKkKlansman speelt zich weliswaar af in de jaren zeventig, maar het verhaal is anno 2018 nog onverminderd actueel.
•
Het plot van BlacKkKlansman is er eentje in de categorie van stranger-than-fiction. Het verhaal lijkt zó over the top, dat het wel waargebeurd moét zijn. En dat is ook zo: de film is gebaseerd op de biografie van Ron Stallworth, die in 1979 de eerste zwarte detective bij het racistische politiekorps van Colorado Springs werd. Alsof het niet gekker kan: de hippe Stallworth, gespeeld door John David Washington (inderdaad, de zoon van Denzel), gaat – compleet met afro en wijde pijpen – undercover bij de lokale afdeling van de Ku Klux Klan.
Hoe dat dan überhaupt kan werken, als zwarte? Simpel: als het Klan-uniform gedragen moet worden, doet Stallworth z’n zaakjes zelf. Is er persoonlijk contact met mede-Klanleden gewenst, dan neemt Stallworths Joodse collega Flip Zimmerman (gespeeld door Adam Driver) de honeurs waar. Dat gaat prima, ook al gooit een ‘Joodse leugendetectortest’ bijna roet in het eten.
Klinkt komisch, nietwaar? Is het ook wel. In die zin dat BlacKkKlansman in het diepst van z’n vezels natuurlijk een satire is en dientengevolge ook behoorlijk grappig. Maar dat komt dan vooral door het absurde van de situatie zelf.
Kom bij Spike Lee dan ook niet aan met het woord comedy, om zijn jongste film te omschrijven. Nee, BlackkKlansman is een dodelijk serieus verhaal, met een sterke moraal, gepassioneerd verteld, en ja, gelardeerd met stevige doses humor, zo hier en daar. Net zo als Stanley Kubrick dat deed in Dr. Strangelove, en Sidney Lumet in Network. Humor als middel, maar niet als doel. “Ik zie dit dan ook niet als een grappige film”, zegt Lee. “En het woord comedy gebruik ik al helemaal niet.”
BlackkKlansman ging afgelopen mei al in wereldpremière op het filmfestival van Cannes. Daar ging het meteen met de Grand Prix aan de haal. De kritieken over de film zijn over het algemeen lovend. Op Rotten Tomatoes krijgt de film een goedkeuring van 95% (278 beoordelingen), op Metacritic luidt de gemiddelde score 83 (van de 100), terwijl CinemaScore komt tot een A-. Op IMDB heeft de film momenteel een gemiddeld cijfer van 7.9, op basis van dik 14.000 beoordelingen.
Hier en daar klinken zelfs al wat verbale Oscar-nominaties voor BlacKkKlansman. Dat nu, lijkt een tikje aan de vroege kant. Zeker omdat de concurrentie doorgaans pas tegen het einde van het kalenderjaar komt met z’n waar. Dat gezegd hebbende: niemand zal met de ogen knipperen wanneer Washington of Driver er met een gouden beeldje vandoor gaat. Op hun beider acteerprestaties valt helemaal niets af te dingen. Ook de film zélf heeft voldoende body en engagement om op z’n minst tot de tien genomineerden te behoren. En ja, als de rolprent goed genoeg wordt bevonden voor een nominatie, dan maakt z’n regisseur – uiteraard – óók een kans.
•
Die regisseur, Spike Lee, krijgt de naam van Donald Trump overigens niet over zijn lippen. Lee noemt hem consequent Agent Orange. Aan het einde van BlackKkKlansman is Trump zelf te zien, naast authentieke beelden van de gewelddadige protesten in Charlottesville, vorig jaar. Lee hoopt dan ook dat de president zijn film ondanks alles onder ogen krijgt.
“Ze hebben een bioscoopje in het Witte Huis”, weet Lee. “Een screening room. Daar hebben ze in 1915 al The Birth of a Nation (een controversiële film over de burgeroorlog – gjd) bekeken. Ik hoop dat Agent Orange en David Duke (een voormalige Grand Wizard van de Klan – gjd) de film samen bekijken in het Witte Huis. Ze spelen er tenslotte in mee.”
Lee zei in mei, in Cannes, dat hij meteen wist dat de beelden van Charlottesville, van marcherende Klan-leden en van de moord op demonstrante Heather Heyer, het slotstuk van zijn film moesten gaan worden. Vooral vanwege de reactie van Trump op het drama dat zich voor de ogen van heel de wereld voltrok.
Lee: “Hij had zich over deze gebeurtenis moeten uitspreken. Had moeten zeggen dat de liefde telt, en niet de haat. Maar die motherfucker nam geen afstand van de motherfucking Klan, van alt-right, en van die Nazi motherfuckers. Dit was hét moment om te zeggen: zo zijn wij niet. Maar hij deed het niet. En dit is de man die rondloopt met de nucleaire codes in een koffertje. Daar moet ik ’s nachts aan denken. Zie deze film daarom als een alarm.”
Als een alarm in de vorm van een wake-up call voor het Amerika van Trump, zogezegd. “En wat de criticasters of wie dan ook zullen zeggen: wij staan met deze film aan de goede kant van de geschiedenis.” •
BlacKkKlansman draait vanaf donderdag 30 augustus in de Nederlandse bioscopen. Voor wie de trailer wil zien, hier klikken.
