In Berlijn, Hamburg en Stuttgart moeten prestigieuze, vele miljoenen kostende nieuwbouwprojecten de stedelijke omgeving 21e eeuwse allure geven. In de Duitse hoofdstad gaat het om de veel besproken nieuwe luchthaven Berlijn-Brandenburg, die de twee bestaande vliegvelden overbodig moet maken. In Hamburg is het de spectaculaire nieuwe Elbphilharmonie.Dat concertgebouw, dat oogt als een kasteel van glas, beton en staal, is bedoeld als het nieuwe architectonische icoon van de havenstad. En in Stuttgart loopt al jaren het project Stuttgart21: de aanleg van een nieuw, deels ondergronds, centraal treinstation.
Alle drie de projecten verkeren in ernstige problemen. De opleveringsdatum wordt in geen van de gevallen gehaald, bij lange na niet zelfs. En de bouwkosten lopen volledig uit de hand. De Elbphilharmonie gaat niet 77 miljoen, maar 575 miljoen euro kosten. Het nieuwe Berlijnse vliegveld was oorspronkelijk begroot op 2,4 miljard euro, maar de ramingen liggen nu rond de 4,3 miljard euro. Ook het station in Stuttgart wordt veel duurder: niet vierenhalf miljard euro, maar bijna zeven miljard euro – als het station er al komt want over de voortzetting van het omstreden project bestaan inmiddels serieuze twijfels.
Geldverspillers
Ontevreden burgers klagen steen en been over de verkwisting en het mismanagement. ’Wir sind das Volk, wir sind das Geld,’ (’Wij zijn het volk, wij zijn het geld’) zongen duizenden boze demonstranten in Stuttgart. Vertwijfelde politici vragen zich af waar ze in hemelsnaam aan zijn begonnen.
De rest van de wereld kijkt verbaasd toe. Dergelijke mislukkingen passen niet bij het internationale imago van Duitse bouwers en bestuurders: die gelden als degelijk en efficiënt. Niet als onbetrouwbare geldverspillers.
Natuurlijk vallen grote projecten vaak (veel) duurder uit dan gepland. Onvoorziene posten, bijkomende eisen van de opdrachtgevers, extra kosten door vertragingen in levering en planning, het is eerder regel dan uitzondering. De Duitse situatie is uitzonderlijk omdat het om gelijktijdig plaatsvindende en zeer in het oog springende bouwprojecten gaat.
De mislukkingen vestigen de aandacht op enkele Duitse eigenaardigheden. Anders dan bijvoorbeeld in Groot-Brittannie kent Duitsland geen centrale autoriteit, waar kennis over en ervaring met dit soort grote bouwprojecten wordt verzameld. Elke keer wordt weer van voren af aan begonnen.
Belangrijker: om kosten te sparen wordt vaak geen beroep gedaan op een deskundige hoofdaannemer. Zo namen de stad Berlijn en de deelstaat Brandenburg zelf de leiding op zich van de aanleg van de nieuwe luchthaven. ’Dan krijg je met politici en ambtenaren te maken, die de ervaring en de competentie missen om dergelijke grote projecten tot een goed einde te brengen,’ aldus professor Wieland Cichon, hoogleraar projectmanagement aan de Hochschule München. Gevolg: een debacle.
Gedweep
Duitse media wijzen naar de ’ijdele politici’ als de hoofdschuldigen voor de recente problemen. Die willen een monument oprichten voor hun stad – en voor zichzelf – en hebben geen belang bij transparantie over de werkelijke kosten, uit angst dat ze niet worden herkozen. Controle uitoefenen op de juiste besteding van publiek geld is voor politici sowieso geen tweede natuur, luidt de kritiek.
Dieter Bartetzko vatte het probleem zo samen: ’Gedweep, nalatigheid en kortzichtigheid, in combinatie met gelijkhebberigheid en gigantomanie vormen bij politici en bestuurders de kern van al die mislukkingen.’
Intussen maken cabaretiers zich vrolijk over die eeuwige ’Baustelle Deutschland’ (’bouwput Duitsland’). Over elk mislukkend project doen allerlei grappen de ronde. Zoveel zelfs dat ’satire over Stuttgart21 bijna een op zichzelf staand genre is geworden,’ concludeerde de Stuttgarter Zeitung.
Dat genre zal waarschijnlijk niet snel uitsterven. Afgelopen week werd bekend dat Stuttgart21 niet in 2020 wordt afgerond, maar pas in 2024. Onder voorbehoud, dat spreekt vanzelf.
