‘Só Jesus expulsa demônios das pessoas’ – ‘Alleen Jezus verjaagt demonen uit de mens.’
Deze leus kwam ik tegen op de muur van het station van Nilópolis, een slaapstad die een half uur treinen ten noorden van Rio de Janeiro ligt. Het was niet de eerste keer dat ik een dergelijke boodschap op een muur gekalkt zag staan.
Een paar jaar eerder las ik in Rio de Janeiro zelf bijna precies dezelfde leus: ‘Só Jesus expulsa Exu das pessoas’ – ‘Alleen Jezus verjaagt Exu uit de mens’. Het verschil tussen de woorden ‘demoon’ en ‘Exu’ is miniem – in de hoofden van het soort mensen dat dit soort mededelingen op muren spuit, althans. Evangelisch-christelijke Brazilianen hebben er namelijk een handje van om Exu en de andere godheden (Orixás) van Afro-Braziliaanse religies als Candomblé en Umbanda ‘demonen’ te noemen.
Sinds indianen, tot slaaf gemaakte Afrikanen maar ook uit Portugal gevluchte Joden eeuwen geleden tussen het katholicisme of het zwaard moesten kiezen is het onwaarschijnlijk dat er in Brazilië veel mensen om hun geloof vermoord zijn (wat in een land waar jaarlijks vijftigduizend geweldsslachtoffers vallen gerust een zegen bij een ongeluk genoemd mag worden.) Discriminatie op grond van godsdienst is echter aan de orde van de dag – en negen van de tien keer zijn aanhangers van Afro-Braziliaanse religies het slachtoffer.
Eeuwenlang waren de Rooms-katholieke kerk en de (nauw met diezelfde kerk verbonden) staat de grootste vijanden van verscheidene van oorsprong Afrikaanse godsdiensten die in Brazilië beleden worden – tot 1975 waren al deze religies domweg verboden. Maar vandaag de dag zijn het de aanhangers van evangelisch-christelijke kerken (die de afgelopen twintig jaar geweldig in opmars zijn) die Afro-Braziliaanse godsdiensten het hevigst haat toedragen. Af en toe uit zich dat in het vandaliseren van een Afro-Braziliaans heiligdom, maar dit soort onverdraagzaamheid is het wijdst verbreid in het dagelijks taalgebruik. Dat aanhangers van het ene geloof de goden van een ander geloof routineus ‘demonen’ noemen is daarvan het beste voorbeeld.
