Maranhão vegeteert normaliter in Brazilië’s vergeethoekje. Deze maand brachten gruwelijke mensenrechtenschendingen – onthoofdingen in een in feite door de drugsmafia gerunde gevangenis – deze noordoostelijke deelstaat echter uitgebreid in het nieuws. Een kijk op wat Maranhão binnen Brazilië tot een geval apart maakt.
In de tijd van de slavernij stond São Luís, de ooit door de Fransen gestichte hoofdstad van Maranhão, bekend als ‘klein Parijs’. Op de piano’s in de huizen van de elite werden de nieuwste walsen ten gehore gebracht; door de openstaande ramen kon het voetvolk bij tijd en wijle een glimp opvangen van een wereld van zijde en satijn, verlicht door flikkerende olielampen. Vandaag de dag ligt het historische centrum van São Luís er echter nogal haveloos bij. Achter de ramen van veel monumentale panden is het licht voorgoed gedoofd; noodsteigerwerk moet de eeuwenoude muren voor instorten behoeden.
De teloorgang van historisch erfgoed is echter niet het enige verhaal dat in bovenstaande foto verteld wordt. Op een van de blikken schotten rechtsonderin heeft iemand de leus ‘Fuck Sarney’ geklad. Het Engelse F-woord wordt in Brazilië bijna nooit gebruikt; ik denk zelfs dat dit de enige plek is waar ik het ooit zag. Dat alleen al zou een blijk kunnen zijn van de enormiteit van de hekel die een deel van de bevolking van Maranhão heeft aan de familie Sarney, die deze deelstaat al meer dan een halve eeuw in een ijzeren greep heeft.
‘De perfecte oligarch’ – zo beschreef het Braziliaanse opinieblad Veja José Sarney ooit. Sinds 1958 maakt de stamvader van de Sarney’s bijna onafgebroken deel uit van het Braziliaanse politieke meubilair: jarenlang was hij de gouverneur van Maranhão, van 1985 tot 1990 was hij president van Brazilië, drie termijnen lang was hij de president van de Braziliaanse Senaat, voor het laatst van 2011 tot 2013. Parallel aan zijn politieke loopbaan bouwde hij een media-imperium op waartoe de belangrijkste kranten, tv- en radiozenders van Maranhão behoren. Menigmaal werden Sarney en zijn familie – zijn dochter Roseana is de huidige gouverneur van Maranhão – van nepotisme en machtsmisbruik beschuldigd, maar hun greep op de armste deelstaat van Brazilië is nog even wurgend als die een halve eeuw geleden was.
Een vriend van mij die net over de grens van Maranhão, in de deelstaat Piauí, geboren werd, zei ooit iets over de familie Sarney dat grote indruk op mij maakte. “Zodra je Maranhão binnenrijdt zie je aan de gezichten van de mensen hoe de Sarney’s die staat doodknijpen.”
Toen ik zelf Maranhão bezocht, niet lang daarna, zag ik met eigen ogen hoe raak deze observatie was.
De bekende Braziliaanse cineast Glauber Rocha maakte in 1966 een korte zwartwitfilm ter gelegenheid van de inhuldiging van José Sarney als gouverneur van Maranhão; Sarney's toespraak is de soundtrack. Bijna een halve eeuw later wacht Maranhão nog steeds op de veranderingen die Sarney toen beloofde; de beelden die Rocha destijds schoot zijn ook anno nu nog te schieten.
