De aanloop naar de Braziliaanse presidentsverkiezingen mag dan spectaculair geweest zijn, de uitkomst van de eerste ronde, gisteren, was dat niet. De tragische dood van de linkse kandidaat Eduardo Campos en de plotselinge populariteit van zijn groene en gelovige vervangster Marina Silva ten spijt zal de huidige president, Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT), het in een tweede ronde opnemen tegen Aécio Neves van de centrumrechtse PSDB. Precies zoals vóór de dood van Campos, die op 13 augustus in een vliegramp om het leven kwam, verwacht werd.
Rousseff haalde iets meer dan 41 procentvan de stemmen, Neves iets minder dan 34 procenten Silva iets meer dan 21%. Van de kandidaten van de kleinere partijen deed Luciana Genro van de radicaal linkse PSOL (Partij voor Socialisme en Vrijheid) het met 1,6 procenthet best.
Hard tegen hard
Het zal er in de aanloop naar de tweede ronde, die op 26 oktober plaatsvindt, hard aan toegaan. Dilma Rousseffs Arbeiderspartij (PT) had in de eerste fase moeite om Marina Silva aan te vallen: Silva is, net als Rousseff, een linkse vrouw en kwam na de dood van Eduardo Campos in een soort van slachtofferrol terecht. Haar al te hard aanpakken zou Rousseff stemmen hebben gekost.
Rousseffs PT en Aécio Neves’ Partij van de Braziliaanse Sociaal-Democratie (PSDB), die ondanks de naam een centrumrechtse koers vaart, zijn echter al decennia lang aartsrivalen. Rousseff zal Neves aanvallen op zijn privatiseringsplannen; Neves zal Rousseff het vuur aan de schenen proberen te leggen met de corruptieschandalen waarin haar Arbeiderspartij verwikkeld was en is.
Marina Silva stelt teleur – en toch ook weer niet
Onmiddellijk nadat Marina Silva in de race om het presidentschap de plaats van Eduardo Campos innam piekte haar populariteit: ze ging in de opiniepeilingen met 34 procentvan de stemmen gelijk op met Dilma Rousseff en had een grote voorsprong op Aécio Neves. Die voorsprong verspeelde Silva echter door in TV-optredens weifelachtig en draaikonterig over te komen. Vooral in het laatste grote TV-debat stal Aécio Neves ten koste van haar de show. Verder is het zeer waarschijnlijk dat kiezers die van plan waren om op Silva te stemmen uiteindelijk strategisch voor Neves stemden, uit angst dat Rousseff de race al in de eerste ronde zou winnen.
Toch slaagde Silva erin om bijna dertig miljoen stemmen te scoren. Dat zijn er een kleine tien miljoen meer dan bij haar vorige gooi naar het presidentschap, in 2010. Daarmee lijkt Silva’s rol in de Braziliaanse politiek nog lang niet uitgespeeld.
Noord en zuid
De eerste ronde van de presidentsverkiezingen bracht de tegenstellingen tussen noord en zuid nog eens prima in beeld. Dilma Rousseff deed het vooral goed in het noorden en noordoosten van het land, waar veel mensen afhankelijk zijn van de Bolsa Família-uitkering die haar Arbeiderspartij (PT) in het leven riep. Aécio Neves deed het beter in het relatief welvarende zuiden en zuidoosten – maar zijn centrumrechtse PSDB verloor de deelstaat Minas Gerais, waarvan Neves tot voor kort gouverneur was, aan de PT. Nogal een klap in het gezicht, en iets waaraan Neves in de aanloop naar de tweede ronde nog vele malen herinnerd zal worden.
Pernambuco was de enige deelstaat waar Marina Silva van de Braziliaanse Socialistische Partij (PSB) aan kop ging. Logisch: dit is de deelstaat waarvan Eduardo Campos, wiens plaats Silva na diens dood innam, tot voor kort gouverneur was.
En de protestgolf van vorig jaar?
‘Wáár waren al die honderdduizenden die in juni 2013 de straat op gingen?’ vroeg een van ’s lands bekendste politieke analisten, Dora Kramer, zich gisteren op de radiozender Band News FM af. ‘Zij hadden zich meer met deze verkiezingen kunnen engageren’.
Kramer had gelijk. De demonstranten van vorig jaar waren in de aanloop naar de verkiezingen van gisteren in geen velden of wegen te bekennen. Eigenlijk is dat nauwelijks een verrassing. De protesten van vorig jaar juni waren niet het werk van een politieke beweging, maar bestonden uit individuele demonstranten van zeer uiteenlopende pluimage die wars waren van de politiek in het algemeen. Het zou nooit gelukt zijn om uit deze bonte verzameling een eenheid te smeden – laat staan een politieke.
Als één ding na de eerste ronde van de presidentsverkiezingen als een paal boven water staat, dan is het dat Brazilianen als het erop aankomt eigenlijk toch niet zo van verandering houden: zowel Rousseffs PT als Neves’ PSDB behoren tot de traditionele politiek, waartegen de protesten van vorig jaar juni grotendeels gericht waren.
‘Heiligenplaatjes’ en WhatsApp-berichten
Bij de twee stembureau’s die ik gisteren in Salvador bezocht was het dringen geblazen. Niet alleen een nieuwe president, maar ook het voltallige Huis van Afgevaardigden, een derde van de Senaat en de gouverneurs van de zesentwintig deelstaten en van het federale district Brasília moesten worden gekozen. De opkomst was hoog: in Brazilië geldt immers stemplicht.
Op beide stembureau’s waar ik een kijkje nam werden vlakbij de ingang de beruchte ‘santinhos’ uitgedeeld: campagnepamfletten (zie foto) die de kiezer op het laatste moment trachten te beïnvloeden. Het uitdelen daarvan is officieel verboden, maar wordt door de politie vaak oogluikend toegestaan: de ‘santinhos’ (letterlijk ‘heiligenplaatjes’) zijn niet weg te denken uit de Braziliaanse electorale santenkraam. Ook het sturen van sms-jes of WhatsApp-berichten door kandidaten is op de verkiezingsdag verboden, maar komt veelvuldig voor. Zelf ontving ik twee sms-jes van Paulo Souto, een conservatieve kandidaat voor het gouverneurschap van de deelstaat Bahia.
In totaal werden er in Brazilië zondag honderden mensen gearresteerd vanwege het uitdelen van illegaal campagnemateriaal, op verdenking van stemmenkoperij of van andere vormen van verkiezingsfraude. Onder hen waren tachtig kandidaten voor een zetel in het Huis van Afgevaardigden of de Senaat. Dat zijn er nogal wat, maar dit ligt in Brazilië (toch een land van meer dan 200 miljoen zielen) binnen de grenzen van het voorstelbare.
Één grote verrassing bij gouverneursverkiezingen
Ook bij de verkiezingen voor de gouverneurschappen van de deelstaten stemde Brazilië vandaag behoudend: de meeste deelstaten waar geen tweede ronde nodig is veranderen niet van politieke kleur. Zo blijft de centrumrechtse gouverneur van São Paulo, Geraldo Alckmin, op zijn plek en blijft het gouverneurschap van de deelstaat Bahia, anders dan de opiniepeilingen verwachtten, in handen van de PT.
Er was echter een belangrijke uitzondering. In de noordoostelijke deelstaat Maranhão komt na decennia een eind aan de bijna feodale macht van de familie Sarney. De nieuwe gouverneur van de armste deelstaat van Brazilië wordt Flávio Dino, van de Braziliaanse Communistische Partij (PCdoB).
