Nito Silva veegt het houtschaafsel van zijn bezwete gezicht. Zijn kettingzaag gromt nog na. ‘Ik kap zo’n veertig bomen per dag’‚ zegt hij‚ leunend op een net door hem gevelde boom. De 45-jarige Mozambikaan in smoezelig T-shirt‚ gerafelde broek en afgetrapte sportschoenen kapt illegaal bomen – zonder helm‚ gehoorbescherming of veiligheidsbril. Een slagveld van honderden boomstronken verderop getuigt van zijn noeste arbeid.
De ongeletterde man was eerder boer en verbouwde maniok, mais en bonen. Acht jaar geleden kreeg hij echter bezoek van Chinese zakenlui die hem vertelden dat hij veel meer geld kon verdienen met bomen kappen. Ze leenden hem een kettingzaag en komen nu wekelijks over de hobbelige, zestig kilometer lange zandweg per truck de boomstammen ophalen. “Overdag de dikke, ’s nachts de wettelijk niet toegestane dunnere stammen”, vertelt Silva die weet dat hij illegaal bezig is. “Maar wat moet ik anders? Als boer verdiende ik bijna niets terwijl ik zeven kinderen moet voeden.”
In China brengen de bomen honderd keer zoveel op
Per boom krijgen hij en zijn twee helpers tussen de 160 en 300 Mozambikaanse meticais (tussen de 4 en 7‚5 euro)‚ afhankelijk van het soort hout. In China brengen deze bomen (van zeldzame hardhoutsoorten als chanate‚ ebben‚ mondzo‚ panga panga‚ pau preto en wengé) honderd keer zoveel op. Maar Silva’s inkomen is niet slecht voor een land waar ruim de helft van de bevolking onder de armoedegrens leeft en maandsalarissen zelden hoger zijn dan 3.000 meticais (76 euro).
Andere Mozambikaanse houtkappers houden er minder aan over. Zo krijgt de 28-jarige Pedro Abilio 2.500 meticais (65 euro) per vrachtwagen‚ met tachtig stammen. Hij loopt geld mis doordat hij officieel voor een Mozambikaanse tussenpersoon werkt. Het hout gaat echter direct naar de Chinezen die wekelijks met zeven trucks de boomstammen in zijn afgelegen dorpje in de provincie Tete ophalen.
Met omkoping kan hun winst oplopen tot meer dan 50%
Zoals Silva en Abilio zijn er vele Mozambikanen die voor Chinese bedrijven houtkappen. Vaak lenen ze in het begin geld van de Chinezen om bijvoorbeeld een kettingzaag te kopen. Zo worden ze afhankelijk en moeten ze wel doorgaan met de houtkap om hun schulden af te lossen. De Chinese tussenhandelaars ontlopen zo de hoge kosten voor een houtkapvergunning en de verplichting op- nieuw bomen aan te planten. ‘Zouden de Chinese bedrijven alles volgens de regels doen‚ dan maken ze maar zo’n 10 procent winst’‚ stelt de Spaanse Ana Alonso (65)‚ die al twintig jaar in de Mozambikaanse stad Beira woont en er actievoert tegen illegale houtkap. Door ambtenaren om te kopen in plaats van belasting te betalen‚ kan hun winstmarge volgens haar echter oplopen tot meer dan 50 procent.
Duizelig makende bergen van tienduizenden boomstammen
‘Houdt de politie ons tegen‚ dan betalen we wat en kunnen we weer doorrijden’‚ bevestigt de goedlachse ‘mister Huo’. De 53-jarige Chinese zakenman‚ die met zijn groene camouflagejack en grijze hoedje op een Aziatische cowboy lijkt‚ is de baas van Yixing Madeira‚ één van de vele Chinese houtbedrijven langs de toegangsweg naar Beira. Onderweg naar deze havenstad passeren we de ene na de andere vrachtwagen vol boomstammen‚ met vaak een Chinees achter het stuur. De duizelig makende bergen van tienduizenden boomstammen die op de terreinen van Huo en zijn Chinese buren klaarliggen voor verscheping‚ laten zien op welke schaal Chinezen de oerbossen in Mozambique leegtrekken.
Vergelijkbare taferelen vinden momenteel plaats in landen als Congo-Brazzaville, de Democratische Republiek Congo, Guinea-Bissau, Gambia, Kameroen, Madagaskar, Rusland, Indonesië, Myanmar, Laos en Vietnam. Volgens Greenpeace zal de grootschalige ontbossing niet alleen een negatief effect hebben op de opwarming van de aarde maar ook op de hoeveelheid neerslag die er in de toekomst valt.
Ontbossing zorgt voor verminderde regenval
“Ontbossing in de Amazone en Centraal Afrika veroorzaakte minder regenval tijdens het plantseizoen in Midwest Amerika”, stelt Greenpeace in een recent rapport. “En totale ontbossing van het Afrikaanse Congobekken zal de West-Afrikaanse moessons verergeren, de temperaturen in de regio met 2-4 graden Celsius laten stijgen en de regenval in de gehele regio met vijftig procent doen afnemen”, voorspelt de organisatie.
Volgens Huo vertrekken wekelijks honderdtwintig containers van twintig kubieke meter vol hout alleen al vanuit de Mozambikaanse stad Beira richting China. Omdat sinds 2007 een groot aantal soorten eersteklas hout niet langer als boomstam mag worden geëxporteerd‚ maar in Mozambique moet worden verwerkt zodat het meer werkgelegenheid creëert‚ zaagt Huo de stammen simpelweg machinaal doormidden. ‘Zo past er ook meer hout in de container’‚ grinnikt hij‚ terwijl hij flesjes mineraalwater aanbiedt en zelf een sigaret opsteekt.
‘Parkwachters‚ politie en politici zijn hier allemaal crimineel’
We mogen geen foto’s maken van de Mozambikaanse werknemers die met vorkheftrucks de boomstammen uit de net gearriveerde vrachtwagen uitladen. Wel vertelt Huo openhartig dat hij alleen van individuele Mozambikanen hout inkoopt omdat hij ‘zo meer verdient’. Last van zijn geweten heeft hij niet. ‘De parkwachters‚ de politie en ook de politici zijn hier allemaal crimineel’‚ zegt hij.
Gniffelend vertelt hij hoe onlangs parkwachters ’s nachts bij hem aanklopten en hem illegaal gekapte boomstammen te koop aanboden. Hij moet hard lachen om de vraag wat hij gaat doen als al het hout in Mozambique op is. ‘Dan ga ik naar een volgend land dat nog wel hout heeft‚ natuurlijk.’ Huo is ervan overtuigd dat binnen een paar jaar al het Mozambikaanse hardhout is verdwenen.
Anonieme doodsbedreigingen
‘Er voltrekt zich hier een ecologische ramp‚ maar de internationale gemeenschap lijkt het weinig te kunnen schelen’‚ stelt Ana Alonso. Volgens haar zal dit een effect hebben op de opwarming van de aarde. ‘Hoewel veel minder bekend dan de wouden in de Amazone‚ zijn ook deze bossen de longen van de aarde.’
Het is volgens haar onmogelijk de hardhoutbossen volledig met rust te laten. ‘Er wonen mensen in. Die moeten ergens van leven.’ Zelf runt ze sinds begin jaren negentig een bos van 60 duizend hectare‚ waar zij en haar werknemers op gecontroleerde wijze bomen kappen en weer aanplanten. ‘Dat is de beste manier om tropische hardhoutbossen te beschermen.’
Hoewel ze keurig belasting betaalt‚ werkt de Mozambikaanse regering haar voortdurend tegen. Haar vergunning werd in 2010 om onduidelijke redenen ingetrokken. Na een twee jaar durende rechtszaak kreeg ze die weer terug. Ook ontvangt ze van onbekenden doodsbedreigingen en heeft daarom nu persoonlijke beveiliging ingehuurd.
‘Minister van Landbouw helpt illegale houtkappers’
‘Dankzij omkoping door de Chinezen worden enkele Mozambikaanse politici en ambtenaren razendsnel rijk‚ terwijl de bewoners van het bos straatarm blijven’‚ verzucht de activiste. Volgens de Mozambikaanse wet moet 20 procent van de belastingen die Alonso over haar gekapte bomen betaalt‚ terugvloeien naar de lokale gemeenschap. Volgens haar gebeurt dit echter niet.
Ook het Britse onderzoeksinstituut Environmental Investigation Agency (EIA) wijt de illegale houtkap aan corrupte Mozambikaanse politici. In een vorig jaar gepubliceerd rapport beschrijft het EIA hoe Chinese houthandelaren aan undercover onderzoekers vertelden hoe ze assistentie krijgen van een Mozambikaanse parlementariër en van de huidige Mozambikaanse minister van Landbouw Jose Pacheco‚ wiens taak het juist is illegale houtkap te bestrijden.
93 procent van alle houtkap in Mozambique is illegaal
Aan de hand van Mozambikaanse exportcijfers en Chinese importcijfers berekende EIA dat vorig jaar 93 procent van alle houtkap in Mozambique illegaal was. Het overgrote deel van het hardhout werd verscheept naar China‚ waar de commerciële houtkap in 1998 werd verboden.
Sinds vorig jaar is Mozambique China’s grootste Afrikaanse houtleverancier. Door de illegale houtexport heeft de voormalige Portugese kolonie sinds 2007 echter zo’n 113 miljoen euro aan belastinginkomsten misgelopen‚ berekende EIA in juli dit jaar. Geld waarmee bijvoorbeeld het Nationale Bomen Programma dertig jaar lang had kunnen worden gefinancierd of het armoedebestrijdingsprogramma voor dit jaar bijna tweemaal zou zijn gedekt‚ aldus het EIA.
Houtskool maken van het kostbare hardhout
Ana Alonso benadrukt dat hout juist een duurzame bron van inkomsten voor Mozambique kan zijn‚ wat niet geldt voor de onlangs ontdekte gas- en steenkoolreserves. ‘Veel Mozambikanen maken zelfs houtskool van het kostbare hardhout of branden de bomen plat om er landbouwgrond te maken’‚ vertelt de Spaanse activiste. Het ministerie van Landbouw legt wel geregeld boetes op aan Chinese houthandelaren‚ maar Alonso ziet dat als symboolpolitiek. ‘De bedragen zijn een lachertje in verhouding met de miljoenenwinsten die de Chinezen maken. Burgerorganisaties zouden hiertegen in actie moeten komen en dit niet langer moeten pikken.’
De lokale milieuorganisatie Forum Terra geeft alvast het goede voorbeeld. Ze wijst burgers op hun rechten en helpt gemeenschappen commissies op te richten die omkoping van lokale leiders door Chinese handelaren moeten voorkomen. Ook moeten zij vrachtwagens vol illegaal gekapt hout tegenhouden. ‘De lokale autoriteiten moeten erbij gehaald worden en de helft van de boete moet direct worden betaald aan de lokale gemeenschap’‚ vertelt Manuel Passar van Forum Terra.
‘Als de bomen zijn verdwenen, brand ik alles af’
Houthakker Nito Silva merkt ondertussen dat het aantal waardevolle hardhoutbomen in zijn gebied sterk afneemt. Het kan hem echter weinig schelen‚ vertelt hij terwijl hij nieuwe benzine in zijn kettingzaag giet. ‘Als de bomen zijn verdwenen‚ brand ik alles af‚ maak er landbouwgrond van en plant er mais en ananassen.’
WNF wil meer controle op import tropisch hardhout
Ook Nederlandse consumenten lopen nog altijd een groot risico om artikelen te kopen van hout uit bossen die illegaal zijn gekapt. Deze conclusie trok het Wereld Natuur Fonds (WNF) onlangs naar aanleiding van onderzoek door Stichting Probos. Europa verbood in maart 2013 weliswaar de import van illegaal hout, maar veel bewerkte artikelen vallen daarbuiten.
Voor bijna de helft van de bewerkte houtproducten die Nederland binnenkomen, van stoelen tot speelgoed en gitaren, is geen controle vereist op al dan niet illegaal gekapt hout. Vaak gaat het om artikelen met tropisch hardhout uit China, waar regelgeving volledig ontbreekt.
Het WNF roept Nederland en andere lidstaten van de Europese Unie op te waarborgen dat ál het ingevoerde hout onder de Europese richtlijn wordt gebracht. Verder kan Europa leveranciers als China aansporen regelgeving in te voeren tegen in- en uitvoer van illegaal hout en kunnen houtimporteurs in Europa er beter voor zorgen dat zij geen illegaal hout invoeren door hun handelsketens beter in beeld te brengen. Nederland is in Europa de op drie na grootste importeur van bewerkte houtproducten, na het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk.
Dit artikel verscheen eerder in aangepaste vorm in Het Parool en Wordt Vervolgd.
