Complottheorieën zijn al zo oud als de weg naar Rome. Het zijn er ook legio, met miljoenen volgelingen bovendien. Een greep:
Het bestaan van chemtrails: de witte vliegtuigsporen in de lucht. Dat zijn geen onschuldige condenssporen, maar die zijn het gevolg van het verspreiden van chemicaliën door (semi-)overheden.
De moord op John F. Kennedy, die niet (alleen) door Lee Harvey Oswald zou zijn uitgevoerd, maar door de CIA, of door de maffia, al dan niet met behulp van communisten, én met medeweten van Lyndon B. Johnson bovendien. Zelfs Roger Stone, de vertrouweling van Donald Trump, weet dat laatste zeker.
De landing op de maan, die van begin tot eind, en met behulp van niemand minder dan regisseur Stanley Kubrick, zou zijn gefaked. Van a tot z opgenomen in een studio in Hollywood.
Area 51, de geheime legerbasis in Nevada, waar een buitenaards ruimteschip zou zijn verongelukt, en waar de bij de crash omgekomen alien(s) liggen opgebaard.
En natuurlijk 911. De aanval op het World Trade Center in New York City en het Pentagon in Washington DC in 2001, zou door de Amerikaanse overheid zélf zijn geïnitieerd. Het was een inside job, zogezegd.
De jongste en populairste complottheorie zal menigeen even met de ogen doen knipperen – of in een onbedaarlijke schaterlach uitbarsten: de aarde is geen bol, maar een schijf. Plat als een dubbeltje, ’n pannenkoek is er niks bij. We leven met z’n allen onder een immense dome, en we worden omgeven door een muur van ijs (vergelijkbaar met de White Wall in de populaire tv-serie Games of Thrones). De zon en maan cirkelen onder die gigantische glazen dome in het rond. Herinneren we ons de film The Truman Show met Jim Carrey nog? Zoiets, maar dan in ’t groot.
Ja, lach er maar om. Maar de honderdduizenden flat earthers, zoals ze worden genoemd, zijn bloedserieus. En ze blijven het roepen: NASA liegt. “De wetenschap heeft geen antwoord op waar wij mee bezig zijn”, zegt YouTuber en Flat Earther-van-het-eerste-uur Mark Sargent in de Netflix-documentaire Behind the Curve. “Daarom zijn wij aan de winnende hand. Alles wat de wetenschap doet is ons bestoken met wiskunde. Maar met bewijzen dat de aarde rond is, komen ze niet.”
Mark Sargent mag dan tegenwoordig één van de meest uitgesproken aanhangers van de platte aarde-theorie zijn – de eerste is hij zeker niet. Halverwege de negentiende eeuw wist de Engelse uitvinder Samuel Rowbotham al dat de aarde plat was. Voor sixpence per kaartje gaf hij al lezingen voor een ieder die het wilde horen. En omdat hij grappig was en goed kon debatteren, zaten z’n zalen vol.
Maar terug naar Behind the Curve. Want die docu is een must see. Al was het alleen maar om je te verbazen over het feit dat de gekkies die je verwachtte aan te treffen de uiterlijke kenmerken hebben van mensen zoals u en ik. De meesten van hen beweren flat earther te zijn geworden door op onderzoek uit te gaan. Dat gold ook voor Sargent, die er zélf ook pas sinds vier jaar geleden van overtuigd is dat NASA hem zijn leven lang in ’t ootje heeft zitten nemen. Vier jaar geleden, op 10 februari 2015, plaatste hij z’n eerste video op YouTube. Flat Earth Clues – aanwijzing dat de aarde plat is.
Sargent voorvoelde kennelijk hoe er op zijn theorie gereageerd zou gaan worden, want hij begint het filmpje met: “De meesten van jullie zullen zich afvragen: is dit een grap? Dit moet een grap zijn, toch?”
Maar dat is het niet. Althans niet in de ogen van Sargent. “Natuurlijk weet ik waar die vraag vandaan komt. Omdat het één van de twee eerste dingen is die we als kinderen leren, waar ook ter wereld. 1+1=2, en de aarde is rond.”
Sargent verwachtte naar aanleiding van z’n video op de vingers te worden getikt door een bolleboos die ‘m wel even terecht zou wijzen. “Zo van: je bent een 2 vergeten in je berekening, daarom heb je het verprutst. Maar die terechtwijzing kwam niet. Sterker nog: die video bracht een kettingreactie teweeg van mensen die wakker werden.”
Wat ook veel mensen deed besluiten hun aluminium hoedje op te zetten: verschillende beroemdheden getuigden van hun nieuw verworven inzichten. Zo liet basketballer Kyrie Irving in een podcast weten dat de aarde in zijn ogen plat is. Behalve veel hoon was ook bijval zijn deel: collega basketballer Draymond Green, en footballspelers Sammy Watkins en Stefon Diggs lieten weten dat ze de bekentenis van Irving helemaal niet zo gek vonden. Diezelfde mening was voormalig NBA-ster Shaquille O’Neal toegedaan, al trok hij zijn keutel een paar dagen later weer in: “I was joking, you idiots!”
Nee, dan rapper B.o.B. Die staat tot op de dag van vandaag achter z’n woorden dat de aarde platter is dan plat én dat de NASA dat ten koste van alles geheim houdt. Sterker nog: B.o.B. begon de crowdfunding ‘ShowBoBthecurve’ om geld in te zamelen voor een satelliet-met-camera. Dat werd niet echt een succes: gedurende de afgelopen zeventien (!) maanden hebben slechts 235 mensen niet meer dan 7000 dollar gedoneerd, waar de artiest gerekend had op een miljoen.
Het kan echter nòg gekker. Limochauffeur ‘Mad’ Mike Hughes lanceerde zichzelf mei vorig jaar in een zelfgemaakte raket. En raadt eens wat: Hughes kwam tot een hoogte van bijna 700 meter. Het goede nieuws: hij overleefde z’n vlucht. Het slechte nieuws: bewijs dat de aarde rond dan wel plat is kon hij niet leveren. Daarvoor moet je namelijk minstens een dikke elf kilometer omhoog.
Maar alle gekheid op ’n stokje. Want, zegt Neil deGrasse Tyson, de Amerikaanse astrofysicus die op social media regelmatig een verbaal robbertje uitvecht met flat earthers: “Laat ze maar onderzoek doen. Dat is tenslotte waar wetenschap om draait: iets ontdekken, of beweren, en vervolgens onderzoeken of die ontdekking standhoudt.”
In Behind the Curve laat regisseur Daniel Clarke de vermaarde YouTube flat earthers Bob Knodel en Jeran Campanella opdraven, die voor de camera’s los van elkaar een experiment doen om te bewijzen dat de aarde plat is. Hilariteit alom, want beide proefjes mislukten groots.
Zo had Knodel had liefst 20.000 dollar geïnvesteerd in een laser gyroscoop. Dat apparaat had volgens Knodel moeten aantonen dat de aarde helemaal niet draait, zoals ‘men’ de mensheid wil doen laten geloven. Maar wat schetste z’n verbazing: z’n duurbetaalde gyroscoop toonde juist aan dat de aarde vijftien graden per uur verschuift. Oeps.
Campenalla ging het al niet veel beter af. Hij had een experiment bedacht waarin een lichtstraal – schijnend door de gaten van twee schermen – de platheid van de aarde moest aantonen. Maar alles wat het deed, was juist aantonen dat de aarde een bolling bezit. “Interessant…”, concludeert hij, nét voordat de docu eindigt.
Boosheid natuurlijk alom op de vele flat earth-fora. Waar de documentaire vóór z’n verschijning nog werd bewierookt (“Eindelijk een objectieve film over de Grote Leugen”), wordt het sinds z’n première verketterd. Slim geëdit en geknipt, om een verwrongen beeld te schetsen. “We zijn er weer ingetrapt met z’n allen.”
Als Behind the Curve trouwens nóg iets aantoont, dan is ‘t het feit dat er niet één alternatieve waarheid is. Complotdenkers zijn er in alle soorten en maten. De één hangt slechts één complottheorie aan, de ander meent dat zo’n beetje alles door de verschillende overheden is bekokstoofd om het volk dom te houden. Vandaar dus ook dat er in de wereld van de complotdenkers veel onderlinge achterdocht en zelfs haat en nijd heerst. Immers: als je de overheid niet gelooft, waarom zou je dan wel je collega-complotdenker vertrouwen? Zo wordt in de docu ene Math Powerland opgevoerd, die zichzelf als de messias van de Flat Earth Society beschouwt. En Powerland vindt Sargent maar een charlatan.
In Nederland is het, op iets bescheidener schaal, niet anders. Hier geldt Frans Heslinga als de bekendste pleitbezorger van de theorie van de platte aarde, maar ook hij wordt door lang niet iedere polder flat earther serieus genomen. ‘Desinformant’ en ‘clown’ wordt hij genoemd, wellicht doordat Heslinga achter bijkans álles een complottheorie meent te herkennen.
Heslinga (1958), geboren en getogen in het Groningse Winsum, haalt er de schouders over op. Dat ze hem afschilderen als gekkie? Waarom zou hij daar nog kwaad over worden? Ja, hij is in Nederland een flat earther van het eerste uur, maar hij is veel meer dan alleen een aanhanger van de theorie van de platte aarde. Heslinga is een complotdenker in de meest letterlijke zin van het woord. “Het is namelijk allemaal één grote leugen”, zegt hij. “Het is echt ongelooflijk hoe we allemaal worden bedonderd.”
Waar er zoal over wordt gelogen? Waarover niet, kun je beter vragen.
911? “Zo’n aluminium vliegtuig kan toch helemaal niet een gebouw van gewapend beton invliegen!” JFK, Elvis, Lady Di en Michael Jackson? “Leven allemaal nog gewoon hoor. Hun dood is in scene gezet door acteurs.” William Shakespeare? “Heeft nooit bestaan.” De maanlanding? “Helemaal in scene gezet. Je kunt namelijk helemaal niet lopen op de maan.” Stephen Hawking? “Wist nergens van, die arme drommel.” Albert Einstein? “Wat een schurk!” De Titanic? “Is nooit gezonken.” Dinosauriërs? “Hebben nooit bestaan. Draken trouwens weer wel. Zoals we tegenwoordig honden en katten hebben, zo waren er vroeger draken. Al probeert men die nu juist weer in sprookjes te duwen, alsof ze nooit bestaan hebben.”
Maar dan ben je bij Heslinga, die economie studeerde aan de Groningse HES en die tegenwoordig congressen over onder andere de platte aarde organiseert, aan het verkeerde adres. Hij doorziet patronen, zegt hij. En die aarde, weet hij, is dus plat: “Maar dat is niet eens het interessantste. Interessanter is dat ik zo vier theorieën kan uitvouwen die bewijzen het in ieder geval géén bol kan zijn. Wist je trouwens dat mensen vroeger veel groter waren? Tien kilometer groot waren we. Enorme reuzen. Met maar één oog.”
Het internet staat, en dat zal niemand verbazen, vol met fora en discussiegroepen waar flat earthers hun ei kwijt kunnen. Bij wijze van research heb ik mezelf via Facebook ook maar ‘ns aangemeld bij één van deze groepen: de Official Flat Earth & Globe Discussion, opgericht door evangelist Nathan Thompson, die overigens ook uitgebreid aan bod komt in Behind the the Curve.
In die groep heb ik maar ‘ns de vraag gesteld naar het waarom. Want waaróm probeert ‘men’ ons eigenlijk voor de gek te houden met het verhaal dat de aarde rond is? Immers: bij vele complottheorieën kun je je – met enige fantasie en achterdocht – iets voorstellen bij de achterliggende reden. Dat 911 een inside job zou zijn, kan zijn gebeurd om draagvlak te creëren voor een oorlog in Irak. Dat men de maanlanding(en) zou hebben gefaked, kan worden verklaard doordat de Amerikanen de Russen wilden aftroeven in hun ruimterace. Maar wie kan er nou baat bij hebben om de mensheid te laten geloven dat de aarde rond is in plaats van plat?
De respons was overweldigend. Maar veel zinnigs werd ik niet wijzer. Naast platitudes over macht en geld was het het meest gegeven antwoord ‘geloof’. Een ronde aarde past namelijk niet in de bijbel. Oerknal, evolutiethe0rie, ronde aarde – da’s de wetenschappelijke school. De school die het verhaal van de schepping ontkent, aldus deze godsdienstgekkies. Vandaar.
Maar ‘gekkies’ en onderlinge verdeeldheid of niet: de flat earth-gemeenschap blijft maar groeien. Oók in Nederland. Maar hoe dan?
De algoritmes van YouTube, beweerde The Guardian onlangs. De krant baseerde zich op enquetes gehouden op internationale platte aarde-conferenties gehouden in Raleigh, North Carolina (2017) en Denver, Colorado (2018). Nagenoeg alle ondervraagden bekenden dat ze dankzij de filmpjes-site waren komen buurten op de conferentie. Stuk voor stuk waren ze op YouTube een filmpje over een willekeurige complottheorie aan het kijken, waarna de site ze opmerkzaam maakte op flat earth-filmpjes. Of ze daar niet ook nog even naar wilden gaan kijken? En zo gevraagd, zo gedaan.
YouTube trok onmiddellijk het boetekleed aan: “We zullen beginnen met het minderen van gevaarlijke aanbevelingen van filmpjes die bezoekers verkeerd zouden kunnen informeren, zoals het claimen van dat de aarde plat zou zijn.”
Maar hoezo gevaarlijk? Is het niet tamelijk onschuldig wanneer mensen onderling wat mainstream-informatie in twijfel trekken? Zou even met de ogen rollen en misschien wat besmuikt lachen niet een wat passender reactie zijn op zoveel op hol geslagen fantasie? Zolang ze tenminste niet stoppen met het vaccineren van kinderen, omdat dat autisme zou veroorzaken, natuurlijk.
Maar wellicht is het toch allemaal niet zo heel erg ongevaarlijk, toont Behind the Curve, door heel subtiel het gevaar van een glijdende schaal te laten zien. Tijdens één van zijn speeches op de conferentie in North Carolina, leest Mark Sargent namelijk een brief van een fan voor. Het is van een grootvader van drie kleinkinderen, van twaalf, tien en acht jaar oud.
“Toen hun natuurkundeleraar ze vertelde dat de aarde met een snelheid van zestienhonderd kilometer per uur om z’n eigen as draait en zich rond de zon beweegt, brak er rumoer uit in de klas. ‘Dat klopt niet!’, riep een derde van de kinderen.”
Een triomfantelijke blik van Sargent, en applaus vanuit de zaal. We’re winning.
NASA-astronaut Scott Kelly: “Op een gegeven moment komen dat soort mensen bij onze overheden te werken, en die geloven dan, bijvoorbeeld, niet meer wat 97 procent van de klimaatexperts zegt. Dat moeten we toch niet willen.”
Frans Heslinga constateert dat het eerder andersom ligt. “Hier in Lelystad woont een KLM-pilote”, zegt hij, “die regelmatig bij ons op congressen komt. Van die grote Boeings vloog ze. Die vertelde haar bazen in alle eerlijkheid dat haar apparatuur aangaf dat ze over een platte aarde vloog. Sindsdien doet ze bureauwerk en mag ze niet meer de lucht in. Ik ben ervan overtuigd dat er nog veel meer piloten weten hoe het écht zit. Maar die willen nog wel ’n tijdje blijven vliegen, dus die houden liever hun mondje dicht.”
