Het feit dat Dr Mukwege twee jaar terug de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, is blijkbaar geen garantie voor zijn veiligheid. Maar ook na een serieuze moordaanslag in 2012, blijft hij zijn werk voort zetten. Behalve als medisch specialist, ook met zijn politieke lobby om het gruwelijke seksueel oorlogsgeweld in Afrika een halt toe te roepen.
Recent geweld
Een voorbeeld. Afgelopen zomer werd het Oost-Congolese dorp Kipupu overvallen. Huizen werden in brand gestoken, vrouwen verkracht en zeker vijftien dorpelingen werden vermoord en tweehonderd mensen raakten spoorloos verdwenen, werden ontvoerd, tot slaaf gemaakt of ook om het leven gebracht. Naar aanleiding hiervan stuurde Mukwege een tweet vól verontwaardiging de wereld in. Hij riep op om werk te maken van de aanbevelingen uit het Mapping Rapport van de VN over de slachtpartijen en verkrachtingen in DR Congo. De reacties waren opnieuw tal van bedreigingen en doodsbedreigingen aan zijn adres.
De zere plek
Om de slachtoffers niet alleen medische, maar ook psychologische hulp te kunnen bieden, richtte Dr Mukwege in 1999 het Panzi-ziekenhuis op. Congo (in de periode 1971-1997 werd het land Zaïre genoemd) heeft niet voor niets de gruwelijke bijnaam ‘verkrachtingshoofdstad van de wereld’. Mukwege hielp in 16 jaar ruim 50.000 vrouwen. Daarnaast werpt hij zich op als mensenrechtenactivist en maakt hij zich sterk om het probleem van seksueel oorlogsgeweld wereldwijd op de agenda te krijgen. Hij veroordeelt de politieke onwil om het probleem aan te pakken en schuwt niet de vinger op deze (letterlijke en figuurlijke) zere plek te leggen.
Slechtste land voor vrouwen
In De Republiek Congo woedde van 1998 tot 2003 een burgeroorlog waarbij vijf miljoen inwoners omkwamen. Maar het werd nooit rustig in het land en het is samen met Afghanistan de slechtste plek op aarde om te wonen als vrouw. Verkrachtingen en verminkingen van vrouwen worden er ingezet als oorlogswapen en de schaamte daarover is groot. Helaas niet bij de daders, maar bij de slachtoffers, onder wie ook veel kinderen. Zij proberen, als ze het er levend vanaf gebracht hebben, zo goed en zo kwaad hun leven weer op te pakken, maar kunnen vaak niet terug naar hun dorp vanwege het stigma ‘verkracht’ en worden zelfs door hun eigen familieleden en echtgenoten verstoten.
Missie
Denis Mukwege werd geboren op 1 maart 1955, als een van de negen kinderen van een priester en zijn vrouw. Hij studeerde medicijnen en reisde af naar Frankrijk om gynaecologie te studeren en specialiseerde zich in keizersnedes. Terug in zijn geboorteland, wilde hij een verloskundige praktijk opzetten. Daar overlijdt 1 op de 30 moeders in het kraambed, terwijl dat in Nederland slechts 1 op de 10.500 overkomt. Maar toen zijn eerste patiënte geen zwangere vrouw bleek, maar een jong meisje dat 500 meter verderop was verkracht en wiens bekken was gebroken, realiseerde hij zich een ander groot probleem. Dit was het startsein voor de verdere richting van zijn leven.
Seksueel geweld als genocide
Verkrachting als oorlogswapen is een eeuwenoud fenomeen. Al sinds de oudheid vergrijpen strijders en soldaten zich aan vrouwen van de vijand. Maar verkrachting als onderdeel van genocide is minder bekend. De eerste die hiervoor werd veroordeeld is de Rwandees Jean-Paul Akayesu in 1998. Sindsdien wordt verkrachting tijdens een oorlog niet alleen gezien als misdaad tegen menselijkheid maar ook als een vorm van genocide. Namelijk verkrachting met de bedoeling een volk uit te roeien. Bijvoorbeeld doordat de vrouwen lichamelijk zo zwaar worden beschadigd dat ze geen kinderen meer kunnen krijgen. Of doordat ze vanwege het eerder genoemde stigma niet meer aan een man kunnen komen. En niet zelden raken de slachtoffers zwanger; ook een manier om de etnische samenstelling van een bevolking te veranderen.
Hiv in plaats van machetes
In Rwanda, bij de afgrijselijke strijd tussen Hutu’s en Tutsi’s, kregen deze kinderen de naam ‘enfant de mauvais souvenir’. Maar het meest strategische aspect van de verkrachtingen in Rwanda was misschien wel dat vrouwen erdoor bewust werden geïnfecteerd met het hiv-virus. Vooral besmette Hutu-mannen werden aangespoord zo veel mogelijk Tutsi-vrouwen te verkrachten. Aidspatiënten werden expres uit het ziekenhuis ontslagen om mee te doen. De daders zeiden tegen de vrouwen: ‘we hebben voor jullie geen machetes of kogels nodig. We hebben een ander wapen, wat zal leiden tot een langzame dood’. Van de vrouwen die de genocide overleefden, bleek 70% hiv-positief.
Kijk niet weg
De Nederlandse generaal Patrick Cammaert leidde grote internationale missies, in Cambodja, Ethiopië, Eritrea, Bosnië-Herzegovina, Jemen en ook Congo. Sinds hij in 2007 de actieve militaire dienst verliet, reist hij de wereld over om VN-vredesmissies te verbeteren. Hij heeft zichzelf de bestrijding van seksueel geweld in conflictgebieden als belangrijkste opdracht gesteld. Zoals hij zelf ooit tegen de VN-Veiligheidsraad zei: “Het is tegenwoordig in oorlogsgebieden gevaarlijker om een vrouw te zijn dan een soldaat.” Buitenlandredacteur van het NOS Journaal Esther Bootsma ging met Cammaert op pad. Daarover schreef ze het boek ‘Kijk niet weg’.
Ongemakkelijke waarheid
Deze titel is tevens het motto van Cammaert. Want bij oorlogsgeweld kijken we liever even weg, laat staan als het gaat om verkrachtingen, verminking van de vrouwelijke geslachtsorganen en de levenslange trauma’s daarvan. Een zeer ongemakkelijke waarheid, weet ook generaal-majoor b.d. Patrick Cammaert. “Je komt zo vaak tegen dat men niet wil optreden en wegkijkt. Met name militaire hulpverleners, maar ook de politiek.” De missie in Congo heeft het meeste indruk gemaakt op hem. “Het is een gigantisch groot land, zo groot als west-Europa en ik had er 15.000 mannen en vrouwen onder bevel. Het geweld waaraan de bevolking blootstond was onvoorstelbaar”, vertelt hij bij ‘Dit is de dag’ op Radio 1. “Daarvoor was ik nooit met seksueel geweld in aanraking gekomen. Daar was het een soort tsunami. Massaverkrachting werd als oorlogswapen gebruikt. Daar was ik niet goed op voorbereid. Je krijgt een klap voor je kop daarmee.”
Waarschuwing: het wordt nu even plastisch
Gynaecoloog Mukwege opereert zulke vrouwen en meisjes dus en draagt zijn specialistische kennis over op zijn medewerkers. In zijn Panzi-ziekenhuis worden beschadigde vagina’s, anussen, kapotte scheidingswandjes tussen blaas en vulva en fistels en gerepareerd. Behandelingen bij patiëntes bij wie wapens naar binnen zijn gebracht, messen, glasscherven en brandend plastic. Tevens wordt ervoor gezorgd dat deze beschadigde en getraumatiseerde vrouwen en meisjes, soms nog maar een paar maanden oud (?!), weer een zo normaal mogelijk bestaan kunnen leiden.
Verkrachting is het probleem van iedereen
Denis en zijn echtgenote Madeleine Kaboyi-Mukwege wonen op het terrein van het ziekenhuis. Zij lopen dagelijks risico, maar vinden dat opwegen tegen de hulp aan de inmiddels ruim 50.000 vrouwen die er hun toevlucht zochten. “Hoe zou ik mijn mond kunnen houden? Als ik dat zou doen zou ik net zo erg zijn als de criminelen die deze misdaden begaan”, aldus de arts in een interview met Fier.nl. “Verkrachting is niet het probleem van vrouwen alleen, maar van iedereen. We dragen met z’n allen de verantwoordelijkheid voor wat er in onze gemeenschap gebeurt. Ook als man moet je je afvragen: ‘wat zou ik doen als het mijn dochter was?’ We moeten opstaan en zeggen: ‘dit accepteren we niet langer’. Vrouwen en kinderen mogen geen onderdeel zijn van het slagveld. We moeten niet de schade herstellen, maar voorkomen dat het gebeurt. Daar is ook politieke wil voor nodig. Verkrachters moeten worden aangepakt. Zolang zij geen rekenschap hoeven afleggen voor hun daden, zal de cyclus van geweld doorgaan. In alle conflicten ter wereld zijn vrouwen en kinderen doelwit. Maar zonder hen heeft de wereld geen toekomst. We moeten dit probleem met wortel en al uitroeien.”
Wat te doen?
Het wegkijken gebeurt dus niet alleen in Congo (en in andere oorlogsgebieden), maar ook mensen in het vrije westen wenden hun blik liever af. Echter de Nederlandse Stichting Vluchteling ondersteunt het Panzi Ziekenhuis al sinds 2011 en publiceert er geregeld over. Voorts kan ik de documentaire die gemaakt is over het werk van Mukwege, getiteld ‘De man die vrouwen repareert’ van harte aanbevelen. En niet alleen om die verschrikkelijke werkelijkheid te zien, maar ook omdat het troostrijk is om te aanschouwen dat er mannen zijn die zich inzetten voor een beter bestaan van vrouwen en meisjes. Denis Mukwege is in elk geval een van mijn grootste mannelijke helden!
Beeld: PanziFoundation.org
