Op een van de moeilijkste momenten van haar leven – haar man van wie ze min of meer gescheiden was woonde met een vrouw die haar behekst had om haar kinderen af te nemen – besloot Elza Morales (61) de raad van een vriendin op te volgen. Ze ging naar bidbijeenkomsten van een van de evangelische kerken in Brazilië, de Gods Vergadering. “Het was mijn redding. Het was veel effectiever dan medicijnen of gesprekken met een psycholoog”, zegt Elza stellig. Praten met God staat voor haar centraal in het leven. Maar in tegenstelling tot evangelisten die strenger zijn in de leer, maakt ze zich op en draagt ze leuke kleren en sieraden. “God legt ons geen beperkingen op, dat is allemaal iets wat mensen hebben bedacht. Toen God het joodse volk Egypte uit leidde, dansten de mensen van blijdschap toen ze zich veilig voelden. Waarom zouden we dat dan nu niet mogen? Ik hou ervan en ik ben graag onder de mensen.”
Sikh van 25
Elza Morales groeide als enige dochter op in het mondaine Copacabana aan de zuidelijke kuststrook van Rio de Janeiro. Haar moeder werd jong weduwe en besloot naar Teresópolis terug te keren, een kleinere stad in de bergen ten noorden van Rio, waar haar familie woonde. “Daar is het rustig en heb je mooie natuur. Daar ben ik dol op. We aten veel tropische vruchten en kikkerbillen. Na school speelde ik met mijn neefjes en nichtjes in het bos. We plukten wilde aardbeien en guaves.”
Hoewel ze in verhouding met veel andere Brazilianen erg blank is, is Elza van gemengde afkomst en ze weet het precies te vertellen. Van de kant van haar moeder indiaans, zwart en Spaans en van de kant van haar vader Italiaans en Japans. Ze heeft een sereen gezicht met opmerkelijk weinig rimpels. Haar 61 jaar zijn haar bij lange na niet aan te zien. Op Facebook maken jonge mannen uit bijvoorbeeld India haar het hof. Giechelend laat ze op haar telefoon foto’s zien van een Sikh van een jaar of 25 met een sterk ontwikkelde borstkas en dito armen. Fotomodel en acteur, volgens het profiel.
Maar ze laat zich het hoofd niet op hol brengen en verder dan gesprekken over muziek en het landschap gaat het volgens haar niet. “Ik hou van internationale uitwisseling. Vroeger, toen we nog brieven schreven. had ik penvriendinnen in Japan en de Verenigde Staten.”
Teelbalkanker
Ze trouwde met een Spanjaard in Buenos Aires, waar ze vijf jaar woonde. “Mijn twee zoons zijn daar geboren. De jongste is in juni 2011 overleden aan teelbalkanker. Hij was pas 28. Toen ze het ontdekten, was het al veel te laat. Ze hebben hem nog wel geopereerd, maar negen maanden later overleed hij.
Mijn andere zoon is nu 33. Een moeilijke vent. We hebben veel discussies.” Ze zucht. “Ik heb hem met veel liefde opgevoed, maar dat is kennelijk toch geen garantie dat je dan een goede verhouding hebt. Ik denk dat hij ook het verlies van zijn broer niet goed heeft verwerkt. En zijn vader overleed tien jaar geleden.”
Elza woonde maar vijf jaar in Buenos Aires. Ze vertrok met haar twee kinderen omdat haar man problemen had met justitie. Een periode van emotionele onzekerheid brak aan, met als dieptepunt de beheksing door haar mans nieuwe vrouw. Maar Elza, die zich niet snel laat ontmoedigen en altijd het positieve zoekt, vond ook bevrediging in haar werk als receptioniste in grote hotels. “Ik heb van 1990 tot 2007 in het Rio Palace, een vijfsterrenhotel in Copacabana gewerkt, bij de receptie. Daar logeerden mensen als Frank Sinatra, Michael Jackson en Tony Bennett en ook presidenten. Het was heel mooi, met een goede keuken en prachtige marmeren vloeren. Ik heb nog steeds vrienden daar van de keuken en de receptie.”
Homoseksueel
Door haar werk leerde ze een Amerikaanse voormalige geheim agent kennen en dat bracht haar tot haar tweede buitenlandse avontuur. Het liep nog sneller af dan het Argentijnse. “Het was een lastige man, niet gewend om in gezelschap van een vrouw te zijn. Hij was altijd alleen geweest en had voor zijn werk veel gereisd in Vietnam en Japan. Ik denk dat hij homoseksueel was en er niet voor uit wilde komen.”
Ze kwam terecht in de noordwestelijke staat Washington. Koud en stil, herinnert ze zich het. “Ik was dol op de grote shopping centres waar ke kleding en cosmetica kon kopen. Maar de relatie met mijn man was raar. Ik had veel beter contact met zijn ouders, die blij waren dat hij met iemand samen was. Maar na een jaar hield ik het voor gezien en ben ik teruggekomen naar Rio. Soms neem je beslissingen waarvan je de gevolgen niet kunt overzien.”
Rokkenjagers
Elza leeft nu van haar pensioen in een klein appartement in Rio. In haar kerk Gods Vergadering heeft ze een nieuwe familie gevonden, nu veel van haar eigen familie in Teresópolis inmiddels is overleden. “Ik ken mensen die dertig jaar op straat hebben geleefd en met hulp van de kerk een nieuw begin hebben gemaakt. Maar het gaat er niet om dat je mensen van alles oplegt. De liefde is in staat om dingen te veranderen. Ik ben niet tegen homo’s (veel evangelische kerken prediken tegen homoseksuelen, WU). Iedereen kent de geneugte en de pijn van wat hij is. Ik bekritiseer ook weleens te veel, maar dan praat ik met God en dan is het weer goed. Helaas zijn er veel evangelisten die wel over alles oordelen.”
Elza is er ook van overtuigd dat God haar nog een man zal bezorgen. Geen Braziliaan, dat zijn volgens haar rokkenjagers. “Een vriendin van in de vijftig zegt dat we te oud zijn om nog een nieuwe relatie te beginnen, maar ik geloof er niks van. Ook als je zestig of zeventig bent, kun je de liefde nog vinden.” En zo kwebbelt Elza op Facebook met haar Aziatische fans, ze post mooie landschappen uit het Zuid-Indiase Kerala, romantische bossen bloemen en kopjes thee op sfeervol gedekte tafeltjes. “Het is koud. Zullen we een kopje thee drinken?”, schrijft ze aan haar Facebookvrienden. In India krijgt ze dan onmiddellijk enthousiast bijval.
Over de politiek klaagt ze niet, in tegenstelling tot de meeste Brazilianen. “De Braziliaan kiest gewoon niet de juiste mensen”, concludeert ze droogjes. “Je kunt dan wel klagen, maar jij kiest ze uit. Wat we hier niet hebben, is het bewustzijn van wat goed voor ons is. Maar God zal alles wat de mens kapot maakt opnieuw maken.”
Naschrift
Het ging sinds het eind van de jaren negentig voorwaarts met de economie van Brazilië, totdat er tijdens de eerste regeringsperiode van president Dilma Rousseff (2010-2014) de klad in kwam. Het land kampt met een toenemende polarisatie tussen links en rechts, die anders tegen economische oplossingen aankijken, en tussen conservatieven en progressieven, als het om vraagstukken als abortus, de rechten van zwarten, en homo’s gaat.
In plaats van een doorwrochte analyse presenteer ik u de komende tijd de verhalen van doodgewone burgers in mijn woonplaats Rio. Van rijk tot arm, van jong tot oud, met verschillende seksuele, religieuze en politieke voorkeuren, man en vrouw. Zo kunt u zich een beeld vormen van wat er zo al leeft in de stad waar volgend jaar de Olympische Spelen worden gehouden en waar het gist.
