De 81-jarige politiek onafhankelijke Meacher is een vief typ. Ze klinkt als een zestiger in de vijfde versnelling. ‘Iedereen denkt altijd dat ik veel jonger ben. Zo voel ik mij ook.’ Nuchter: ‘Ik heb het geluk dat ik veel energie heb.’ We spreken elkaar vlak voor de lunch. De politica heeft weinig tijd, want ze moet zo speechen in het Hogerhuis, het Britse equivalent van onze Eerste Kamer. Meacher presenteerde daar afgelopen zomer een wetsvoorstel over hulp bij zelfdoding. Ook is ze voorzitter van Dignity in Dying, een Britse actiegroep die ijvert voor een waardig sterven. Stellig: ‘Ik werd voor beide zaken gevraagd en kon niet weigeren omdat ik de huidige Britse praktijk barbaars vind.’
Die Britse werkelijkheid is inderdaad schrijnend. Hulp bij zelfdoding is strafbaar en kan 14 jaar gevangenisstraf opleveren. Euthanasie wordt gezien als moord, en de maximale straf is levenslang. Britten met geld en een doodswens reizen daarom al jaren naar landen als Zwitserland of Colombia om te sterven. Degenen zonder geld stoppen met eten en drinken of maken zelf een einde aan hun leven. ‘Zoals mijn tante een paar decennia geleden’, vertelt Meacher, ‘ze had leverkanker en wilde niet langer lijden. Ze nam allerlei pillen en heel veel whisky en vertelde haar man niets over haar plan, anders zou hij medeplichtig zijn. Ik vond dat niet alleen heel treurig, maar maakte ook dat ik tot de conclusie kwam dat onze wetgeving immoreel is en moet veranderen.’
Euthanasie
Meacher is niet de eerste Britse politicus die dat oordeel velt. Al in 1936 presenteerde Lord Ponsonby een wetsvoorstel over euthanasie in het Hogerhuis. Daarna volgden nog twee pogingen door andere politici. Ook die mislukten. Ondertussen werd in Groot-Brittannië in 1961 hulp bij zelfdoding strafbaar en werd euthanasie steeds vaker in verband gebracht met het Duitse centrum Hadamar waar tijdens de Tweede Wereldoorlog duizenden mensen met beperkingen en psychische problemen werden vermoord. Dit alles vergiftigde het debat over een waardig levenseinde. Sommige actiegroepen verwijderden zelfs het woord euthanasie uit hun naam en wetsvoorstellen gingen voortaan over hulp bij zelfdoding en niet meer over euthanasie. Zoals bijvoorbeeld de motie in 2005 van mensenrechtenjurist Lord Joffe. En die van Lord Falconer in 2013. Beide voorstellen sneuvelden.
In 2015 leek het tij te keren. Voor het eerst in de Britse geschiedenis werd een wetsvoorstel over hulp bij zelfdoding niet in het Hogerhuis gelanceerd, maar in het Lagerhuis. Maar ook daar haalde het voorstel het niet. Een nieuwe poging een jaar later in het Hogerhuis sneuvelde ook weer. Afgelopen zomer was het de beurt aan barones Molly Meacher. En dit keer overleefde de motie de eerste twee termijnen. Een unicum. Ondertussen blijkt inmiddels 84 procent van alle Britten voorstander van hulp bij zelfdoding.
Loterij
‘Toch gaat mijn wetsvoorstel nergens toe leiden’, zegt Meacher onomwonden. En dat heeft alles te maken met het Britse politieke systeem, zo legt zij uit. Wetsvoorstellen in het Hogerhuis worden zelden wet. Ze zijn vooral bedoeld om de publieke opinie te beïnvloeden. Heel soms krijgt een voorstel uit het Hogerhuis aandacht in het Lagerhuis. Bijvoorbeeld als de motie door een parlementslid wordt geadopteerd en een zogeheten Ballot Bill wordt. ‘Zowel in het Lagerhuis als het Hogerhuis hebben we aan de start van een parlementair jaar een loterij. Als je lootje wordt getrokken, mag je wetsvoorstel in het Lagerhuis worden geagendeerd’, vertelt Meacher. Ik kan mijn verbijstering haast niet verbergen. Smalend: ‘Ja, de Britse wetgeving is deels gebaseerd op een kansspel.’
Op mijn vraag waarom de barones toch optimistisch is en verwacht dat hulp bij zelfdoding binnenkort niet meer strafbaar is in Groot-Brittannië, vertelt zij over de twee andere wegen om de wet te veranderen. ‘In het Lagerhuis is een amendement ingediend bij nieuwe gezondheidszorgwetgeving. En dat amendement gaat over nieuwe regels voor hulp bij zelfdoding. Zo’n wetswijziging moet altijd besproken worden door het parlement. Dus dat geeft kansen. Zeker omdat veel conservatieve politici van mening zijn veranderd. In 2015 stemden zij nog tegen hulp bij zelfdoding, nu zijn het voorstanders.’
Reuring
Maar de echte gamechanger wordt Schotland, zo is haar stellige overtuiging. Het Schotse parlementslid Liam McArthur presenteerde vorig jaar een wetsvoorstel voor hulp bij zelfdoding. Inmiddels heeft hij iedereen geconsulteerd die nodig is om zijn motie in stemming te kunnen brengen in het Schotse parlement. De verwachting is dat dit volgend jaar zomer gaat gebeuren. ‘Dat gaat in Westminister reuring geven’, weet Meacher. ‘Want dan wordt er in het Schotse parlement wel gedebatteerd over deze wet, maar in Engeland niet. Dat gaan conservatieve parlementsleden die zichzelf als Unionist zien, -mensen die de unie tussen Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland willen behouden (me)-, niet pikken. En dan zullen de premier en zijn partij actie moeten ondernemen.’
Op mijn vraag waarom de Conservatieven sowieso niet zelf een nieuwe wet maken als zo’n overgrote meerderheid van de Britten vindt dat terminaal zieken geholpen moeten worden hun leven waardig te eindigen, lacht Meacher schamper. ‘Dat gaat niet gebeuren. Zelfs niet nu aanvoerder Boris Johnson heel laag in de peilingen staat dankzij alle feestjes in zijn ambtswoning tijdens Coronatijd, hebben de Conservatieven niet het gevoel dat ze het volk tegemoet moeten komen. De regeringspartij is te bang voor de standpunten van religieuze leiders en die van gehandicaptenorganisaties. En van de oppositie moeten we het ook niet hebben, want in ons politieke systeem kan de oppositie geen wetten maken.’
Zelfverzekerd
De barones klinkt kordaat. Hoopvol en zelfverzekerd. Ook al is het sinds 1936 niet gelukt om de wet te veranderen. Opgewekt: ‘De laatste vijf jaar is de publieke opinie echt aan het schuiven. De Academy of Medical Royal Colleges heeft haar mening bijgesteld. Conservatieve parlementsleden spreken zich steeds meer uit over de noodzaak van wetgeving voor terminale patiënten. En het parlement van het Britse eiland Jersey heeft zelfs al ingestemd om hulp bij zelfdoding te legaliseren. Het kan echt niet langer dan een paar jaar duren voor heel Groot-Brittannië haar wetgeving aanpast.’
Kader:
Verschil tussen euthanasie en hulp bij zelfdoding
Euthanasie:
Een arts stopt het lijden en het leven met behulp van een dodelijk middel en is niet strafbaar als aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan.
Landen waar euthanasie mogelijk is:
Colombia (1997)
Nederland (2002)
België (2002)
Luxemburg (2009)
Canada (2016)
Australische staat Victoria (2019)
Spanje (2021)
Portugal (2021)
Hulp bij zelfdoding:
Iemand genoeg medicijnen geven zodat hij of zij zichzelf het leven kan benemen. Het wordt ook als hulp gezien als iemand bijvoorbeeld een vliegticket koopt voor een ander zodat diegene naar een land kan reizen waar hulp bij zelfdoding mogelijk is.
Landen waar hulp bij zelfdoding mogelijk is:
Zwitserland (1942)
België (2002)
Nederland (2002) ***
Luxemburg (2009)
Spanje (2011)
De Amerikaanse staten Washington D.C. (2017), California (2016), Colorado (2016), Oregon (1997), Vermont (2013), New Mexico (2014), Maine (2019), New Jersey (2019), Hawaii (2019), en Washington (2009)
Finland (2012)
Canada (2016)
Duitsland (2020)
Nieuw-Zeeland (2021)
Oostenrijk (2022)
Nederland ***
In ons land is hulp bij zelfdoding strafbaar. Maar in de euthanasiewet uit 2002 is vastgelegd dat een arts wel mag helpen. Hij of zij mag een patiënt een dodelijk middel verstrekken wat vervolgens door de patiënt zelf wordt ingenomen. De arts is niet strafbaar als alle zorgvuldigheidseisen zijn gevolgd.
Dit verhaal verscheen eerder in Relevant, het onafhankelijke opinieblad van de NVVE
